De zus van Freud
Goce Smilevski
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Anthos, cop. 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11017 |
Johan De Boose
il/pr/25 a
InHet web van Spinoza kiest de Macedonische auteur Goce Smilevski voor een beroemd hoofdpersonage: Baruch Spinoza (geboren in Amsterdam in 1632, overleden in Den Haag in 1677), wijsgeer en mathematicus, die in zijn ethische geschriften volstrekt afweek van de religieuze normen en daarom als ketter en atheïst werd verstoten uit de Joodse gemeenschap. Hij was voortdurend op de vlucht en kon overleven als lenzenslijper.
Smilevski heeft met zijn vorige boek,De zus van Freud, bewezen dat hij een eigenzinnig verteller is. Dat boek werd overigens in 2010 bekroond met de Literatuurprijs van de Europese Unie.
IsHet web van Spinoza een biografie, of althans een soort van? Ja en nee. Smilevski treedt letterlijk in dialoog met zijn 'meester'. Hij legt hem vragen voor, hoort hem uit, legt hem het vuur aan de schenen. Nu en dan lijkt het op een postuum interview, een conversatie met een lijk, op het necrofiele af, want een merkwaardige zinnelijkheid loopt als een rode draad door het boek. Snel blijkt dat Smilevski wel degelijk het leven van zijn meester wil reconstrueren, maar hij doet dat bewust extreem onwetenschappelijk (hoewel hijzelf een wetenschapper is). Hij geeft Spinoza eerst letterlijk het woord, en op die manier vernemen we biografische gegevens over Spinoza; hoe hij in conflict komt met de Joodse gemeenschap, hoe hij gedwongen wordt om te vluchten, hoe zijn rationele filosofie ontstaat, hoe hij worstelt met gevoelens van liefde en vriendschap, hoe zijn meesterschap zich ontwikkelt, enzovoort. In dit eerste deel van het boek schrijft Smilevski uiterst beheerst, je zou bijna denken dat de man over wie hij zo graag wil vertellen niet een menselijke trek heeft, of zich althans wil onttrekken aan alles wat niet rationeel te vatten is.
Eenzaamheid
Zonder schroom citeert Smilevski uit Spinoza's moeilijke teksten, soms zelfs uitvoerig. Ongeveer op de helft van het boek kantelt het hele verhaal. Dan komt hetzelfde verhaal terug, maar bekeken zonder de censuur van de rationalist. Hier verschijnt opeens de zinnelijke (of met zinnelijkheid worstelende) mens. Werkelijk fascinerend hoe Smilevski dit voor elkaar krijgt. Er groeit een interessante tegenstrijdigheid tussen Spinoza's eerdere gedachten over seksualiteit en de beleving van seks zelf.
Het lijkt daarbij ook niet meer te gaan over het mannelijke en het vrouwelijke, althans: zij vloeien in elkaar over en behoren niet noodzakelijk aan een man en een vrouw toe, maar aan allebei. Smilevski zet twee mooie jongelieden neer: een jong meisje dat Clara Maria van den Enden heet en Spinoza Latijn leert, en de jongeman Johannes Casearius. Homoseksualiteit, biseksualiteit en masturbatie worden opeens heel concrete thema's in een boek dat tot dan toe nogal droog leek. Necrofilie, zoals gezegd, komt ook aan bod - mooi, los van de walging die het kan opwekken. Levenden mengen zich onder de doden, en doden keren terug en mengen zich in de soms filosofische, soms uitermate zinnelijke conversaties. Waanzin, die voortkomt uit de eenzaamheid van Spinoza (van de kunstenaar of van de mens in het algemeen) krijgt de overhand. In de dodenwereld speelt vooral Spinoza's jong overleden moeder een prachtige rol.
Structureel gezien heeft Smilevski letterlijk een web gesponnen. Zes draden leiden naar een knooppunt. In een postscriptum licht de auteur zijn boek toe, zonder pedanterie. Het is hem te doen om schoonheid en sensualiteit versus eenzaamheid. Hij laat een van zijn mooie personages zeggen: 'Ik voelde me aangetrokken door de eeuwigheid, of liever gezegd: ik was oneindig bang voor het moment waarop aan alles een einde zou komen.' Melancholie is ook een thema. Misschien het belangrijkste. Een even taai als ontroerend boek.
GOCE SMILEVSKI
Het web van Spinoza.
Vertaald door Roel Schuyt, Anthos, 176 blz., 18,95 ? (e-boek 12,99 ?).
De auteur: Macedonische schrijver van verschillende romans en toneelstukken. Smilevski won metDe zus van Freud in 2010 de literatuurprijs van de Europese Unie.
Het boek: een intieme biografie van Spinoza.
ONS OORDEEL: taai, zinnelijk en ontroerend.
¨¨¨¨è
Johan de Boose ■
15/08/2014
Het gebeurt niet zo vaak dat er iets uit het Macedonisch naar het Nederlands vertaald wordt. Er was het gebrek aan vertalers en het gebrek aan grote Macedonische namen. Twee manco’s die nu met Roel Schuyt en de begenadigde Macedoniër Goce Smilevski werden ingevuld. We mogen er Schuyt dankbaar om zijn dat hij de winnaar van de Literatuurprijs van de Europese Unie in ons taalgebied geïntroduceerd heeft. Het onderwerp van zijn tweede roman in onze taal – na 'De zus van Freud' – is het solitaire bestaan van de filosoof Baruch de Spinoza (1632-1677), die ooit met zijn Joodse ouders van Portugal naar Nederland emigreerde en er door zijn radicale ideeën zichzelf de totale isolatie in schreef – zo werd over hem in de Joodse gemeente publiekelijk een banvloek uitgesproken. Spinoza leefde sober en teruggetrokken, schreef er zijn meestal verboden werken (de Ethica bijvoorbeeld) en kwam aan de kost als lenzenslijper. Smilevski’s werk is geen klassieke biografie, hij concipieert een roman als een web met zes draden en sluit af met 'het punt waar alle draden met elkaar samenkomen'. Zelf schrijft Smilevski in het nawoord, dat best vooraf te lezen is, dat hij twee delen onderscheidt: aanvankelijk een Spinoza die denkt, een homo intellectualis, en in het tweede deel een Spinoza die voelt. In beide delen wordt Spinoza verschillend benaderd, vanaf draad vier wordt wat voorafging nog eens verteld maar met de nadruk op Spinoza’s sentimenten, zijn verwarrende gevoelens over het meisje Clara Maria van den Enden, zijn leerling Johannes Casearius en Spinoza’s langzame sterven. Bovendien introduceert Smilevski een naamloos personage dat tot Spinoza spreekt met de stem van de eigentijdse beschouwer, die zijn onderwerp ondervraagt en uithoort, hem confronteert met de dood van anderen, van zijn moeder en van hemzelf. Het is een boek van een vreemde schoonheid geworden, waarin je vooral in het eerste deel gefascineerd meegesleept wordt, om dan bevreemd op te kijken tegen bladzijden waarin Spinoza’s denkwereld ongegeneerd uiteengezet wordt in lange filosofische passages. Het kan geen kwaad om vooraf enige basiskennis te hebben over substanties, attributen, tijdelijke en eindige, eeuwige en oneindige modi. Zo niet, dan leveren deze hoofdstukken ongemeen taai leesvoer op. Een mooi, bizar, maar ongelijk boek.
[Jos Van Damme]
Wim Fievez
In de twee verhaallijnen waaruit deze 'roman' bestaat wordt geprobeerd, als via een spinnenweb, het beeld te vangen van de persoon die Spinoza nu eigenlijk is geweest. De schrijver, de ideeën van de Franse filosoof Gilles Deleuze volgend, gelooft dat de Spinoza die we kennen uit zijn filosofisch werk, als rationalist die zijn aandoeningen altijd onder controle heeft, mijlenver afstaat van de Spinoza die zijn tijdsgenoten hebben gekend. In werkelijkheid was Spinoza een gevoelsmens die zijn hele leven heeft gevochten tegen de angst voor dood en het niets, opgekomen toen hij als jong kind getuige was van de dood van zijn moeder. Zou dit verklaren waarom Spinoza nooit verder werk heeft gemaakt van de heftige lichamelijke gevoelens die hij koesterde voor twee van zijn studenten? Lange filosofische passages in combinatie met gedurfde speculaties geven het boek een heel eigen karakter. Achter in ziijn enkele noten opgenomen. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.