Met angst en beven
Amélie Nothomb
Amélie Nothomb (Auteur), Daan Pieters (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij Antwerpen, 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : NOTH |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij Antwerpen, 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : NOTH |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij Antwerpen, 2014 |
VOLWASSENEN : ROMANS : NOTH |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij Antwerpen, 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13974 |
Marijke Arijs
ru/eb/07 f
Marijke Arijs
Wie ooit het plan opvat om de correspondentie van Amélie Nothomb uit te geven, moet weten waar hij aan begint. De schrijfster krijgt dagelijks tientallen brieven van lezers, die ze allemaal hoogstpersoonlijk beantwoordt. De fanmail ligt torenhoog opgestapeld in het kantoortje bij haar Parijse uitgeverij, waar ik met haar heb afgesproken voor een gesprek over haar jongste roman en over Japan, het paradijselijke land van haar vroegste kinderjaren.
Wat heeft Japan dat ze elders niet hebben?
'Japan ligt me na aan het hart, maar mij niet alleen. Het land lijkt steeds meer mensen aan te spreken, zelfs als ze er nog nooit geweest zijn. In de jaren 80 en 90 studeerden vele jongeren Japans met de bedoeling om in zaken te gaan en veel geld te verdienen, maar de crisis heeft daar nu ook toegeslagen. Het gaat er allang niet meer zo goed en toch is het enthousiasme nog groter dan toen. Het is iets gevoelsmatigs. Alsof Japan ons iets bijbrengt over ons diepste wezen. Hebt uLof der schaduw gelezen van Junichiro Tanizaki? Dat is het mooiste boek dat ooit over de Japanse eigenheid is geschreven. Het is een meesterwerk, waar nog zinnige dingen in staan ook. Tanizaki legt haarfijn uit waarom Japan met geen enkel ander land te vergelijken valt: het is het enige land ter wereld dat duisternis belangrijker vindt dan licht. Dat is de reden dat het zo tot onze verbeelding spreekt.'
Japan schijnt ook nogal wat schrijvers te inspireren. U hebt er alvast een groot deel van uw werk aan te danken.
'Dat land heeft me de kracht gegeven om te schrijven op die karakteristieke manier waaraan ik mijn succes te danken heb. Ik schreef daarvoor al, maar niet op dezelfde manier. Toen ik op mijn eenentwintigste naar Japan terugkeerde, was dat net een wedergeboorte. Ik was er beroerd aan toe. Ik had een lange periode van anorexia achter de rug en had behoefte aan een nieuwe start. Japan heeft me in één klap genezen. Dat ik schrijfster geworden ben, heb ik aan Japan te danken.'
Lange tijd hebt u gedacht dat u een Japanse was. Hoe bent u erachter gekomen dat u een Belgische was?
'Door mijn mislukking als werknemer in het Japanse bedrijfsleven zag ik in dat ik geen Japanse was. Ik bleek niet in staat te werken en te denken zoals zij. Belg worden was een proces van langere adem. Ik voel me pas echt Belg sinds de politieke crisis van 2008. Er was toen sprake van dat het land zou ophouden te bestaan, dat België uit elkaar zou vallen. Ik voelde me toen compleet ontredderd. In de Franse pers werd de Belgische identiteit beschreven als broos en onduidelijk. Ik dacht: hé, dat is mij op het lijf geschreven. Sinds dat moment voel ik me een echte Belg.'
'Nostalgie van het geluk' is geen roman, al staat dat woord wel op het titelblad.
'Ik heb een ruime opvatting van het begrip roman. Ik hou me aan de etymologische betekenis van het woord, namelijk "geschreven in de volkstaal". Mijn boek is geschreven in de volkstaal en dus is het een roman. De roman is met andere woorden pure vrijheid. Je kunt er min of meer in stoppen wat je wilt, zelfs de werkelijkheid. Dat een autobiografisch boek geen roman zou zijn, vind ik onzin. Als je die definitie strikt toepast, dan bestaan er geen romans, want er zit altijd heel veel van jezelf in. Bijna alle romanciers hebben hun eigen belevenissen in hun boeken verwerkt.'
De titel combineert twee concepten die zelden samengaan: nostalgie en geluk. Is de nostalgie die wij kennen Japanners vreemd?
'Ze gebruiken daar het Amerikaanse woord voor, "nostalgic". Dat verwijst naar dat sombere gevoel dat wij in het Westen cultiveren en dat erin bestaat wanhopig terug te verlangen naar het verleden omdat het voorbij is. Voor ons, westerlingen, is nostalgie een kwalijk gevoel, dat je verdrietig maakt en belet vooruit te kijken. Zij vinden dat heel merkwaardig, omdat hun "natsukashii" het exacte tegendeel is. Het is gelukzalig terugblikken op aangename herinneringen. Die herinneringen kun je in het heden steeds opnieuw ophalen en dus is het verleden niet echt voorbij.'
Welk Japan is u het meest bijgebleven? Het paradijs van uw kindertijd of de hel van het bedrijfsleven?
'Het is absoluut geen idyllisch land. Het leven is er hard, in de eerste plaats voor de Japanners zelf. Geografisch alleen al. Denk maar aan Fukushima. Het is gevaarlijk om er te wonen. Tegelijk gaat er een enorme energie van uit, iets wat maakt dat alle emoties er intenser zijn. Mijn theorie over de extreme wellevendheid van de Japanners is dat ze zich in een strak keurslijf van beleefdheidsregels hebben moeten dwingen, juist omdat ze zo hartstochtelijk en emotioneel zijn. Zodra ze dat keurslijf afleggen, begaan ze de gruwelijkste gewelddaden. Denk maar aan de Tweede Wereldoorlog. Ze zijn zich ervan bewust dat ze gemakkelijker geneigd zijn tot excessen dan andere volkeren en proberen die neigingen te bedwingen met een bovenmenselijke beleefdheid.'
Toen u het voorstel kreeg voor een reportage over uw Japanse kinderjaren, was u dan niet bang dat het een teleurstelling zou worden?
'De reden dat ik ja heb gezegd, was dat ik dacht dat het project niet door zou gaan. Ik ging ervan uit dat niemand belangstelling zou hebben voor de terugkeer van Amélie Nothomb naar Japan. Toen ze me twee maanden later belden met het bericht dat de financiering rond was, moest ik mijn belofte nakomen. Natuurlijk was ik bang om terug te gaan naar de plek van mijn vroegste herinneringen, mijn eerste liefde en mijn jeugdjaren. Ik wilde wel graag gaan, maar tegelijk hield het een risico in. Ik dacht dat het een ramp zou worden, maar wonder boven wonder is het een fantastische ervaring geweest.'
Als pelgrimage naar het verleden was het toch niet zo'n succes?
'Alles was veranderd en toch had ik de indruk dat ik alles terugzag. Voor mij had die reis iets metafysisch. U moet weten dat ik heel vaak het gevoel heb dat ik niet besta. Ik kan mezelf zoveel knijpen als ik wil, het helpt niet. Een pijnlijke affaire. Ik had me voorgenomen om de reis op te vatten als een soort van politieonderzoek. Als ik in Japan sporen van mezelf aantrof, dan wilde dat zeggen dat ik toen, als kind, in elk geval had bestaan. In dat opzicht was de reis een succes. Ik ontmoette niet alleen Nishio-san, mijn vroegere kindermeisje, en Rinri, mijn jeugdliefde, ik trof zelfs tastbare bewijzen aan. Het huis van mijn kindertijd is verdwenen, maar in mijn vroegere schooltje hadden ze bijvoorbeeld wel nog een oude klasfoto.'
Zelfs zo dat het verleden echter leek dan het heden?
'Het heden is zo chaotisch. Weet u, Virginia Woolf heeft ooit iets geweldigs geschreven: "Er is niets gebeurd, zolang het niet op papier staat." Misschien komt het doordat ik mijn heden nog niet heb opgeschreven. Afijn, een mens kan niet alles opschrijven.'
Schrijft u nog steeds drie à vier romans per jaar?
'Ik werk nu aan mijn 77ste manuscript. Ik heb zeker niet de ambitie om alles uit te geven. Ik heb mijn testament al gemaakt. Wat er bij mijn dood niet is gepubliceerd, mag nooit gepubliceerd worden.'
Kunt u die manuscripten veiligheidshalve dan niet beter vernietigen?
'Nee, want het zijn evengoed mijn kinderen. Ik kan mijn kinderen toch moeilijk vernietigen? Dat is tegennatuurlijk. Waarschijnlijk weet niemand zeventig jaar na mijn dood nog wie ik ben, maar vanaf dat moment rijst er wel een probleem: hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn manuscripten ontoegankelijk blijven en toch niet vernietigd worden? Ze de ruimte in sturen? Daar zijn ze ook niet veilig, het wordt daar steeds drukker. Het Vaticaan zou een oplossing zijn, maar ik ben er nog niet zo zeker van dat ze daar bereid zijn om mijn manuscripten te bewaren.'
Hoe populair bent u eigenlijk in Japan? Worden al uw boeken er vertaald?
'SindsMet angst en beven waren ze ermee opgehouden, omdat ik lelijke dingen had geschreven over het Japanse bedrijfsleven, maar intussen is dat veranderd. Na de tsunami heb ik een verhaal geschreven,Les myrtilles, waarvan ik de opbrengst integraal aan de slachtoffers heb geschonken. Daardoor ben ik weer in de gratie gekomen. Mijn werk wordt nu weer vertaald en dat is voor een groot deel ook aan een Japanse stewardess te danken. Een ongelofelijke geschiedenis is dat! Die vrouw wildeGods ingewanden vertalen en heeft daar in totaal tien jaar over gedaan: vijf jaar om Frans te leren en vijf jaar om de vertaling te maken. Dat je als stewardess zo warmloopt voor een Belgische auteur dat je speciaal de taal gaat leren om haar boek in het Japans te vertalen, zoiets kan alleen in Japan. Waar anders vind je iemand die zo geschift en zo gepassioneerd is?'
Zelfs de naam van haar kind is aan die roman ontleend. Gebeurt het vaker dat ouders hun kind vernoemen naar een van uw personages?
'Dat komt voor, ja. Zo loopt er bijvoorbeeld ergens een Plectrude rond. Mijn Japanse vertaalster heeft haar zoontje "ring van Saturnus" genoemd. Dat is niet eens een voornaam. Het komt uit een bepaalde passage uitGods ingewanden, waarin een zwemband wordt vergeleken met een van de ringen van Saturnus. Nu loopt er ergens in Japan een jongetje rond dat door mijn toedoen zo'n rare naam heeft. En ik heb al zo gemakkelijk last van schuldgevoelens.'
Op een tragische of emotionele passage laat u steevast iets belachelijks volgen. Vanwaar die behoefte om luchtigheid af te wisselen met ernst?
'Ik geef het leven weer zoals het is. Het mooie en het groteske lopen altijd in elkaar over. Op verheven, hoogstaande gevoelens volgt altijd meteen iets belachelijks dat ons eraan herinnert dat we geen superhelden zijn. Mijn favoriete schilder is niet voor niets Jeroen Bosch, bij wie het groteske alomtegenwoordig is.'
Hebt u nooit spijt gehad dat u destijds uit Japan bent weggegaan?
'Iedereen verklaarde me toen voor gek. Ik liet een fantastische verloofde en een zekere toekomst achter. In het bedrijfsleven zat het me niet mee, maar ik hoefde maar met die jongen te trouwen om rijk en gelukkig te worden. En waarom? Om schrijfster te worden. Ik was niet goed bij mijn hoofd, dat zou nooit lukken. Wel, ik heb er nog geen seconde spijt van gehad. Mijn leven is nu veel onzekerder, maar ook oneindig veel interessanter.'
Voortaan hoeft u niet gelukkig meer te zijn, schrijft u. En Parijs is daarvoor de ideale plek?
'Dat schreef Colette: dat Parijs de enige stad ter wereld was waar een mens niet gelukkig hoefde te zijn. Gelukkig zijn is geen verplichting, dat is de belangrijkste les die ik heb geleerd. Parijs is zo'n prachtige stad, het is er zo mooi dat het niet nodig is om gelukkig te zijn, omdat je aan die schoonheid genoeg hebt. Niet dat het leven hier zo makkelijk is, maar toch wil ik hier blijven wonen. Iedere keer dat ik over een van de bruggen over de Seine loop, denk ik dat het toch de moeite loont. Deze stad heeft iets, al krijg je het niet cadeau. Parijs moet je verdienen.'
Marijke Arijs ■
30/06/2014
In Nostalgie van het geluk keert Amélie Nothomb terug naar Japan, waar ze als diplomatendochter geboren werd en ook als twintiger enige tijd woonde. Ze doet dit niet zonder reden. Een cameraploeg van France 5 reist met haar mee om een reisreportage te maken.
Alles lijkt voorhanden om de banden met Japan weer strak aan te halen. Na Stupeurs et tremblements, waarin ze de Japanse arbeidethiek hekelde, was Nothomb enkele jaren persona non grata in haar geboorteland. De Wiedergutmachung begon eerder al met de novelle Les myrtilles. De opbrengsten van dat boek werden geschonken aan de slachtoffers van de kernramp in Fukushima. Maar hoe goed de intenties van de schrijfster ook zijn, de haat-liefdeverhouding met Japan blijft ook vijftien jaar na haar laatste bezoek intact. Ze houdt ontegensprekelijk van het land, maar ze wordt er ook telkens weer geconfronteerd met de gevolgen van de abrupte keuzes die ze destijds maakte, op professioneel, maar ook op amoureus vlak. Haar carrière bij een groot bedrijf liep heel faliekant af, met een degradatie tot het laagste echelon. En ook niet zonder hartzeer was de verloving met de Japanner Rinri, die ze pas op het allerlaatste moment verbrak. In het al evenzeer autobiografisch getinte De verloofde van Sado bracht ze voor haar doen zeer openhartige en ontroerende liefdesverklaring aan Rinri, en bij uitbreiding aan Japan.
In Nostalgie van het geluk fileert Nothomb haar herinneringen met een zakmes. De reisdocumentaire biedt het ideale kader om zoveel jaren later genucanceerd terug te blikken. Nostalgisch verlangen naar de gelukkige momenten van weleer wordt getoetst aan het heden, via enkele ontmoetingen met vrienden en bekenden. Ook haar inmiddels stokoude kindermeisje Nishio-San loopt ze weer tegen het lijf. Ze zoekt naar het Japan van haar kindertijd, maar treft de ruïnes van haar eigen geïdealiseerde jeugd. Op de plaats van het ouderlijk huis staat nu een afzichtelijke villa. Het inspireert de schrijfster tot bevlogen bespiegelingen over de mechaniek van het geheugen en de gelukzaligheid van nostalgie. De Japanners hebben er een woord voor: 'natsukashii', wat staat voor nostalgie in harmonie, of de positieve gevoelens die opkomen bij het oprakelen van een mooie herinneringen.
Verrassen doet Amélie Nothomb na meer dan een dozijn romans niet meer, maar met Nostalgie van het geluk bewijst ze dat ze na enkele minder geïnspireerde romans nog lang niet op haar literaire retour is. Nostalgie van het geluk houdt het midden tussen reisdocumentaire en autofictie en bespeelt met verve de weemoed die opborrelt bij het terugblikken op de eigen jeugdjaren. Niets is nog wat het was. Het verhaal zit vol subtiele humor en kleine dramatiek, waarin Nothomb niet alleen zichzelf maar ook het land van de rijzende zon in een nieuw daglicht presenteert. [Laurent Meese]
Menno Gnodde
Over haar mythische liefdesverhouding met Japan, het land van haar vroegste herinneringen, raakt de Belgische schrijfster (1966) maar niet uitgeschreven. In het voorjaar 2012 is het weer zover: Japan lonkt. Vergezeld van een cameraploeg gaat zij op zoek naar de heilige plaatsen van een lang vervlogen kindertijd. Een wrikkende confrontatie, een veelal zintuiglijke overdosis! De aardbeving van Kobe van 1995, renovatie en massificatie hebben een nieuwe wereld tot stand gebracht. Haar oude kleuterschool staat er gelukkig nog en haar ontmoeting met de stokoude oppas Nishio-san is aangrijpend. Maar haar zelfanalyse tijdens een pelgrimstocht door Tokio met Rinri, haar Japanse vriend uit 1989, is toch wat flets, laat weinig 'smaakimpressie' na in weerwil van al haar erudiete associaties. Ook het bezoek aan het getroffen Fukushima oogt wat obligaat. Terug in Parijs wacht haar de banaliteit van alledag, terug naar de verhoging van de btw op boeken. Deze autobiografische roman, een reisreportage eigenlijk, weerspiegelt de weemoed van de vergankelijkheid, het verlangen naar wat boven ons uitstijgt. Royale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.