Speeldrift
Juli Zeh
Juli Zeh (Auteur), Annemarie Vlaming (Vertaler), Arjan Peters (Inleider)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ambo|Anthos, cop. 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 10120 |
Fleur Speet
us/ug/20 a
Poëticacolleges zijn even geloofwaardig als teleshopzenders, zo stelt de Duitse schrijfster Juli Zeh, erkend met talloze prijzen als de Thomas Mann-prijs en de Per Olov Enquist-prijs, aan het begin van haar boek Briefroman. Nee, ze wil geen Frankfurter Poetikvorlesung aan de Universiteit van Frankfurt geven en een lijst opsturen met grote schrijvers die haar voorgingen heeft ook geen zin. Dat is alleen maar inspelen op haar narcisme. Zeh noemt dat het Herta Müller-effect. Dan wordt ze uitgenodigd voor een lezing of een optreden en wordt ze overgehaald met de mededeling dat Nobelprijswinnares Herta Müller haar voorging. Tot een clubje van exquise schrijvers wil iedereen wel behoren toch? Maar nee, niet Zeh.
In brieven aan de universiteit, haar uitgever, haar geliefde, een Zweedse vriend en een dichtende vriendin zet ze uiteen waarom ze niet over haar poëtica kan vertellen: het doodt alles. En tegelijk legt ze daarmee haar ideeën over het schrijverschap bloot. Inleider Arjan Peters noemt dat een list, maar zijn inleiding is overbodig. Het boek kan namelijk perfect op zichzelf staan. Deze omgekeerde poëtica is Zeh ten voeten uit: het is weer literatuur geworden, zoals de titel, Briefroman, al suggereert. Die heeft de vertaalster mooi gevonden, want oorspronkelijk heet het boek ironisch: Treideln, slepen. Zoiets als aan een dood paard trekken.
Zeh blinkt uit in zelfspot, maar niet zonder uiterst eerlijk te zijn. Ze neemt zichzelf de maat, ze durft te erkennen hoe narcistisch en gênant haar drang tot schrijven eigenlijk is. Om vervolgens met een citaat van Thomas Mann op de proppen te komen, want dat maakt tenminste indruk. Ze schuwt grotesken niet (en door te overdrijven nadert ze meedogenloos de waarheid) en evenmin boude stellingen, die ze vervolgens tegenspreekt. Veel lawaai maken en toch niet begrepen worden, zo vat ze haar werk ironisch samen.
Die combinatie van eerlijkheid en humor maakt van dit boek een sprankelend juweeltje. Het is ook zo veel meer dan alleen een specialistisch verhaal over auctoriale vertellers of dramaturgische technieken (maar nu het schrijfcursussen regent: Zeh geeft heel wat nuttige tips). Zeh bouwt in haar brieven aan een nieuwe roman, waarin ze een soort Michael Cunningham-achtig personage oproept, die bestaat uit delen van haar Zweedse vriend. Ze steelt hem en verbouwt hem; een veertiger die zich niet gebonden heeft, perplex staat dat hij ondanks al zijn infantiliteit veroudert, bang dat hij de komende tien jaar aan kanker zal sterven. Hij zit nog altijd in de wachtkamer van het eigenlijke leven, wachtend tot hij wordt binnengeroepen. "Plaatsvervangend voor een hele generatie ziet Bernd Tragel zichzelf gedwongen om zijn persoonlijke crisis ergens tussen bankencrisis, economische crisis, klimaatcrisis, energiecrisis, onderwijscrisis, eurocrisis, pensioencrisis en Midden-Oostencrisis onder te brengen." Ze flapt het er allemaal briljant (en in heerlijk overladen volzinnen) uit.
Zeh doorziet feilloos de psychologie van de mens en deze tijd. Dat maakt haar tot zo'n geweldig interessante schrijfster.
Juli Zeh, Briefroman. Over schrijven, literatuur en schrijverschap, Ambo/Anthos, 176 p., 18,99 euro.
Vertaling: Annemarie Vlaming.
FLEUR SPEET ■
Filip Huysegems
us/ug/22 a
Wat doet u het liefst? a) een boek lezen, b) een boek schrijven of c) een boek lezen over een boek schrijven? Als u niet tot categorieën b) of c) behoort, kunt u gerust deze tekst verlaten. Dan isBriefroman van Juli Zeh niets voor u, en vindt u misschien uw gading in andere titels van haar - ze is niet voor niets een van de prominentste Duitse romanschrijfsters van dit moment.
In de hoedanigheid van prominente schrijfster kreeg ze van de Goethe-universiteit in Frankfurt de vraag om een lezingenreeks te geven over de stelregels die zij hanteert om een roman te componeren.Briefroman start met haar weigering dat te doen. Een theorie over het schrijven opstellen is nonsens, vindt ze, iets voor 'opscheppers, kwakzalvers, schoolmeesters'. Maar het is een weigering die er geen is, want in werkelijkheid hield ze die lezingen toch, en er kwam een dubbel-dvd uit voort, plus dit boek,Briefroman, die dus helemaal geen roman is.
Eeuwig leven
Briefroman bevat interessante bespiegelingen over het vak van de schrijver, verpakt in brieven en e-mails aan de meest uiteenlopende bestemmelingen: de universiteit, een uitgever, haar vriend, een vriendin, een hoteldirectie, de fiscus, de vuilnisophalingsdienst, en personen en instanties die haar de gekste verzoeken doen. Nee, sorry, Juli Zeh zal niet poseren voor een tableau vivant dat de stal van Bethlehem uitbeeldt, en ook niet het isogram van het jaar gebruiken in haar eerstvolgende roman (een isogram is een woord waarvan elke letter maar één keer voorkomt).
Badinerend stelt ze vast dat er behalve het auteursrecht tegenwoordig blijkbaar ook een auteursplicht bestaat. 'Achter de tekst moet een mens van vlees en bloed zichtbaar worden.' Iedere schrijver wordt verondersteld een persprofessional zijn. 'Mediale en literaire competentie zijn niet meer van elkaar te scheiden.'
Uit het mailverkeer is verder op te maken dat sommige interviewvragen het eeuwige leven hebben. 'Waarom schrijft u?' 'Is schrijven te leren?' 'Hoeveel autobiografie zit er in uw teksten?' 'Wat wilt u met deze roman zeggen?' Liever zou ze de auteur achter het werk zien verdwijnen 'in plaats van de receptie met verklarende uitweidingen te verstoren'. Schrijven brengt 'immers niet één, maar talloze teksten voort, namelijk minstens één per lezer'.
Tragelen
Al die kwesties berusten op een groot misverstand, zegt Zeh, en in de loop der bladzijden wil ze dat misverstand onttakelen. Het is de aanname dat een auteur een bedoeling heeft als hij een boek schrijft, dat hij van tevoren weet wat hij wil, dat er een plan voorligt. Maar je plant geen roman zoals je een expeditie plant. Schrijven gaat het best als je er niet te veel over filosofeert.
Voor het soort creativiteit waar ze op doelt, bedenkt Juli Zeh het woord 'tragelen'. Zo heet de figuur die ze ten behoeve vanBriefroman in het leven roept: Bernd Tragel. Aan de hand van Tragel toont ze hoe een personage en een verteller vorm krijgen, hoe de eerste zin en een invalshoek ontstaan, en welke kanten het allemaal uitkan, want verschillende keren verandert ze van koers. Het hangt allemaal af van wat ze zelf heeft gelezen, van onnavolgbare invloeden, van haar innerlijke criticus, van voorliefdes en luimen, van hoe lang ze 's avonds wakker ligt in bed.
'Het voelt nog het meest alsof je heel voorzichtig aan breekbaar garen trekt. In je hoofd bevindt zich een vreselijke warboel van gedachtedraadjes die met elkaar verstrikt, verweven en vastgeknoopt zijn. De verteller krijgt een los eindje te pakken en begint voorzichtig te trekken. Als het draadje breekt, is het gedaan met de pret. Blijft het heel en wordt het langer, dan ontwikkelt zich een verhaal.'
Denken in Parijs
Wat is een auteur? Dat is een oude vraag. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw lagen Franse filosofen er wakker van, grote, tamelijk intimiderende denkers als Roland Barthes, Julia Kristeva, Michel Foucault. Hun kijk kwam ongeveer hierop neer: traditioneel wordt een auteur begrepen als een eenheid, een oorsprong, 'een drager van intenties'. Maar die romantische kijk op de schrijver als genie is een mythe, want het 'discours' dat hij voortbrengt, overstijgt hem in vele opzichten. Dat inzicht verpakten ze in een geheimtaal waarop velen hun tanden stukbeten. Zehs boek daarentegen, en dat is de grote verdienste ervan, is doorleefd, bevattelijk, onderhoudend, ja zelfs humoristisch. Het staat tegenover die Parijse werkstukken van weleer als een open plek in het bos tegenover dicht struikgewas.
Maar de kerngedachten komen overeen. Als, om een idee te geven, Foucault inL'archéologie du savoir het begrip 'oeuvre' onder de loep neemt en zich afvraagt of 'brieven, notities, flarden conversatie en andere verbale sporen' daar ook bij horen, dan lijkt het alsof het gaat over de e-mails en kattenbellen waarmee Juli Zeh haarBriefroman opbouwt. Wil dit zeggen dat ze de mosterd gehaald heeft bij Michelet les autres? Niet per se, want dat is nu juist haar punt: 'Hoe vaak zijn er in mijn boeken geen citaten van schrijvers aangetroffen die ik niet eens kende! Gedachtegangen van een filosoof die ik nooit had gelezen! Thema's waaraan ik niet gedacht had, motieven waarvan ik me niet bewust was, interpretaties die nooit bij me zouden zijn opgekomen. Alleen omdat dat zo is, omdat literatuur groter is dan het schrijven, lezen mensen boeken.'
JULI ZEH
Briefroman. Over schrijven, literatuur en schrijverschap.
Vertaald door Annemarie Vlaming, Ambo/Anthos, 176 blz., 18,99 ? (e-boek 12,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'Treideln'.
De auteur: bekroonde Duitse schrijfster vanSpeeldrift enNultijd.
Het boek: brieven over de fundamenten van het schrijven.
ONS OORDEEL: doorleefd, bevattelijk, onderhoudend, ja zelfs humoristisch.
¨¨¨¨è
FILIP HUYSEGEMS ■
H. van Vlaanderen
Eigenlijk vindt de jonge Duitse schrijfster Juli Zeh (1974) de vraag van de universiteit om als gastdocent te komen een onmogelijke vraag, waar ze het liefst resoluut nee op wil zeggen. Eerst vraagt ze uitstel, dan schrijft ze een goede vriend haar argumenten om te weigeren. Dan correspondeert ze met een studiegenoot. Tussendoor moet ze ook nog brieven schrijven aan de belastingdienst en een verzoek bij de gemeente indienen om een extra papiercontainer. Gaandeweg ontstaat uit alle e-mails een relaas van de lusten en de lasten van het schrijven, over inspiratie, over de eerste zin, over het wel of niet interpreteren door literatuurwetenschappers. Over literatuur. ‘En juist daar speelt literatuur zich af: waar het onzegbare, onbegrijpelijke, onuitsprekelijke begint’. In sprankelende, originele bewoordingen geeft de schrijfster een boeiend beeld van het leven van een auteur ‘Een schrijver kent geen vrije tijd’. Ze beschrijft ervaringen en voert schriftelijk discussies met haar man, met haar vrienden. Een leuk boek voor literatuurliefhebbers. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.