Le silence de la mer
Vercors
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2015 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11360 |
Hans Cottyn
i /ul/03 j
In een niet nader genoemd dorp op het Franse platteland moeten een oude man en zijn jonge nicht een Duitse officier te slapen leggen. De man gehoorzaamt, maar hij is niet van plan zijn leven te veranderen, zelfs niet het 'geringste detail'. Een winter en een lente lang komt de Duitser zich elke dag aan het vuur in hun woonkamer warmen. Elke dag begint hij tegen zijn gastheer en zijn nicht te praten. Zij zwijgen en negeren hem, 'alsof de officier niet bestond; alsof hij een spookverschijning was geweest'. Elke avond maakt de Duitser na een weloverwogen betoog een buiging en zegt hij: 'Ik wens u een goede nacht.'
De Fransman vindt de stilte een steeds benauwender kooi. 'Het is misschien onmenselijk hem de aalmoes van een enkel woord te onthouden', zegt hij. Zijn nicht is onverbiddelijk. De officier is geen nazi met het ideologische schuim op de bek. Werner von Ebrennac, niet toevallig een Duits-Franse naam, is integendeel een man van beschaving en idealen. Hij vertelt dat hij componist is. Al te naïef denkt hij dat uit de oorlog 'heel grote dingen' zullen voortkomen voor Duitsland en voor Frankrijk. 'Net zoals mijn vader denk ik dat de zon over Europa gaat schijnen.' Het is 1941. De grootste slacht moest nog beginnen.
Von Ebrennac koestert Groot-Europese idealen. Frankrijk, met zijn indrukwekkende pantheon van grote schrijvers, zal de Duitsers genezen van hun neiging om van muggen een voor een de poten uit te rukken. 'Dit is de laatste oorlog! We zullen elkaar niet meer bestrijden: we zullen ons met elkaar verenigen.'
Ze onderwerpen zich allemaal
De officier is er dan nog van overtuigd dat het stilzwijgen in de Franse huiskamer overwonnen zal worden, maar na een gesprek met andere Duitse soldaten, 'fanatieke duivels', verliest hij zijn illusies. 'Wij zijn geen musici', lachen ze hem uit. 'We hebben de kans Frankrijk te vernietigen, het zal worden vernietigd.'
Von Ebrennac kan het schrikbeeld van 'Frankrijk als een kruipende teef' niet aan. Hij beslist, ontgoocheld en verteerd door schaamte, naar het oostfront te trekken. Zijn geliefde Frankrijk vrijwillig verlaten, bijna als een boetedoening voor het nichtje, is het enige dat hem rest, 'naar de hel', 'naar de eindeloze vlakten waar het komende koren gevoed zal worden met lijken'.
Als zelfs de beschaafde man, deze Goede Duitser met heel zijn Bildung, zich in het duistere systeem schikt, zich neerlegt in zijn ontmenselijkte gedaante van kanonnenvlees, dan is alle hoop verdwenen. 'Dat is het enige waartoe ze in staat zijn. Ze onderwerpen zich allemaal. Zelfs die man.'
De boodschap in De stilte der zee is niet vrolijk, en het valt goed te begrijpen dat de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog alles deed om de verspreiding van de novelle te verhinderen. Het is geen gloedvolle oproep om de wapens op te nemen, bruggen op te blazen of Joden onderdak te verlenen. Het subversieve zit in dat geweldloze, koppige, volgehouden stille verzet van de man en zijn nicht. Precies dat moet voor de nazi's vreselijk zijn geweest. Het Derde Rijk was maniakaal bezig met zichtbaar zijn, met Goebbels als toneelmeester en Hitler als leading actor. Zo ook isTriumph des Willens een extreme oefening in gezien willen worden. Precies door te doen alsof de nazi niet bestaat, kun je hem het hardste treffen.
Maar Von Ebrennac is geen categorische nazi, en dat verhoogt de onderhuidse tragiek van de novelle alleen maar. De beendroge stijl versterkt het beklemmende effect van het zwijgen. Op het eind blijft iederéén ontgoocheld achter. Met die koppige stomheid is iedereen iets verloren, de een zijn hooggestemde idealen, de andere zijn onschuld.
Terechtgestelde drukkers
Le silence de la mer raakte ondanks de inspanningen van de bezetter toch verspreid. Eerst was het een succes in Frankrijk. Achter de naam Vercors, ook de onneembare verzetsvesting in de Franse Alpen, zat de tekenaar en typograaf Jean Bruller (1902-1991). Het boekje verscheen in 1942 bij Les Éditions de Minuit, de ondergrondse uitgeverij die mee door Bruller was opgericht. Via een uitgave in het Verenigd Koninkrijk kwam de tekst in een Zweeds literair tijdschrift terecht. Amy van Marken vertaalde die in het Nederlands en bezorgde de tekst in 1944 aan de pas opgerichte clandestiene uitgeverij De Bezige Bij.
De Gestapo kon de drukproeven in beslag nemen. De Utrechtse drukkers G.J. Willemse en W. Geuze en de typograaf J. Zuiderdorp werden dezelfde dag nog terechtgesteld. Toch verscheen De stilte der zee in het najaar van 1944, ondergronds gedrukt op een handpers. Het was een van de eerste boeken van De Bezige Bij. De opbrengst was bestemd voor de nabestaanden van de gefusilleerden.
Vlak na de bevrijding van België kocht uitgeverij Manteau de Nederlandse vertaalrechten. De dan nog jonge auteur Hubert Lampo maakte een (overigens mooie) vertaling. De Bezige Bij-directeur Wim Schouten ging in het najaar van 1945 naar Brussel om met Angèle Manteau te spreken over een overdracht van die rechten. 'Deze eerste onderhandelingen met een buitenlandse uitgever vielen niet mee. Mevrouw Manteau was bepaald niet gemakkelijk en onze argumenten konden haar zakelijke benadering slechts met moeite beïnvloeden, maar het is, met de een of andere tussenoplossing, voor elkaar gekomen; wij mochten in Nederland de vertaling van Lampo gebruiken', noteerde Schouten in zijn memoires. Hij had er 'behoorlijk de pest in'.
Zo verscheen 'Nr. 1 van de B.B. reeks', 'met toestemming van Manteau', en het bekende bijenlogo prominent op het voorplat. Het zou verschillende keren worden verfilmd, tot toneel bewerkt en deel gaan uitmaken van de Franse literaire canon. Later zou Frans de Haan het boekje opnieuw vertalen, en het is die vertaling die De Bezige Bij, zeventig jaar na de bevrijding van Nederland, opnieuw uitgeeft.De stilte der zee heeft nauwelijks aan kracht en relevantie ingeboet.
VERCORS
De stilte der zee.
Vertaald door Frans de Haan, De Bezige Bij, 55 blz., 10 euro
(e-boek 4,99 euro). Oorspronkelijke titel: 'Le silence de la mer'.
De eerste zin De stilte der zee
Hij werd voorafgegaan door veel militair vertoon. Eerst twee jonge infanteristen, beiden bijzonder blond, de een slungelig en mager, de ander als een blok graniet.
De auteur: Vercors, pseudoniem van Jean Bruller, een Franse schrijver en tekenaar.
Het boek: zowat het beroemdste clandestiene boekje van de Tweede Wereldoorlog, over een Duitse officier die op het Franse platteland niets dan stilzwijgen oogst.
ONS OORDEEL: na driekwart eeuw nog altijd leesbaar, met dank aan de doeltreffende, beendroge stijl.
Hans Cottyn ■
Dr. B.J.S. Hoetjes
De auteur, een verzetsman, verhaalt over de inkwartiering van een Duitse officier bij een Franse familie (oom en nicht). Zijn pogingen tot vriendelijkheid worden met aanhoudend stilzwijgen beantwoord, zijn monologen lopen uit op bittere teleurstelling. Toenadering en afstand, naïef idealisme, beschaving en brute teleurstelling. Aangrijpende beschrijving van personages, gevoelens, situaties van contact en isolement. Klassieker uit de twintigste-eeuwse Franse oorlogs- en verzetsliteratuur, opnieuw in het Nederlands vertaald vanwege zeventig jaar bevrijding. Goede vertaling, hoge literaire kwaliteit, ook politiek-historisch (Frans-Duitse relaties, Tweede Wereldoorlog) zeer interessant en verhelderend. Voor een breed publiek. Leeslijstboek.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.