Leven en lot
Vasili Grossman
Vasili Grossman (Auteur), Froukje Slofstra (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Balans, 2014 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : GROS |
Alexandra De Vos
us/ug/29 a
Moet een schrijver het geweten van zijn tijd zijn? Moet hij de vragen stellen die machthebbers liefst onder het tapijt vegen? Kunst om de kunst is mooi, maar er zijn omstandigheden die erom smeken blootgelegd te worden - en dat met alle passionele verontwaardiging waar een goed mens toe in staat is. Als zo'n rechtvaardige ook het literair talent heeft om zijn getuigenis de wereld in te sturen, dan kan hij waarschijnlijk niet anders - dan stuurt zijn geweten de pen, of het toetsenbord.
Of dat veel moed vraagt hangt af van het tijdsgewricht. Schrijf in Vlaanderen anno 2014 een roman over de moeilijkheden van het samenleven in een multiculturele stad - het komt je op een paar columns pro en contra te staan. Verhef je stem als onderdaan van een tsaar, van Stalin, van Hitler, en je raakt zoek in de kelders van de KGB, in Siberië of in een naamloos massagraf. Of het kan minder dramatisch maar niet minder triest: je wordt monddood gemaakt en bij leven vergeten, want een auteur bestaat bij gratie van uitgevers. De totalitaire waanzin van de twintigste eeuw vermaalde zijn schrijvende gewetens zonder mededogen.
Het overkwam Vasili Grossman (1905-1964) een Russische Jood uit het Oekraïense stadje Berditsjev. Net als die andere Russisch-Joodse generatiegenoot, Isaak Babel, was Grossman een goed mens én een goed schrijver. En net als Babel zou hij daar, na een periode van succes en felicitaties van het regime, voor boeten. Babel verdween in de kelders van de staatsveiligheid, Grossman werd persona non grata.
Lectuur en vuur
De ups en downs van Grossmans schrijverscarrière zijn verzameld inEen klein leven, een literair portret aan de hand van korte verhalen, oorlogsreportages, essays en brieven. We leren Vasili kennen als een beminnelijke jongeman uit een bemiddeld milieu die, aangestoken door lectuur en revolutionair vuur, de scheikunde opgeeft om schrijver te worden. Het debuutverhaal 'In de stad Berditsjev' is meteen raak: een soldate moet er kiezen tussen legeravonturen of haar pasgeboren baby, tussen Mauser en papfles. Isaak Babel en Gorki knikten goedkeurend, en onder het oog van de Sovjetautoriteiten ontwikkelde Grossman zich tot een publiekslieveling van de jaren 30.
Grossmans stijl is helder en trefzeker, met oog voor detail, maar zonder hoogstandjes. Hij doet het weemoedige zielenleven van de Sovjetburger uit de doeken in verhalen als 'Een jonge vrouw en een oude vrouw' en 'Een klein leven' - waarin respectievelijk twee vrouwen en een oude man geconfronteerd worden met veranderingen in het dagelijks bestaan. 'Een soort nieuwe gemeenschapszin was overal voelbaar... alsof alle mensen op straat neven en nichten waren', klinkt het in 'Een klein leven'. Toch ziet de stille Lev Orlov bij de 1 meistoet vooral 'de tragiek achter de rozenblaadjes'. Het is niet al vrolijkheid in Stalins volksrepubliek, Grossman zou het ondervinden. Tegen de tijd dat Hitler de USSR binnenvalt, heeft hij collega's zien verdwijnen en censureerde hij waar nodig eigen werk.
Correspondent
De Tweede Wereldoorlog wordt een keerpunt in Grossmans leven - zijn geweten wordt wakker geschud, om nooit meer in te slapen. Als oorlogscorrespondent voor de legerkrantDe Rode Ster verslaat hij alle belangrijke veldslagen, maar Stalingrad, Koersk en Moskou moeten het afleggen tegen persoonlijke tragedie en de horror van de nazi-dodenkampen. Grossmans moeder verdwijnt in een massagraf bij Berditsjev en haar zoon bereikt in 1944 met het Rode Leger hetVernichtungslager Treblinka.
In het verhaal 'De oude onderwijzer' reconstrueert Grossman de massaexecutie van Berditsjev, des te ijzingwekkender tegen de achtergrond van het vriendelijke stadje ('De lucht was diepblauw, de zon scheen en de vogels zongen'). In 'De hel van Treblinka' loopt hij over deinende aarde, die botten en tanden van honderdduizenden slachtoffers uitbraakt - alsof ze niet medeplichtig wil zijn aan de gruwelen die zich op haar oppervlak hebben afgespeeld. Grossman bespaart ons geen enkel detail. 'Het is de plicht van de schrijver de verschrikkelijke waarheid te vertellen', schrijft hij, 'en de burgerplicht van de lezer er kennis van te nemen. Wie zich afwendt, wie zijn ogen sluit en hieraan voorbijgaat, schendt de nagedachtenis van de overlevenden.'
Toen de nachtmerrie voorbij was, bleek het klimaat in de Sovjetunie veranderd - bij ontstentenis van een buitenlandse vijand keert het regime zich tegen de Joods-intellectuele elite. GrossmansZwartboek, dat de massamoorden op Joden op Russische bodem documenteert, wordt verboden. De romanLeven en lot - die het waagt parallellen te trekken tussen nazisme en stalinisme - gaat achter slot en grendel. Maar Grossman weigert zich aan te passen. In zijn latere verhalen keert hij zich meer en meer af van de mensen, om - o paradox - de menselijkheid te zoeken bij de dieren. In 'De weg' vindt een muilezel de liefde midden in de verwoesting van de oorlog, in 'De hond' wordt een teefje de ruimte in gestuurd. Het zijn hondenogen die voor het eerst de geheimen van de kosmos aanschouwen. En het zijn diezelfde ogen die een dorre wetenschapper doen nadenken.
Grossman, kind van een tijd 'waarin wolven een mensenleven leidden, en mensen een wolvenleven', blijft een stem geven aan de enkeling. Aan slachtoffers en verliezers - zoals hij er zelf een was.Een klein leven mag dan iets minder briljant en vernieuwend zijn dan het werk van Babel, het trekt evenzeer diepe sporen in je hart. En het schudt je geweten klaarwakker.
VASILI GROSSMAN
Een klein leven.
Vertaald uit het Russisch door Froukje Slofstra. Balans, 367 blz., 24,95 ? (e-boek 19,99 ?).
Bij dezelfde uitgeverij verschenen'Reis door Armenië' en ' Leven en lot'.
De auteur: kritisch Russisch schrijver en journalist uit het Sovjettijdperk.
Het boek: een verzameling verhalen, reportages, brieven en essays.
ONS OORDEEL: laat sporen na en zet je geweten op scherp.
¨¨¨¨è
Alexandra De Vos ■
Willem G. Weststeijn
Deze bundel geeft een uitstekend beeld van het leven en werk van de Russische schrijver Vasili Grossman (1905-1964), die ook in ons land veel opzien baarde met zijn grote roman 'Leven en lot' (Nederlandse vertaling 2008*). Het boek bestaat uit verschillende afdelingen: vroege verhalen, stukken over de jodenvervolging, late verhalen, brieven en essays. Elke afdeling wordt voorafgegaan door een inleiding waarin wordt ingegaan op Grossmans proza dat vervolgens aan de orde komt. Parels in dat proza zijn het (later fraai verfilmde) verhaal 'In de stad Berditsjev' en de schokkende reportage 'De hel van Treblinka'. De uitgave gaat terug op het in Engeland verschenen 'The road', maar alle Russische teksten zijn rechtstreeks uit het Russisch vertaald. Een zeer geslaagde keuze uit Grossmans werk die een groot publiek zal kunnen boeien. Bevat enkele matige zwart-witfoto's en ruim 70 p. bijlagen. Vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.