De herfstkreet van de havik : een keuze uit de gedichten 1961-1986
Joseph Brodsky
Joseph Brodsky (Auteur), Margriet Berg (Vertaler), Jan Robert Braat (Vertaler), Anneke Brassinga (Vertaler), Kees Verheul (Samensteller)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2015 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : POEZIE : BROD |
Johan De Boose
ua/an/15 j
De publicatie van de bloemlezing Strohalmen voor de lezer is een van de belangwekkendste literaire gebeurtenissen van de jongste maanden. Joseph Brodsky (1940-1996), die in 1987 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg, wordt hiermee bijna twee decennia na zijn dood op gepaste wijze gevierd in een taalgebied dat hem na aan het hart lag. Los van de inhoudelijke grootsheid is dit boek ook een titanische onderneming: maar liefst twaalf vertalers en drie vertalerscollectieven aan Vlaamse en Nederlandse universiteiten hebben er jarenlang aan gewerkt. Alle lof voor Kees Verheul, de samensteller van het boek, die zijn meester en vriend Brodsky andermaal een enorme eer heeft bewezen.
Brodsky's biografie leest als een spannend verhaal. Hij werd geboren in 1940 in Leningrad (nu Sint-Petersburg). Een jaar na zijn geboorte viel Hitler de Sovjet-Unie binnen. De nazi's zouden Brodsky's stad gedurende negenhonderd dagen omsingelen, totdat de laatste rat door de achtergebleven vrouwen en kinderen was opgegeten. Hij groeide op in een appartement, in wat hij zijn 'anderhalve kamer' noemde (mooi beschreven in Tussen iemand en niemand), waar hij alles las wat hem onder ogen kwam, zijn eerste gedichten schreef en zichzelf Engels leerde. Hij hield zich in leven met allerlei baantjes, onder meer in een lijkenhuis.
Vergezocht
Op 13 februari 1964 werd Brodsky in Leningrad op straat aangehouden op beschuldiging van 'sociaal parasitisme'. Het verslag van het proces is de wereld rondgegaan, zo legendarisch waren de niet-aflatende vragen van de rechters, en zo uniek Brodsky's antwoorden. In dezelfde periode werden nog meer dichters zonder reden opgepakt, maar Brodsky was de eerste Sovjetschrijver tegen wie openbare processen werd gevoerd. Tussen zijn twee processen door werd hij geïnterneerd in een psychiatrische inrichting voor een expertise ter vaststelling van zijn toerekeningsvatbaarheid. Hij werd veroordeeld tot vijf jaar dwangarbeid.
Na steunbetuigingen uit het buitenland kreeg hij in 1965 strafkwijtschelding. In 1972 emigreerde hij; hij zou nooit meer terugkeren naar zijn geboorteland. Hij stond toen al bekend als de dichter die de Russische taal op vergelijkbare wijze verrijkt had als Aleksander Poesjkin. Met de steun van W.H. Auden, een door hem zeer bewonderde dichter, bereikte hij het Verenigd Koninkrijk, en later stak hij de plas over om hoogleraar te worden in New York. Hij besloot om voortaan ook in het Engels te schrijven. Volgens kenners bereikte hij met zijn Engels een even hoog niveau als met zijn Russisch, iets wat voordien wellicht alleen Vladimir Nabokov was gelukt. Hij stierf, veel te jong, op 55-jarige leeftijd aan een slepende hartkwaal.
Brodsky was een meester in het vergezochte, intellectuele taalspel. Vergezocht - uiteraard in de positieve betekenis van het woord. Over het 'ver zoeken' van de dichter schreef hij ooit: 'Soms slaagt de dichter erin om met behulp van één woord, van één rijm, daar te komen waar nog nooit iemand is geweest, en verder wellicht dan hij zelf zou willen. De dichter schrijft zijn gedicht allereerst omdat dichten een geweldige versneller van het bewustzijn, het denken, de wereldbeschouwing is. Wie die versnelling eenmaal heeft meegemaakt, moet en zal deze ervaring herhalen, hij raakt afhankelijk van dit proces, zoals hij afhankelijk raakt van verdovende middelen of alcohol. Wie zich in een dergelijke afhankelijkheid van de taal bevindt, heet, denk ik, dichter.'
De glimlach van de rede
Strohalmen voor de lezer bevat zevenhonderd pagina's gedichten en honderd pagina's buitengewoon verhelderende commentaren van Kees Verheul. De eerste gedichten schreef Brodsky toen hij zeventien was, de laatste vlak voor zijn dood. Deze anthologie geeft dus een representatief overzicht van zijn oeuvre.
Brodsky was geen eenduidige dichter. Hij hanteerde diverse stijlen, afhankelijk van het onderwerp en zijn eigen capricieuze verbeelding. Hij 'dacht in beelden'. Brodsky schreef politieke, essayistische, classicistische, ironische, plastische, verhalende, filosofische, metafysische en erotische gedichten, allemaal even virtuoos, origineel en beeldrijk. Op sentiment kun je hem nooit betrappen, hoewel sommige gedichten ongetwijfeld op sterke emoties gebaseerd zijn. Hij vond telkens een 'nooduitgang' uit de sentimentele verwoording. Brodsky nam bijvoorbeeld een torso uit de oudheid en omhing hem met zijn heimwee, zijn verlangen, zijn verdriet. Of hij zocht naar prachtige, spitsvondige zinsconstructies, op de rand van het abstracte, zoals: 'Eenzaamheid is een mens in het kwadraat.' Zei Brodsky hiermee dat hij zich - afgesneden van zijn volk, zijn familie, zijn taal - eenzaam voelde? Ja, maar de glimlach van de rede die daarop volgt, is typisch voor zijn houding.
Brodsky stond bekend om zijn aparte manier van declameren, een zangerige, ritmische reciteerstijl, die natuurlijk vooral in het Russisch best tot zijn recht komt. Die stijl wordt overigens door wel meer Russische dichters gehanteerd. Maar het reciteren is niet alleen een vorm, vaak wordt het een stijlkenmerk. Ik denk aan het prachtige, langere gedicht 'Grote elegie voor John Donne', geschreven op zijn drieëntwintigste. Dat begint zo: 'John Donne is dood en alles slaapt rondom. De muren, vloer, het bed, de schilderijen, de tafel slaapt, de kleden, het plafond, de linnenkast, de kaarsen, de gordijnen. De fles, de kopjes, schalen. Alles slaapt.' En dit gaat nog heel lang en heel mooi zo door.
Zeg ik het nogmaals? Dit boek zit in de weg, het houdt je uit je slaap, je vergeet te eten. Zoals het hoort.
Het laatste woord is aan de meester - over de betekenis van poëzie: 'In antropologische zin is de mens eerder een esthetisch dan een ethisch wezen. Daarom is de kunst - in het bijzonder de literatuur - geen bijproduct, maar juist het omgekeerde. Als wij ons van de overige vertegenwoordigers van het dierenrijk onderscheiden door de taal, dan is de literatuur, en in de eerste plaats de poëzie, als hoogste vorm van taalgebruik, grof gezegd, het doel van onze soort.'
JOSEPH BRODSKY
Strohalmen voor de lezer. Een ruime keuze uit de gedichten.
Samengesteld door Kees Verheul, De Bezige Bij, 1.152 blz., 59,90 €.
De auteur: naar de VS uitgeweken Rus, Nobelprijs voor de Literatuur in 1987.
Het boek: een bloemlezing van zijn gedichten met commentaar. Een titanenwerk van vertalers en samensteller.
ONS OORDEEL: een evenement.
¨¨¨¨¨
Johan De Boose ■
Willem G. Weststeijn
De Russische dichter Joseph Brodsky (1940-1996) is zonder twijfel een van de grootste dichters van de tweede helft van de twintigste eeuw. In de jaren zestig werd hij tot een aantal jaren kampstraf veroordeeld wegens 'parasitisme'. Daarna (1972) emigreerde hij, min of meer gedwongen, naar Amerika; in 1987 werd hem de Nobelprijs toegekend. Brodsky's poëzie wordt gekenmerkt door een grote liefde voor de taal en de zeggingskracht van de taal. Op een bijzondere manier snijdt hij thema's aan als liefde, politiek, geschiedenis en filosofie en brengt daarmee algemene aspecten van de menselijke existentie op een unieke manier onder woorden. Brodsky is eerder vrij uitgebreid in het Nederlands vertaald, maar deze bundel van hem bevat, naast de eerder verschenen, vele nieuwe vertalingen. De aantekeningen van Kees Verheul zetten alles in een wijder perspectief. Deze zeer uitgebreide keuze uit Brodsky's werk is buitengewoon de moeite waard voor iedereen die zich op wat voor manier dan ook met poëzie bezig houdt. Met annotaties, verantwoording en verantwoording van de vertalingen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.