W.
Steve Sem-Sandberg
Steve Sem-Sandberg (Auteur), Geri De Boer (Vertaler)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Niet beschikbaar |
Ambo|Anthos, cop. 2015 |
VOLWASSENEN : ROMANS : SEMS |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ambo|Anthos, cop. 2015 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11000 |
Joseph Pearce
i /un/10 j
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoordden de nazi's bijna achthonderd kinderen in Spiegelgrund, een afdeling van de psychiatrische instelling Steinhof in Wenen. De afdeling was 'gedeeltelijk (opgericht) als speciale kliniek voor kinderen met ernstige psychiatrische of neurologische stoornissen en gedeeltelijk als opvoedingsgesticht voor jongens en meisjes met disciplinaire problemen'.
In feite was het een euthanasie-instelling. En dat alles in het licht van de rassenbiologie van de nazi's. Die verordende dat mismaakte of psychisch gestoorde kinderen een innerlijke vijand waren, die de arische volksstam volledig dreigde uit te hollen. Zulke kinderen verdienden een Sonderbehandlung. Deze zogeheten speciale behandeling was niet meer dan een eufemisme voor moord.
Steve Sem-Sandberg (1956) behelpt zich met historische documenten en met de getuigenissen van daders en slachtoffers om een aangrijpende roman op te bouwen. De Zweedse schrijver, voormalig eindredacteur van de krant Dagbladet, heeft zich ontwikkeld tot de kroniekschrijver bij uitstek van de misdaden van het nazisme. In De onzaligen van Lódz (2009) boog hij zich over het lot van de bewoners van het Joodse getto in het Poolse Lódz. In Ravensbrück (2012) verplaatste hij zich in het hoofd van Milena Jesénska, de Joodse vrouw die verhalen van Franz Kafka vertaalde, een intense briefwisseling met de Praagse schrijver voerde en uiteindelijk in het vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück overleed.
Zigeunerbloed
Ook in De kinderen van Spiegelgrund (2014) gebruikt Sem-Sandberg de historische achtergrond om er een onthutsende werkelijkheid mee te creëren. Stilistische of inhoudelijke compromissen sluiten doet hij niet. Hij confronteert je van meet af aan met zinnen die een uiterste concentratie vergen en werkt vervolgens de verschrikkelijke gebeurtenissen in zulke pijnlijke details uit dat de dicht vervlochten tekst je haast dwangmatig meesleept naar elke nieuwe statie op de lijdensweg van de kinderen.
Sem-Sandberg bezondigt zich niet aan een eenzijdige kijk op het verleden. Zo volgt hij nauwgezet het parcours van Anna Katschenka, een van de verpleegsters. Zij is met veel idealisme aan haar baan begonnen. Uiteindelijk zal ze getrouw alle bevelen van de artsen opvolgen. 'Ik heb alleen maar mijn plicht gedaan', zegt ze wanneer ze na de oorlog wordt gearresteerd op verdenking van medeplichtigheid aan moord.
Eerbetoon
Sem-Sandberg contrasteert voortdurend het zogenoemde fatsoen van de daders met het onbeschrijflijk vreselijke lijden van de van hun ouders weggerukte kinderen. Een van die kinderen is Adrian Ziegler, tien jaar oud wanneer hij in januari 1941 in Spiegelgrund belandt. Adrian heeft zigeunerbloed en is dus volgens een van de rapporten van de artsen 'een mengeling van volgzaamheid, doortraptheid en morele verderfelijkheid'.
Deze roman is een tour de force. Sem-Sandberg slaagt er op zowel meesterlijk zorgvuldige als uiterst indringende wijze in om een wereld te scheppen die de lezer geen ogenblik onberoerd laat. Toch houdt hij zich ver van elke uiting van sentimentaliteit. De werkelijkheid, ook na de oorlog, heeft immers geen oog voor rechtvaardigheid. Adrian Ziegler zal tot aan zijn dood zijn Spiegelgrund-verleden meetorsen. En de moordarts Gross zal na een lange carrière als gerechtspsychiater vredig in zijn bed sterven.
De kinderen van Spiegelgrund is een indrukwekkend eerbetoon aan alle kinderen die door de nazi's ter veredeling van het arische ras werden opgesloten, gemarteld of vermoord.
JOSEPH PEARCE ■
Alexander Van Caeneghem
i /un/19 j
In oktober 1939 tekende Adolf Hitler een euthanasiedecreet dat dokters verregaande vrijheden verleende om zieken die zij als ongeneeslijk beschouwden, de ' Gnadentod' te schenken. Dat decreet, Aktion T4, kostte tegen augustus 1941 ongeveer 70.000 mensen het leven, maar Duitse en Oostenrijkse dokters maakten later in dezelfde geest nog naar schatting 200.000 slachtoffers.
Aktion T4 paste in een groter plan ter verbetering van de raciale hygiëne, om het Duitse volk te bevrijden van ' lebensunwertes Leben'. De zuivering begon met gedwongen sterilisaties van mensen met geestesziekten, erfelijke ziekten en fysieke handicaps. Vanaf augustus 1939 werden kinderen met afwijkingen systematisch geregistreerd. Kinderen onder de drie met ernstige erfelijke ziekten kregen, na goedkeuring van medici en ouders, de genadedood. Tijdens de oorlog vervaagden de leeftijdsgrens, de voorwaarden en de ouderlijke instemming.
De kinderen van Spiegelgrund, de nieuwe roman van Steve Sem-Sandberg, speelt in een van de zevenendertig speciaal voor de euthanasie ingerichte faciliteiten. Kinderspital Am Spiegelgrund was een deel van Steinhof, een psychiatrisch hospitaal buiten Wenen. Sem-Sandberg verkent de plaats en de gebeurtenissen hoofdzakelijk door de bril van twee betrokkenen: patiënt Adrian Ziegler en verpleegster Anna Katschenka.
Patiënt en verpleegster
Door zijn 'erfbiologisch en sociaal minderwaardige achtergrond' is Ziegler, een zigeunerjongen, ' bildungsunfähig'. Zijn ontaarde gedrag brengt hem in alle uithoeken van Spiegelgrund, tot in de zalen waar de dodelijke injecties worden toegediend. De kinderen weten wat er gaande is, maar worden zo erg geïndoctrineerd, vernederd en geïsoleerd dat ze de wil om te vluchten verliezen. Aan elkaar hebben ze niets: Spiegelgrund is een jungle, met een strikte hiërarchie, machtsmisbruik en onderling verraad.
Katschenka werkt op Spiegelgrund uit persoonlijke bewondering voor dokter Jekelius. In tegenstelling tot andere verpleegsters lijkt ze eerder naïef dan kwaadaardig: ze voert geen sadistische straffen uit, maar doet ook niets om ze te stoppen. Wanneer Jekelius haar uitlegt dat ze geen moordenaars zijn, maar barmhartigen, gaat ze daar makkelijk in mee, al weet ze dat wat ze doen, met pijnverlichting weinig heeft te maken - waarom zouden ze anders de ouders misleiden, en overlijdenscertificaten vervalsen? Katschenka aanvaardt zonder veel morele strijd de ethische imperatief dat de gezondheid van de maatschappij belangrijker is dan die van individuen.
Binnen de postholocaustliteratuur is de benadering van Steve Sem-Sandberg niet onomstreden. Net als in zijn meesterlijke De onzaligen van Lodz vertrekt hij weliswaar van officiële dossiers en interviews met overlevers, maar ook De kinderen van Spiegelgrund is expliciet een roman. Jekelius en Ziegler zijn geen historische figuren, Katschenka wel.
Maar net als in De onzaligen van Lodz schuilt in die unieke aanpak net zijn kracht. Het waarheidsgehalte van het verhaal verleent het legitimiteit en urgentie, terwijl de verdichtingen ten diepste aan onze empathie appelleren.De kinderen van Spiegelgrund is gruwelijk realistisch, terwijl het dat realisme tegelijkertijd ook overstijgt. Katschenka komt, met al haar doorleefde gevoelens en gedachten, even aanschouwelijk tot leven als Chaim Rumkowski, de Joodse leider van het getto van Lodz.
Herinnering, waardigheid, gerechtigheid
Sem-Sandberg wil uiteraard dat we nooit vergeten hoe 'zonder merkbare tegenstand' een ziekenhuis kon veranderen in een kamp waar systematisch de vraag naar de waarde van kinderlevens werd gesteld. Als we het ons niet meer herinneren, kan het opnieuw gebeuren. Maar de vele voorafschaduwingen in de roman dienen niet alleen de spanning. Ze houden ook expliciet het vizier op de implicaties van de geschiedenis voor onze eigen maatschappij. Het gaat ook over waardigheid en gerechtigheid.
Na de euthanasie volgden er nog medische experimenten op hersenen en lichaamsdelen van kinderen, die in formaldehyde bewaard werden. In 2002 werden de stoffelijke resten officieel begraven, maar in dit boek krijgen ze hun waardigheid terug.De kinderen van Spiegelgrund helpt de doden sterven.
In de processen na de oorlog werd de verdediging opgebouwd rond het gezagsargument, zoals bij Adolf Eichmann, maar Katschenka werd veroordeeld, en stierf in 1980 zonder eerherstel. Dokter Illing, de directeur, eindigde aan de galg, maar de sinistere dokter Gross ging vrijuit, maakte carrière en stierf pas in 2005. En Ziegler? Die overleeft Spiegelgrund en de oorlog, maar gelukkig wordt hij niet meer. In een ondanks het mededogen bijna ondraaglijk cynische scène laat Sem-Sandberg hem als volwassene nog eens botsen op dokter Gross, die intussen gerechtspsychiater is.
De kinderen van Spiegelgrund is claustrofobisch, keihard en nauwelijks te verdragen, maar altijd meeslepend en nergens emotioneel - een even indrukwekkend als moedig monument tegen het vergeten, het onrecht en het eeuwige sterven.
STEVE SEM-SANDBERG
De kinderen van Spiegelgrund.
Vertaald door Geri de Boer, Ambo/Anthos, 503 blz., 24,99 eurp (e-boek 14,99 euro).
De auteur: veelvuldig bekroonde Zweed die met het superieure De onzaligen van Lodz internationaal doorbrak.
Het boek: het leven in en na kinder-euthanasiekliniek Spiegelgrund tijdens de Tweede Wereldoorlog, door de ogen van een patiënt en een verpleegster.
ONS OORDEEL: claustrofobisch, keihard en nauwelijks te verdragen, maar altijd meeslepend en nergens emotioneel.
Alexander Van Caeneghem ■
Carol Tummers
Als de tienjarige Adrian Ziegler rond 1941 bij voormalig psychiatrisch ziekenhuis Spiegelgrund in Wenen wordt afgeleverd, weet hij nog niet precies waar hij terecht gekomen is maar daar komt hij snel genoeg achter. Beschouwd als 'nutteloos kind' hebben de nazi’s een speciaal programma opgesteld om zich te ontdoen van kinderen die in hun ogen niet goed genoeg zijn voor de ideale maatschappij. Totdat het zover is, zijn ze overgeleverd aan de behandelingen van de medische en verpleegkundige staf van Spiegelgrund. De hel op aarde. In deze fenomenale, huiveringwekkende en indringende roman beschrijft de Zweedse auteur en criticus Steve Sem-Sandberg (1958) met veel inlevingsvermogen maar zonder enige vorm van sentimentaliteit of sensatiezucht de verschrikkingen die deze kinderen hebben meegemaakt. Velen hebben het niet overleefd en zij die het wel overleefden, werden nadien niet altijd geloofd. Een geschiedenis die alleen op deze manier verteld kan worden en een enorme indruk achterlaat. Gebaseerd op ware gebeurtenissen. De auteur won met zijn vorige roman over het getto van Łódz de Augustprijs en voor zijn hele oeuvre de Sorescuprijs.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.