Tropenjaren in Moskou
Alexander Münninghoff
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, 2014 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MUNN |
Joseph Pearce
rt/aa/04 m
Als Alexander Münninghoff op 13 april 1944 in de Poolse stad Posen wordt geboren, ligt de stad, vierenhalf jaar tevoren door de nazi's veroverd, in het vizier van het oprukkende Rode Leger. Kort daarna evacueert een oom de zuigeling en zijn moeder en brengt ze onder in Den Haag in het huis van 'Oude Heer' grootvader Joannes Münninghoff, een streng katholieke Nederlandse zakenman die tijdens het interbellum in Letland een fortuin had vergaard.
Drie dagen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was hij met zijn vrouw en kinderen halsoverkop de hoofdstad Riga ontvlucht en naar zijn geboorteland teruggekeerd.
In De stamhouder tekent Alexander Münninghoff (onder meer oud-correspondent voor de Haagsche Courant in Moskou) het portret van een familie die niet alleen heelhuids door woelige tijden heen probeert te komen, maar ook levenslang door haar eigen demonen wordt achtervolgd.
Waffen-SS
Op zoek naar de vele huisgeheimen komt hij inderdaad talloze malversaties, manipulaties en regelrechte misdadigheid op het spoor. Een gewiekste Oude Heer die tot alles bereid is om zijn kleinzoon, de stamhouder, aan zijn moeder te ontrukken. Een moeder die na het verlies van haar zoon achttien jaar lang elk contact met hem vermijdt. En een vader die in het leven maar één ding nastreeft: rijk worden, het liefst rijker dan de Oude Heer, en die bijgevolg geen jota aandacht, laat staan liefde, voor zijn zoon toont.
Alexander Münninghoff oordeelt desondanks bijzonder mild over zijn dysfunctionele familie, en dan vooral over zijn vader. Zo prijst hij diens eerlijkheid. Een ietwat vreemde stellingname, want de gouden eerlijkheid van Frans Münninghoff stamt uit diens jaren als sergeant bij de Waffen-SS aan het Oostfront. Kameraden die voor elkaar letterlijk door het vuur gingen, weet u wel.
Maar waarom zal diezelfde vader zijn eerste vrouw in de steek laten en zijn tweede het bloed onder de nagels vandaan halen? Waarom zal hij na de oorlog als zakenman zijn hand niet omdraaien voor gesjoemel? En waarom verwekt hij een kind bij de vrouw van een van die wapenbroeders? Alexander Münninghoff vergeeft de man die hem als wijze levenslessen slechts drie leuzen heeft meegegeven. 'De domste boeren hebben de dikste lullen.' 'Met geweld gaat alles.' 'Denken moet je aan paarden overlaten, want die hebben een veel groter hoofd dan jij.'
De puntgave stijl, haast achteloze humor en koelbloedige kijk op bloedstollende gebeurtenissen tillen het boek ver uit boven de alledaagse familiekroniek. Münninghoff focust daarbij niet zozeer op het meedogenloos wentelende rad van de Grote Geschiedenis, maar op het lot zoals dat door de kleine mens zelf wordt beschikt.
Alexander Münninghoff, De stamhouder, Prometheus/Bert Bakker, 330 p., 19,95 euro.
Friedl' Lesage praat op zaterdag 7 maart om 13.15 uur met Alexander Münninghof en Geert Mak over hun vaders en herinneringen.
JOSEPH PEARCE ■
Johan De Boose
rt/aa/06 m
De Nederlandse journalist Alexander Münninghoff is een van de coryfeeën van de Ruslandverslaggeving. Uit zijn mond vernamen we bijvoorbeeld de val van de Sovjet-Unie, rechtstreeks vanuit Moskou. Nuance is zijn grootste talent. Gaandeweg begreep hij dat je alleen maar over complexe culturen (zoals de Russische) of complexe situaties (oorlog) kunt schrijven door zoveel mogelijk visies met elkaar te confronteren. De duiding van de hedendaagse geschiedenis is als een schaakspel, waarbij je alle posities moet proberen in te schatten. Niet toevallig schreef Münninghoff de biografie van beroemde schakers als Bobby Fischer, Max Euwe en Hein Donner.
Dat gevoel voor nuance is ongetwijfeld een gevolg van zijn eigen versplinterde levensverhaal, dat hij nu heeft neergeschreven in De stamhouder, een ongelooflijke maar waargebeurde kroniek.
Toen Münninghoff na de dood van zijn vader twee dozen met een merkwaardige inhoud vond, besloot hij de onderste steen van zijn familieverhaal boven te keren. Die dozen bevatten immers interessante taboes: de verslagen van rechtszittingen kort na de Tweede Wereldoorlog, waarbij Alexanders vader beschuldigd werd van militaire collaboratie met de bezetter. Vijftien jaar heeft hij erover gedaan om de hele geschiedenis te reconstrueren. Het resultaat is een dostojevskiaans epos.
Afkeer
Zonder alles prijs te geven kunnen we zeggen dat Alexander Münninghoff in 1944 geboren is in wat nu Poznan heet, een Poolse stad die toen Duits was en Posen heette. Zijn grootmoeder, een Russische gravin die het vertikte om voor tsaar Nikolaj te werken, reisde tijdens de Eerste Wereldoorlog als verpleegster naar Astrachan. Zijn grootvader was afkomstig uit het Gooi in het zuidoosten van Noord-Holland en maakte carrière als wat zijn kleinzoon een 'vleesgeworden opportunist' noemt, omdat hij spioneerde voor de geallieerden. Grootvader en vader dienden dus vijandige meesters. Het huwelijk van Alexanders grootouders was een complete mislukking, gedrenkt in drankzucht. De reden waarom vader Münninghoff, een gehaaide zakenman uit Letland, zich bij de Waffen-SS aansloot, was om zijn bezittingen terug te winnen. Alexander noemt zijn vader zonder verpinken 'een ijskoude en volstrekt egocentrische man'. In het boek is voelbaar hoe hij daar aanvankelijk mee worstelt, hoe hij probeert het allemaal te begrijpen, en hoe hij uiteindelijk een diepe afkeer van zijn vader krijgt. Het allemaal opschrijven is zelfs een manier van 'uit de kast komen', zegt hij, en een poging om definitief af te rekenen met zijn afkomst.
Tot zijn zesde jaar woonde Alexander Münninghoff zorgeloos bij zijn grootouders in Voorburg bij Den Haag, maar toen werd hij door zijn moeder ontvoerd naar Duitsland, waar hij terechtkwam in ellendige omstandigheden. Dat was pas het begin van het avontuur, want even later werd hij door een zogenoemde tante bedwelmd met chloroform en weer meegenomen naar het 'kikkerland' Nederland. Over zijn moeder hoorde hij pas achttien jaar later weer iets, toen hij naar haar op zoek ging. Toen hij in 1969 werd geïnviteerd voor een huwelijksfeest waarop de Russische adel in ballingschap aanwezig zou zijn, zocht hij haar op in Würzburg in Beieren: 'Het was pijnlijk. Ze woonde in een pauperwijk, samen met een monsterlijk dikke man die de kost verdiende als stofzuigerverkoper. Ze hadden een dochter van vier, een halfzusje dus, die ons met varkensoogjes zat aan te kijken.'
Demonen
De stamhouder is een onwaarschijnlijk spannend, maar geheel echt gebeurd verhaal. Gaandeweg ontdekte Münninghoff massa's zaken die in de loop van de tijd zorgvuldig verborgen waren gebleven. Zijn vader zou bijvoorbeeld gigantische bedragen hebben uitgegeven aan een onechte dochter van hem in Duitsland, die hem op weerzinwekkende wijze chanteerde.
Münninghoffs familiekroniek is de neerslag van levens die nu eens baden in grote rijkdom, dan weer in schrijnende armoede. Aan het eind van de rit begrijpt hij dat hij het als 'stamhouder' verschuldigd is, zowel aan de demonen uit het verleden als aan de huidige bewoners van Europa, om deze geschiedenis op te schrijven. De geschiedenis van de Münninghoffs helpt namelijk om de geschiedenis van het twintigste-eeuwse Europa te begrijpen.
ALEXANDER MÜNNINGHOFF
De stamhouder.
Prometheus/ Bert Bakker, 320 blz., 19,95 Eur (e-boek 11,99 Eur).
Friedl' Lesage interviewt Alexander Münninghoff en Geert Mak op Mind the Book, zaterdag 7 maart om 13.15 uur in de Blauwe Zaal in de Singel in Antwerpen.
De auteur: Nederlands journalist, Ruslandkenner en fervent schaker. Schreef eerder Tropenjaren in Moskou (1991), over zijn tijd als correspondent in de Sovjet-Unie.
Het boek: autobiografisch boek over de merkwaardig complexe geschiedenis van zijn familie.
ONS OORDEEL: een dostojevskiaans epos.
Johan De Boose ■
Drs. Michel de Jong
Van de hand van journalist Alexander Münninghoff (1944) verschenen eerder enkele schakersbiografieën en een boek met herinneringen aan zijn tijd als correspondent in Rusland. In 'De stamhouder' vertelt hij op meeslepende wijze de opmerkelijke, soms verbijsterende geschiedenis van zijn Nederlands-Duits-Baltische familie in de twintigste eeuw, vanaf de avonturen van zijn puissant rijke grootvader in het interbellum, via de Tweede Wereldoorlog en zijn dramatische nasleep, tot de dood van zijn aan lager wal geraakte moeder in 1999. Met zijn kritisch-afstandelijke blik, behoedzame formuleringen en onderkoelde esprit weet Münninghoff zelfs de meest tragische lotgevallen van zijn verwanten – die bovendien met duizend-en-een draden aan de Grote Geschiedenis verbonden zijn – aangrijpend te beschrijven zonder dat het ook maar ergens pathetisch wordt. Het enige nadeel van deze in alle opzichten meesterlijke familiekroniek is het ontbreken van enige vorm van verantwoording of bronvermelding om deze intrigerende reconstructie van het verleden te ondersteunen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.