El interior
Martín Caparrós
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Wereldbibliotheek, cop. 2015 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : ECONOMIE : 354.4 CAPA |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Wereldbibliotheek, cop. 2015 |
Thema: sociale thema's 5.SOC |
Mark Cloosterman
i /un/19 j
Hongersnoden zijn al lang geen nieuws meer. De actualiteit wordt er niet meer door gedomineerd. En toch, zo stelt Martín Caparrós in de inleiding van Honger, zullen er, indien u de 656 bladzijden van dit boek in acht uur leest, achtduizend mensen sterven van de honger. Honger is geen uitzondering meer; in grote delen van de wereld is honger de norm.
'Het moeilijkste van dit boek is de hoeveelheid bevatten, de schaal', schrijft Caparrós ergens. Hij heeft het over honger, uiteraard, maar het had net zo goed over zijn boek kunnen gaan.
Honger bevat een schat aan informatie. De auteur bekijkt zijn onderwerp vanuit allerlei invalshoeken. Zo zijn er hoofdstukken of terzijdes over hongersnoden in de westerse geschiedenis, over de obsessie van godsdiensten met voedsel en vasten, over rundvlees en waarom het eten daarvan een heel recent én problematisch gegeven is... Er zijn positieve en kritische verhalen over ontwikkelingssamenwerking, autobiografische fragmenten (Caparrós' overgrootmoeder stierf in het Jodengetto van Warschau, van de honger) en populairwetenschappelijke (een beschrijving van de precieze manier waarop voedselgebrek het lichaam stukje bij beetje afbreekt.
Het resultaat is een 'totaalboek', met echo's van Ryszard Kapuscinski, Victor Klemperer (met name diens analyse van de taal van het Derde Rijk) en Joris Luyendijks avonturen onder bankiers. Om de veelheid toch een beetje te ordenen, is het materiaal verzameld rond zes van de ergste probleemzones: Niger, India, Bangladesh, Argentinië, Zuid-Soedan en Madagaskar.
Martín Caparrós: 'We denken dat we het probleem "honger in de wereld" begrijpen, maar niets is minder waar. Er spelen verschillende mechanismen en de geselecteerde landen tonen elk een van die mechanismen. Honger veroorzaakt door oorlog in Soedan. Zogenaamd structurele honger in Niger. Het massaal verwerven van landbouwgrond door grote bedrijven op Madagaskar. Een lagelonenland als Bangladesh. In Chicago is er natuurlijk geen honger, maar daar is wel de beurs gevestigd waar men op voedsel speculeert, dus is er ook een hoofdstuk dat zich daar afspeelt.'
Voedselonzekerheid
Caparrós schreef voor het United Nations Fund for Population Activities reportages over jongeren en hun problemen in verschillende landen. Het begon hem op te vallen dat honger een gemene deler was in veel van die verhalen. 'Onvoldoende eten was de basis van veel problemen. Ik wou beschrijven hoe het is om met honger te leven.'
'In Europa ziet men landbouw als iets archaïsch, iets wat we alleen maar behouden vanwege de culturele waarde. Men subsidieert landbouw zoals men musea subsidieert. Nochtans is alles wat wij eten het product van landbouw. Eten komt nog altijd niet uit fabrieken. Landbouw is hier een politiek speeltje. In het boek staat ergens: "De droom van een Indiase boer is herboren te worden als een Europese koe." Zo'n koe, Europees of Amerikaans, bedolven onder de subsidies, leeft beter dan die Indiase boer - omdat hij niet met die beesten kan concurreren. Wij eten zoals we eten, omdat miljoenen anderen hongerlijden.'
Caparrós is bepaald niet lief voor de mensen wier beroep het is honger te bestrijden. Niet voor hun taal, niet voor hun cijfers. Als de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, geconfronteerd wordt met stijgende hongercijfers, dan herziet het de manier waarop honger statistisch berekend wordt, zodat er in het verleden meer honger blijkt te zijn geweest, en de feitelijke stijging in het heden er opeens uitziet als een daling. 'Naarmate een evaluatie van de millenniumdoelstellingen naderbij komt, raken de cijfers, op zich al schattingen en benaderingen, meer en meer aangepast aan de behoeften van de FAO.'
Overigens, zelfs al zijn de cijfers volgens Caparrós opgeschoond, dan nog lijdt volgens het FAO 11 procent van de wereldbevolking honger. Dat is zo'n 805 miljoen mensen.
In het bureaucratees is 'honger' intussen vervangen door 'voedselonzekerheid'. Honger is 'structureel', met andere woorden 'noodlottig, onveranderlijk'. 'Men verandert de taal om de realiteit niet te hoeven veranderen', zegt Caparrós. Een misdaad zonder schuldigen.
Maar die schuldigen zijn er wel, en Caparrós wijst ze met de vinger. De Wereldbank en het IMF, die de buitenlandse schulden van Afrikaanse regeringen gebruiken om af te dwingen dat ze de dogma's van de vrije markt volgen. De Afrikaanse boer speelt opeens op het internationale schaakbord. Overheidssteun wordt verboden - maar die steun is wel toegelaten voor Europese en Amerikaanse landbouw. Niger werd verplicht de graanopslagplaatsen te sluiten; die graanvoorraden, bedoeld om de bevolking te helpen in tijden van honger, verstoorden de markt. Geneesmiddelen voor landbouwdieren stegen in prijs, omdat de overheid werd verplicht haar eigen Nationaal Bureau voor Diergeneeskunde te sluiten, en de multinationals vrij spel te geven. 'In recente documenten geeft het IMF aan dat het bepaalde beslissingen uit de jaren 80 en 90 betreurt. De markt reguleren om honger te bestrijden, bleek toch niet zo'n slecht idee, maar het was tegen de religie van de vrije markt. En ze doen niets om de scherven te lijmen.'
Het gele gevaar
Daarnaast zijn er de speculanten. 'Op de beurs van Chicago zetten brokers in op winst en verlies van voedingswaren. Ze doen hun werk, ze krijgen applaus als ze juist gokken, en niemand die zich zelfs maar bewust is van de nevenschade. Vandaag maakt iemand in Chicago winst en volgende week kan een man in Caïro geen brood meer betalen, omdat de prijs van het graan vermenigvuldigd is. Dit is een structureel probleem: honger veroorzaakt door speculeren zal blijven bestaan zolang de markt meer macht heeft dan de meeste regeringen.' Met soms ook ironische gevolgen: Caparrós vertelt hoe de concurrentie tussen Amerikaanse en Mexicaanse maïsproducenten, na het afsluiten van een handelsakkoord zoals dat dat tussen de VS en de EU momenteel in de steigers staat, ertoe leidde dat Mexicaanse velden nu worden gebruikt voor het telen van opium. 'Op de vrije markt is alles met elkaar verbonden. Meestal - maar niet altijd! - in ons voordeel.'
Neokolonialisme speelt ook een rol. Het Westen heeft zijn kolonies dan wel losgesneden, op tal van manieren hebben wij er nog financieel voordeel bij. Natuurlijke rijkdommen worden uit de grond gehaald door multinationals, gesteund door buitenlandse overheden. 'Als er een oorlog uitbreekt in een Afrikaans land, zit er gegarandeerd iets in de grond dat ons interesseert', zegt Caparrós. Olie (Zuid-Soedan) of uranium (Niger), bijvoorbeeld.
We praten over kolonialisme, over de voormalige Belgische kolonie Congo en over de groeiende invloed van China daar - maar dat laatste punt ergert Caparrós behoorlijk. 'Iedereen wijst China met de vinger. Zeker, China is de laatste jaren een belangrijke internationale speler geworden, omdat het er het geld voor heeft. Maar er is nog altijd veel meer Afrikaans land in handen van Europa en de VS dan in Chinese handen. Het is zo handig om een zondebok te hebben: het gele gevaar als bliksemafleider.'
En wij? We kijken weg, zegt Caparrós. 'We weten bijvoorbeeld dat er fundamentele fouten zitten in de voedselindustrie. Wat is onze reactie daarop? Extra geld uitgeven aan biologische of duurzame voeding. Ik vind dat egoïstisch. Het is "redde wie zich redden kan".'
'Er waren twee dingen die ik moest vermijden bij het schrijven van Honger: moraliseren en ironiseren. Het zal wel niet altijd gelukt zijn. Er zijn situaties die zich niet afstandelijk en neutraal laten beschrijven. Mijn pleidooi, aan het eind van het boek, voor een morele economie, is uiteraard niet afstandelijk. Wat wil je? Honger is geen abstractie.'
Erfelijk
Allerminst abstract zijn de interviews die Caparrós afnam van mensen in armoede. Als het overvloedige feitenmateriaal de ruggengraat is van Honger, dan zijn die interviews het bloed.
Honger, schrijft de journalist, is een vrouwenprobleem, want in tijden van nood is het de man die extra eten krijgt: die moet immers werken, voor een inkomen zorgen. 'In landen als China en India wordt dat heel normaal gevonden, ook al zijn het vaak de vrouwen die op het land werken. Zestig procent van degenen die hongerlijden is vrouw.'
'De moeders staan voor onmogelijke keuzes. Ze sparen het eten uit hun mond voor de kinderen, waardoor het volgende kind al in de baarmoeder verzwakt. Als een kind ondervoed in het ziekenhuis ligt, moeten ze beslissen of ze het daar laten, of dat ze terug naar huis gaan om voor de andere kinderen te zorgen. Moeders staan in de vuurlinie van de honger.'
Dit alles maakt het probleem erfelijk. Ondervoede moeders bevallen van kinderen die lichamelijk en intellectueel ondermaats zijn. 'Door het gebrek aan jodium in het lichaam van de moeders worden er jaarlijks twintig miljoen kinderen geboren met onderontwikkelde hersenen: het intelligentiequotiënt is uitermate laag.'
Misschien is het daardoor dat het langetermijndenken Caparrós' getuigen niet echt ligt. De journalist kan zijn teleurstelling en frustratie moeilijk verbergen, als de Nigeriaanse Ahmad hem vertelt dat hij het spaargeld voor twee ossen heeft verspild aan een huwelijksfeest voor zijn tweede vrouw: 'zijn vriendenkring bestaat uit negen jongens uit het dorp, (...) van de negen waren er al zes die een tweede vrouw hadden en hij wilde niet achterblijven.'
Caparrós analyseert: 'Deze ellende (...) berust op het niet geloven, niet hebben geleerd, niet vermoeden dat er andere levens bestaan... (...) Het is niet slechts een beperking van de materiële grenzen, maar ook van de mentale, de beperking van het voorstellingsvermogen.'
En zij die zich wel een ander leven kunnen voorstellen, worden op termijn onderdeel van een andere problematiek: die van de vluchtelingen. 'Die mensen ontvluchten een situatie met een chronisch en door de mens gecreëerd tekort. Onze reactie - in de loopgraven kruipen, hoge muren bouwen - is op middellange termijn zelfmoord. We zullen deze mensen op de een of andere manier moeten integreren.'
'Men vraagt mij vaak wat ik het ergste of het stuitendste vind, in alle verhalen die ik verzameld heb', zegt Caparrós. 'In Bangladesh had ik een gesprek met een vrouw die vond dat het allemaal haar schuld was. Dat ze maar slimmer of sterker had moeten zijn, om haar kinderen te voeden. Als zij hongerlijden, is dat wat God wil. Dat is pervers. Een vrouw die haar leven lang werkt als een beest, alleen maar om zich te voeden, en dan ook nog de schuld bij zichzelf moet zoeken. Dat is onverteerbaar.'
MARTÍN CAPARRÓS
Honger.
Vertaald door Hendrik Hutter, Marjan Meijer en Corrie Rasink, Wereldbibliotheek, 656 blz., 24,99 euro (e-boek 17,99 euro). Oorspronkelijke titel: 'El hambre'.Mark Cloostermans ■
K.W. Sijtsma
'Honger' gaat over het wereldprobleem van de voedselproductie en voedselverdeling. Het boek is bedoeld als waarschuwing aan de mensen om hun kijk op de wereld en hun aandeel daarin te veranderen. Honger is heel hard: het berooft je van de mogelijkheid om te denken, het ontneemt je je horizon en zelfs je wensen. Elke vijf seconden sterft een kind onder de 10 jaar van honger op een planeet die overloopt van rijkdom. Een boek vol verhalen van mensen en gezinnen uit regio's met honger en met veel analyses. De 'hunger gap' is de periode waarin de vorige oogst op is en de nieuwe nog maanden nodig heeft om geoogst te worden. Het hongerprobleem groeit: elk jaar zijn er meer miljoenen mensen met honger dan het jaar ervoor. De 'politiek' en instanties praten liever in verzachtende termen, zoals ondervoeding. Vlees eten is altijd duur, want dieren eten voeding die mensen zelf kunnen eten. De schrijver is een begaafde Argentijnse journalist die ruim twintig boeken schreef, waarvan er meerdere bekroond zijn. Een boek voor iedereen die geïnteresseerd is in dit maatschappelijk probleem.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.