Paris-Austerlitz
Rafael Chirbes
Rafael Chirbes (Auteur), Eugenie Schoolderman (Vertaler), Arie Van der Wal (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meridiaan, 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : CHIR |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meridiaan, 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11721 |
Annick Vandorpe
il/pr/01 a
'De grote roman over de crisis in Spanje', titelde El País over Aan de oever van Rafael Chirbes (?1949). Terwijl de Valenciaanse auteur in zijn vorige roman Crematorium (2007) de vastgoedspeculatie aan de Spaanse kust hekelde, richt hij zijn pijlen in zijn nieuwste op de crisis die het land teistert.
Net als Crematorium laat Chirbes dit verhaal spelen in en om de fictieve badstad Misent. Van het vakantieparadijs is maar een schijntje over. Pompeuze nieuwbouwprojecten liggen er half afgewerkt bij en de bloeiende appelsiengaarden van weleer zijn geplunderd. De bewoners van Misent en het nabije Olba blijven weg van de kust. Vissen in het moerasland is hun favoriete tijdverdrijf.
Verbitterd
Een van hen is don Esteban, de hoofdverteller. Als jongeling had hij grandioze plannen, maar in de loop van de jaren zijn die verdampt. Bitter blikt hij terug: 'Het overkomt veel mensen: je denkt dat de situatie waarin je zit tijdelijk is, maar eigenlijk leef je gewoonweg je leven, het leven dat je ten deel is gevallen of dat je zelf hebt opgezocht. Olba, tot de laatste ademtocht.'
Na enkele jaren kunstacademie en een zwerftocht door Europa met zijn vriend Francisco is hij naar Olba teruggekeerd om zijn vader te helpen in diens meubelmakerij. Francisco daarentegen is de wereld ingetrokken, heeft naam gemaakt als wijnrecensent en heeft een van de beste restaurants van Spanje uit de grond gestampt.
Nu, veertig jaar later, is Francisco weduwnaar en heeft hij zich opnieuw in zijn geboortedorp gevestigd. Hij heeft een zeiljacht in Misent en baadt in luxe. Esteban daarentegen zit aan de grond, al houdt hij dat voor zich. Heimelijk heeft hij have en goed van de familie in een nieuwbouwproject gesluisd, maar intussen heeft de crisis toegeslagen. Zijn zakenpartner heeft het hazenpad gekozen, de bouw is stopgezet en de banken hebben zijn bezittingen in beslag genomen. Het timmerbedrijf is failliet, en hij heeft het personeel ontslagen. Zelfs voor Liliana, de Colombiaanse verpleegster van zijn hoogbejaarde vader, heeft hij geen geld meer.
Geen illusies
De koortsachtige monologue intérieur van Esteban wordt geregeld onderbroken door andere vertellers. Via het meervoudige perspectief toont Chirbes aan dat de ellendige situatie van Spanje iedereen treft. Is er hoop op een betere toekomst? Chirbes' personages maken zich geen illusies. De herinneringen aan de burgeroorlog en de trage heropbouw die volgde, staan nog in het collectieve geheugen gegrift, en nu zit het land weer aan de grond. Ook het leven zelf ontgoochelt. Francisco, die in alle opzichten geslaagd is, zegt tegen Esteban: 'Je hebt een rustig leven geleid, daar benijd ik je om, misschien dat ik het twintig, dertig jaar geleden nog niet snapte, dat ik je beslissing om te blijven niet begreep, maar nu ben ik ervan overtuigd dat jij degene bent die de goede keus heeft gemaakt.'
Chirbes schetst een meedogenloos portret van het huidige Spanje én van de condition humaine. Scherp schrijft hij over onze vergankelijkheid, de aftakeling waar we allemaal mee geconfronteerd worden en ons trieste einde. Kan de mens wel gelukkig geworden? Aan de oever is een bezwerende, confronterende vertelling met een lange nagalm.
Rafael Chirbes, Aan de oever, Meridiaan Uitgevers, 432 p., 19,99 euro. Vertaling Eugenie Schoolderman en Arie van der Wal.
ANNICK VANDORPE ■
Edith Aerts
ua/an/07 j
Rafael Chirbes is een van de grote stemmen in de Spaanse literatuur. Zijn laatste roman, Aan de oever, werd door Spaanse recensenten bestempeld als het beste boek van 2013.
Aan de oever is niet alleen een sublieme roman over de crisis, het is ook een verhaal over het verleden en heden van Spanje, over genadeloze fysieke en sociale veranderingen, over de menselijke ziel, over ouder worden en over een poging om aan de armoede te ontsnappen.
In een fictief dorpje aan een drassige oever (symbool voor een door en door verdorven Spanje) schildert Chirbes een sociaal en economisch panorama van het Spanje van vandaag. De crisis heeft er een kaalslag aangericht, de gevolgen zijn dramatisch. Vanuit een wisselend perspectief geeft Chirbes het woord aan rebelse arbeiders, werklozen, kansarmen, immigranten, verliezers... en aan de 70-jarige Esteban, de belangrijkste verteller.
Schitterende roman over de uitwassen van het rauwe kapitalisme en de gevolgen ervan voor lichaam en ziel.
Edith Aerts
Groene Waterman Antwerpen
confituurboekhandels.be
RV ■
Marijke Arijs
em/ec/26 d
Marijke Arijs
Rafael Chirbes (65) puurt zijn inspiratie uit de recente Spaanse geschiedenis en schetst in zijn romans een fresco van het naoorlogse Spanje. Zijn doorbraak bij het grote publiek kwam metCrematorium.Aan de oever, het verhaal van vijf werklozen en van de baas die hen noodgedwongen heeft ontslagen, is een vervolg op deze succesroman. Het is met stip de bitterste en zwartgalligste roman van Chirbes.
Aan de oever werd door maar liefst drie Spaanse kranten uitgeroepen tot beste roman van het jaar en is bekroond met verschillende literatuurprijzen, waaronder de prestigieuze Premio Nacional de Narrativa.
Blijkbaar is er toch één Spanjaard die beter wordt van alle economische ellende?
'Het is een merkwaardige zaak, want het is een hard, weerbarstig boek. Ik denk dat het gewoon op het juiste moment is verschenen. Mijn vorige romans gingen over dezelfde ongemakkelijke thema's, maar die zijn te vroeg verschenen. Het ging de maatschappij toen nog te veel voor de wind. De crisis heeft daarmee afgerekend. Daardoor is er nu ook een hernieuwde belangstelling voor mijn andere werk. Al moet je dat succes ook relativeren, want het zegt niets over de kwaliteit van de roman. Een slecht boek kan evengoed een bestseller worden, maar dat blijft niet duren. Echte literatuur houdt stand. Ik denk overigens nooit aan de lezers. Ik schrijf alleen voor mezelf. Al mijn boeken komen voort uit een gevoel van onbehagen, uit het besef dat ik niet thuishoor in de wereld. Schrijven is een manier om niet ten onder te gaan, om uit te zoeken wie ik ben en waar ik sta. Het gaat in de eerste plaats om zelfkennis. Al mijn personages zijn potentiële versies van mezelf.'
Toen u onlangs bekroond werd met de nationale literatuurprijs, was uw commentaar: 'Mijn personages zouden hem waarschijnlijk naar mijn hoofd gooien'. Waarom zouden ze dat in vredesnaam doen?
'Omdat we een schandalige regering hebben. Er is nauwelijks geld voor cultuur, omdat het crisis is, maar intussen gaan er wel miljarden naar de banken, terwijl ze mensen uit hun huis blijven zetten. Regeringen zijn tegenwoordig alleen nog marionetten van de multinationals. Ik heb de prijs niettemin aanvaard, omdat ik van plan ben op de uitreiking mijn ongezouten mening over de regering te ventileren. En ik ben blij dat ik in het rijtje van laureaten word opgenomen, want ik beschouw Carmen Martín Gaite, Juan Marsé en Manuel Vázquez Montalbán als mijn leermeesters.'
De roman opent met de ontdekking van een rottend lijk in een moeras. Een metafoor voor alles wat er sinds de economische crisis misgaat in Spanje?
'Het moeras was het eerste beeld dat bij me opkwam toen ik aan deze roman begon. Door de verschillende lagen afval die er in de loop der jaren zijn gedumpt, vind je er de neerslag van vijfenzeventig jaar Spaanse geschiedenis. Het economische aspect zou ik liever niet te veel benadrukken, want het is een literaire tekst, geen journalistieke, historische of sociologische verhandeling. Het boek gaat over de crisis, over de macht van het geld, maar ook over ouderdom en dood, over de klassenstrijd die door de crisis weer actueel is geworden, de milieubeweging, prostitutie, de maffia, over egoïsme, over de onmogelijkheid van de onschuld. Je kunt het lezen zoals je wilt. Dat is het mooie van literatuur.'
Het hoofdpersonage is een van de vele slachtoffers van de Spaanse vastgoedcrisis. Waarom zoomt u in op een verliezer?
'In mijn vorige roman,Crematorium, stond een projectontwikkelaar centraal. Deze keer wilde ik de andere kant van de medaille tonen. Die dualiteit van winnaars en verliezers zit trouwens in al mijn romans. Esteban is een echte held van deze tijd. Hij is timmerman van beroep. Dat is productieve arbeid, in tegenstelling tot de winsten uit speculaties, maar hij maakt zich zorgen om zijn pensioen, want van de aalmoes die hij als zelfstandige zal krijgen, kan hij niet leven. Daarom investeert hij in vastgoed, om een graantje mee te pikken van de hausse. Met alle gevolgen van dien.'
De personages die het beter is vergaan, hebben allemaal boter op hun hoofd. Bestaat er geen onschuldige rijkdom?
'Balzac schreef het al: achter elk fortuin gaat een misdaad schuil. Als kinderen een luxeleven kunnen leiden, dan heeft hun vader gegarandeerd mensen uitgebuit of gemoord. Rijkdom is nooit onschuldig. Kapitaalaccumulatie gaat altijd gepaard met destructie. Denk maar aan de familie March. Juan March was een reder uit Mallorca die de staatsgreep van Franco heeft gefinancierd. Hij was een zwendelaar, een smokkelaar en een moordenaar, maar tegenwoordig is hij synoniem met cultuur en elegantie. Wij schrijvers geven nu lezingen voor de Stichting Juan March. Dat is een mooie illustratie van wat ik in mijn roman vertel. Geld wast alles schoon. Je kunt er onschuld mee kopen.'
In uw roman laait de klassenstrijd weer op. U bent nog steeds een marxist in hart en nieren?
'Ik zou niet weten wat ik anders zou moeten zijn. We zijn meer dan ooit economische wezens. Het marxisme is overal. Zelfs een schrijver als Marcel Proust is marxistisch. Denk maar aan die passage uit deRecherche waarin de armen zich voor de ramen van een restaurant vergapen aan de rijken die zitten te eten, en de verteller zich afvraagt hoe lang ze die ongelijkheid nog zullen pikken. Of zoals een van mijn personages zegt: "Je bent niet wat je eet, maar waar je eet en met wie je eet."'
Van de voorspellingen van Marx is anders niet veel in huis gekomen.
'Marx interesseert me niet als profeet, maar als historicus en analist. De centrale gedachte in mijn romans is dat je per definitie een kind van je tijd bent. Dat je niet buiten de geschiedenis staat, maar deel uitmaakt van de wereld. Je verzet je ertegen of je bent medeplichtig. Als je geen getuige wilt zijn van je tijd, dan ben je er een symptoom van. Schrijvers die de mond vol hebben van de literatuur om de literatuur, ontzeggen haar een maatschappelijke rol en bagatelliseren haar. Estheticisten zeggen dat alles een kwestie van stijl is, maar woorden hebben ook een betekenis. Gustave Flaubert wordt bijvoorbeeld geprezen om zijn stijl, maar die was voor hem alleen een middel. In werkelijkheid zette hij zich af tegen een bepaalde esthetica, een manier van leven en een sociale klasse.Madame Bovary is een door en door politiek boek.'
U bent niet mals voor de Spaanse regering, maar de politiek is toch niet verantwoordelijk voor de vastgoedzeepbel?
'De crisis is begonnen doordat de mensen leningen kregen die ze niet konden terugbetalen. Degenen die het geld ter beschikking stelden, namen het risico, maar nu moeten wij de miljarden ophoesten die de banken in dat speculatieve casino hebben gestopt. Dat is niet eerlijk. Zij hebben het geld vergokt, laat hen dan ook maar over de kop gaan.'
Met het risico dat de hele economie kopje-onder gaat?
'En de gewone mensen mogen wel kopje-onder gaan? Het is natuurlijk gemakkelijk om het geld bij de zwaksten te halen, want die zijn niet georganiseerd. Van de arbeidersstrijd die halverwege de negentiende eeuw begonnen is, is allang geen sprake meer. Zelfs de arbeider bestaat niet meer, we zijn nu allemaal middenklasse. Er is geen Internationale meer, maar er bestaan wel kapitalistische Internationales, met internationale strategieën. De verzorgingsstaat wordt zienderogen afgebroken. De lonen in Spanje bedragen nog een derde van wat ze tien jaar geleden waren en het leven is drie keer zo duur geworden. Ons welvaartspeil ligt nu lager dan in de jaren 60, midden in de Franco-tijd.'
Begint Afrika nog steeds bij de Pyreneeën, zoals Alexandre Dumas ooit beweerde?
'Nee, Spanje is zo Europees als maar kan. Zelfs de corruptie hebben we van Europa geleerd. Na de dood van Franco had je in Spanje alleen franquisten en communisten, maar in Europa had je sociaaldemocratische en christendemocratische partijen, die bij ons niet bestonden. Die zijn toen kunstmatig opgericht met buitenlands geld. Er werden gigantische verkiezingscampagnes georganiseerd voor partijen die geen achterban hadden. En toch wonnen ze verkiezingen. Hoe werd dat allemaal gefinancierd, denkt u?'
Intussen is de overgang naar de democratie wel vreedzaam verlopen.
'Het is waar dat we het een paar jaar goed hebben gehad. Ik behoor tot een geprivilegieerde generatie die nooit een oorlog heeft meegemaakt. Maar wonderen bestaan niet. Die mensen kwamen aan de macht omdat ze geld hadden en omdat anderen er belang bij hadden dat ze aan de macht kwamen.'
Spanje kan de crisis het hoofd bieden dankzij de familiale solidariteit, schrijft u. Speelt de familie nog steeds zo'n grote rol?
'Nog niet zo lang geleden deden families er alles aan om van hun oudjes af te komen. Iedere zomer werden opa's en oma's massaal in ziekenhuizen gedumpt, zodat de familie rustig op vakantie kon gaan. Nu is dat veranderd. Het is interessant om oudjes in de buurt te hebben, want die hebben een pensioen. En dus zit iedereen hen op te vrijen. Er is nog nooit zo goed voor de ouderen gezorgd als sinds de crisis.'
Zonder die solidariteit zou er op slag revolutie uitbreken?
'Ach, het Spaanse volk is zo mak als een lammetje. De mensen zouden op de barricaden moeten gaan staan en afrekenen met die kerels die voor zichzelf riante pensioenen hebben geregeld, terwijl het land naar de verdommenis ging. Ze zijn veel te braaf.'
Het land zit volgens u in een impasse, maar er roert toch wel wat. Er is de protestbeweging van de indignados. En Podemos, de links-progressieve partij van Pablo Iglesias, boert ook uitstekend.
'Het succes van Podemos bewijst dat detransición, de overgang naar de democratie, mislukt is, op dezelfde manier als het recente succes van mijn boeken dat bewijst. Het is een uiting van verontwaardiging over het regime, de corruptie en de leugens die aan het licht zijn gekomen. De jonge generatie lost de oudere af, want gelukkig worden nederlagen niet genetisch doorgegeven. De geschiedenis is een aaneenschakeling van fiasco's, maar toen ik jong was dacht ik ook dat ik de dingen kon veranderen. Ik kwam in opstand tegen Franco, zat vaker op het politiebureau en in de gevangenis dan mij lief was en heb veel klappen gekregen, maar ik bleef vastbesloten om de wereld te verbeteren. En ik zal de wereld blijven beschrijven zoals ze is, als het me tenminste vergund is om nog een roman te schrijven.'
Had u niet gezegd dat 'Aan de oever' uw testament was?
'Dat zei ik na de publicatieCrematorium ook al, maar goed. Mijn personage staat niet voor niets aan de oever, dat wil zeggen aan de rand van de samenleving, in een streek die aan de rand van de vooruitgang staat. Aan die oever staat hij te wachten op de boot van Charon die hem naar gene zijde zal brengen. Net als ik.'
Marijke Arijs ■
Maarten Steenmeijer
Er is geen schrijver in Spanje die de recente geschiedenis van Spanje zo breed en zo realistisch heeft verbeeld als Rafael Chirbes, van wie ook veel werk in het Nederlands is vertaald. In zijn vorige roman, 'Crematorium', stond de onverantwoordelijke huizenbubbel centraal. Deze nieuwe roman laat de gevolgen daarvan zien: de economische crisis die Spanje zo hard getroffen heeft. Via verschillende perspectieven en stemmen geeft Chirbes diverse sociale lagen en nationaliteiten een stem: de eigenaar van een failliet timmerbedrijf, werkloze Marokkanen, een Colombiaanse hulp in de huishouding... Allemaal proberen ze te overleven in een samenleving die zich niet alleen economisch maar ook in moreel opzicht in een diep dal bevindt. Uitzicht op betere tijden biedt de schrijver niet. Wel een moedige, knap geschreven en indringende roman over het Spanje van nu. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.