Moorddadige identiteiten
Amin Maalouf
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Geus, cop. 2013 |
VOLWASSENEN : ROMANS : MAAL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 2013 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13483 |
Marijke Arijs
ua/an/31 j
'De ontheemden' gaat over verraad en trouw en speelt in een regio die wordt geteisterd door oorlog en geweld. Adam, een historicus, is zijn geboorteland in 1976 ontvlucht en keert pas een kwarteeuw later terug, om een vroegere vriend te begraven. Ter plekke rijpt het idee om een reünie te houden met zijn jeugdvrienden, die over de hele wereld zijn uitgezwermd. Allemaal zijn ze in zekere zin ballingen geworden in hun eigen bestaan. Eentje heeft zich bij een gewapende groep aangesloten, eentje is in het klooster gegaan en eentje is islamist geworden. Tussendoor heeft de held een liefdesaffaire met een oude vlam, want er is ook voor de romantische noot gezorgd. Het verhaal speelt overduidelijk in Libanon, al wordt het land nooit bij naam genoemd.
Van 9/11 of van een Arabische Lente was nog lang geen sprake, maar de boel was toen al grondig verziekt. Maalouf schetst het portret van een generatie van wie de idealen op de mesthoop van de geschiedenis zijn beland en maakt in één moeite door de balans op 'van de illusies en de dwalingen van een heel tijdperk', waarin de zogeheten 'botsing der culturen' heeft afgerekend met wereldburgerschap, vrouwenemancipatie, vrijheid, gelijkheid en broederschap. Hoe is het zover kunnen komen? Kun je in zo'n gebied blijven wonen zonder vuile handen te maken? In een reeks gesprekken, e-mails en dagboekfragmenten worden de problemen geanalyseerd. Er wordt druk gediscussieerd en gefilosofeerd, wat de levendigheid van het verhaal niet ten goede komt, maar wel razend interessante beschouwingen oplevert over een brandend actuele problematiek.
AMIN MAALOUF
De ontheemden.
Vertaald door Marianne Gossije, De Geus, 418 blz., 24.95 ? (e-boek 19.99 ?). Oorspron-kelijke titel: 'Les désorientés'.
¨¨¨èè
Marijke Arijs
ua/an/31 j
Marijke Arijs
Amin Maalouf (Beiroet, 1949) brak in de jaren 80 door metRovers, christenhonden, vrouwenschenners en is bekend van essays alsMoordende identiteiten enDe ontregeling van de wereld en romans alsDe omzwervingen van Baldassare enDe rots van Tanios, waarvoor hij in 1993 de Prix Goncourt ontving. Sinds 2011 is hij lid van de Académie Française. De Frans-Libanese auteur is altijd een onvermoeibare bruggenbouwer tussen de Arabische en westerse wereld, maar raakt stilaan toch ontmoedigd. In zijn jongste boek,De ontheemden, keert het hoofdpersonage na een kwarteeuw terug naar zijn geboorteland, ergens in het Midden-Oosten. Hij probeert er een reünie met zijn vroegere vrienden te organiseren, in een gebied dat door geweld is verscheurd.
'De ontheemden' schetst een somber beeld van de situatie in het Midden-Oosten. Het is er de laatste tijd niet op vooruitgegaan?
'Zeker niet. Die zogenaamde Arabische Lente stemt niet bepaald hoopvol. Mijn roman speelt in het jaar 2000, dus nog voor de aanslagen van 11 september, maar onder het schrijven werd ik natuurlijk wel beïnvloed door de sfeer en de gebeurtenissen om me heen. Als lezer voel je dat onbehagen. Het is het verhaal van een groepje vrienden die uit elkaar zijn gegaan en over de hele wereld zijn uitgezwermd.'
De hoofdpersoon is naar Frankrijk geëmigreerd en voelt zich sindsdien overal een vreemdeling. Is dat de tol die je als migrant betaalt?
'Niet alleen als migrant. Je kunt evengoed een vreemdeling zijn in eigen land, omdat je anders bent dan de meerderheid. We leven in een wereld waarin iedereen het gevoel heeft tot een minderheid te behoren. We komen in contact met alle culturen, nationaliteiten, religies en overtuigingen, en iedereen voelt zich bedreigd, zelfs de vertegenwoordigers van de overheersende cultuur. Dat is een rechtstreeks gevolg van de mondialisering. In zekere zin zijn we allemaal minderheden.'
In Libanon hebben die minderheden lange tijd vreedzaam samengeleefd.
'Net als mijn personage had ik in mijn jonge jaren vrienden met een verschillende religieuze achtergrond, maar niemand van ons voelde zich geroepen om zich te conformeren aan zijn geloofsgemeenschap. Het enige geloof dat we deelden was dat in een betere wereld. We waren trots dat we de overtuigingen van de meerderheid niet deelden, hadden het idee dat wij voor waren op onze tijd en hoopten dat het land zou moderniseren. Jammer genoeg is dat niet gebeurd, niet in Libanon en niet in de rest van de regio.'
Staat het conflict in Libanon symbool voor een beschaving die op haar laatste benen loopt? 'Ik denk inderdaad dat de Levantijnse wereld, die een kruispunt was van culturen, aan het verdwijnen is, terwijl het een voorafschaduwing van de toekomst had kunnen zijn. Die wereld bestond nog toen ik geboren ben en Alexandrië was er het middelpunt van. Je had er alle soorten gemeenschappen, waaronder een joodse, een islamitische en een christelijke, die vreedzaam samenleefden in dezelfde stad. Op sommige plaatsen duurde dat tot de Eerste Wereldoorlog, in Egypte tot halverwege de twintigste eeuw en elders nog langer, zoals in Aleppo. De barbaarse oorlog die daar nu woedt, zal er definitief een eind aan maken. De voorbije tien jaar zijn alle minderheden uit Irak verdwenen en nu verdwijnen ze ook uit Syrië.'
Was weggaan de enige manier om schone handen te houden?
'Wie had er gelijk, de emigranten of de achterblijvers? Dat debat wordt in het hele boek gevoerd. Tijdens de burgeroorlog hebben vele Libanezen alles gedaan om te overleven en zelfs om er beter van te worden, maar als iedereen schone handen had gehouden en was vertrokken, dan zou het land nu niet meer bestaan. Als je moet kiezen tussen weggaan en moorden, dan kun je misschien beter weggaan. Het is geen eenvoudige keuze, en je kiest ook niet altijd op basis van rationele argumenten. Toen de burgeroorlog begon, was ik zesentwintig. Ik had een baan, was getrouwd en had kinderen, maar in andere omstandigheden zou ik misschien ook de wapens hebben opgenomen. Heel wat mensen lieten zich inlijven door een leger met het idee dat ze voor het vaderland vochten, terwijl ze uiteindelijk onschuldigen afslachtten. Dat is voor een deel een keuze, maar het hangt ook van de omstandigheden af.'
Ieder land in oorlog heeft zijn verraders en zijn collaborateurs. Waarom is de situatie in Libanon erger dan elders?
'Libanon is ontstaan uit het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk, aan het eind van de Eerste Wereldoorlog. Je had het centrale gezag in Istanbul, maar de plaatselijke politieke machthebbers zochten bij hun conflicten altijd steun in het buitenland. De maronieten werden traditioneel gesteund door Frankrijk, de orthodoxen door Rusland, de druzen door de Engelsen, de soennitische gemeenschap door de Ottomanen, en de sjiitische door Perzië. Hezbollah steekt niet onder stoelen of banken dat ze beste maatjes zijn met Iran, dat voor hen een natuurlijke bondgenoot is. De band tussen de gemeenschappen is belangrijker dan de natie. Ook in Syrië voelt de overgrote meerderheid van de bevolking zich in de eerste plaats soenniet, aleviet, christen of druze.'
Waar is het misgegaan?
'Moeilijk te zeggen. De Eerste Wereldoorlog, die buitengewoon verwoestend was, heeft een hele wereld van de kaart geveegd, in Europa en daarbuiten. Op die ruïnes is een nieuwe wereld gebouwd die menselijker wilde zijn, maar in menig opzicht monsterlijk is gebleken. De twintigste-eeuwse ideologieën hebben wereldrijken vernietigd die weliswaar hun gebreken hadden, maar misschien zo slecht nog niet waren, als je ziet wat ervoor in de plaats is gekomen. De Levant heeft daar veel meer onder geleden dan Europa. De regio is het nooit te boven gekomen.'
Is er aan het eind van de jaren 70 een beslissende omslag geweest?
'Toen heeft er een soort van conservatieve revolutie plaatsgevonden, als reactie op het failliet van het communisme. In Iran had je de islamitische revolutie van Khomeini en in het Westen de opkomst van het thatcherisme. Dat gebeurde op exact hetzelfde moment, in dezelfde maand, bijna in dezelfde week: eind 1978, begin 1979. In dezelfde periode had je de economische hervorming van Deng Xiaoping in China, als reactie op het maoïsme. Alles wat daarvoor als progressief gold, werd plots reactionair en conservatief. De linkse partijen in Europa, die golden als vooruitstrevend, werden behoudsgezind, in die zin dat ze de sociale verworvenheden wilden behouden. Tegenwoordig zijn de vakbonden de conservatieve krachten in de maatschappij. En in de islamitische wereld heeft het tot een godsdienstige radicalisering geleid.'
De oorlog in Afghanistan heeft de zaak allicht ook geen goed gedaan.
'Het Afghaanse verzet tegen de Russen, dat werd gesteund door het Westen, heeft inderdaad bijgedragen tot de opkomst van radicale bewegingen in de soennitische wereld en lag, samen met de revolutie van Khomeini, aan de basis van de politieke islam. Al Qaida is bijvoorbeeld toen ontstaan. Niet dat er echt gevochten wordt om het geloof. De verschillende religies zijn veranderd in stammen, die vechten om de eer en de macht. Met geloof of idealen heeft dat weinig van doen, maar het godsdienstige aspect is zeker niet secundair. Er spelen een heleboel factoren die bepalen dat het conservatisme op die manier tot uiting komt en niet op een andere. Het probleem is dat de islamitische wereld geen verlichting heeft doorgemaakt.'
In de Arabische wereld geven ze het Westen en Israël vaak de schuld voor alle ellende. Is dat terecht?
'Het kolonialisme is voor sommige landen een moeilijke periode geweest en het conflict met Israël verziekt de situatie in de hele regio, maar dat is niet het enige. Toen ik research deed voorOorsprong, over mijn familiegeschiedenis, heb ik de archieven van mijn grootvader ingekeken. De problemen die hij beschreef, waren identiek aan de problemen nu, terwijl er in zijn tijd nog lang geen sprake was van een Joodse staat: de facties, het gebrek aan burgerzin, de macht die in handen is van traditionele krachten en de marginalisering van de intelligentsia. Ze moeten de hand ook eens in eigen boezem steken. Het streven naar modernisering en vrijheid is altijd in de kiem gesmoord. En het Westen steunde vaak de meest reactionaire regimes, die de meest obscurantistische ideologieën uitdroegen. De jihadistische bewegingen zijn ook op die manier ontstaan.'
Doet Saudi-Arabië ook geen oliedollar in het zakje?
'De jihadisten worden vaak gefinancierd met oliedollars, maar niet noodzakelijk door de staat. De geldschieters zijn vooral privépersonen uit de olieproducerende landen, die denken dat ze daar goed aan doen, maar intussen de hele regio destabiliseren. Syrië is daar een duidelijk voorbeeld van. Particulieren tellen immense bedragen neer om achterlijke ideologieën uit te dragen. Dat die jihadisten mensen executeren en wreedheden begaan, kan hen niet schelen. De islamitische wereld is overigens bijzonder toegeeflijk tegenover radicale bewegingen. Bitter weinig moslims spreken hun afkeuring uit wanneer er bibliotheken in brand worden gestoken en mensen worden afgeslacht. Je zou willen dat ze zich distantieerden, maar dat doen ze niet. Zolang dat blijft duren, zit de situatie muurvast.'
Is die olie een vloek voor de Arabische wereld?
'Om te beginnen is daardoor het machtscentrum verschoven van de landen met een intellectuele middenklasse naar landen met primitieve, simplistische ideologieën. Bovendien heeft de olie de economie helemaal ontwricht. De mensen verrichten geen productieve arbeid meer, omdat het geld vanzelf binnenstroomt. Noorwegen is de enige oliestaat die iets zinnigs met zijn rijkdom doet.'
Sommigen, zoals de Algerijnse schrijver Boualem Sansal, zeggen dat antisemitisme, homofobie en vrouwonvriendelijkheid de islam ingebakken zijn.
'Dat is een tikkeltje simplistisch. Alle godsdiensten zijn homofoob, maar de maatschappij stuurt dat op een bepaald moment bij. De religieuze gezagsdragers leggen zich daar dan bij neer. En het antisemitisme in de Koran is de weerslag van een conflict. In Medina had je een grote Joodse gemeenschap en de profeet was waarschijnlijk teleurgesteld omdat die hem niet steunde. Je moet de tekst in zijn historische context zien. In het christendom is er ook een lange periode geweest van Jodenhaat, die tot allerlei uitwassen heeft geleid. Het verschil met de islam is de grote invloed van bepaalde religieuze autoriteiten, die een historische lezing van de Koran in de weg staan.'
'Niet alle leerstellingen zijn gelijkwaardig, sommige morele principes zijn fundamenteel en andere niet. Geen enkele godsdienst stond de gelijkheid van man en vrouw voor, maar langzaam maar zeker is die er toch gekomen. Of je bent van mening dat er geen gelijkheid mag zijn, aangezien die er anderhalf millennium geleden ook niet was, of je ziet in dat de islam in de zevende eeuw een verbetering van de positie van de vrouw beoogde en dat die verbetering fundamenteel is. Een voorbeeld: als een vrouw niet kan erven en iemand stelt voor om haar de helft te geven van de man, dan is dat een vooruitgang. Als je die regeling zoveel eeuwen later wilt handhaven, dan ga je in tegen de geest van de tekst, die meer rechtvaardigheid beoogde. Het probleem met de islamitische wereld is dat er geen evolutie is.'
Denkt u echt dat Europa 'vol Attila's zit die uiteindelijk zullen veranderen in barbaarse indringers'?
'Attila staat bekend als een woesteling en een barbaar. Weinig mensen weten dat hij is opgegroeid aan het keizerlijk hof in Rome en ervan droomde keizer te worden. Ik denk dat veel migranten hier aankomen met het verlangen om te integreren en ervan dromen een rol te spelen in de westerse maatschappij. Als ze daar om welke reden dan ook niet in slagen, gaan ze zich uit frustratie steeds vijandiger opstellen. De vraag is wiens schuld dat is. Het is de plicht van een maatschappij om nieuwkomers op te vangen, maar de nieuwkomers hebben de plicht om zich aan te passen en hun goede wil te tonen. De rancune van sommige migranten brengt hen ertoe in Syrië te gaan vechten. Ze zitten vaak in de radicaalste bewegingen, plegen gewelddaden en komen geïndoctrineerd terug. Dat is verontrustend.'
De twintigste eeuw was al erg, maar de eenentwintigste zal volgens u nog erger zijn. Is het einde van de westerse beschaving in zicht?
'Ik ben geen doemdenker, maar ik zie de toekomst ook niet rooskleurig in. Er is een toenemende radicalisering in de islamitische wereld én in de westerse landen. Je hoeft maar naar de Europese samenleving te kijken om te beseffen dat er een groot probleem is met de radicale islam, die steeds meer migranten aanspreekt, en met de vijandige reacties daartegen. Er moet een soort migratiehandvest opgesteld worden, dat de rechten en plichten van beide partijen vastlegt. De verhouding tussen de verschillende culturen is de voorbije twintig jaar ingrijpend veranderd. We moeten de problemen onder ogen zien en oplossingen zien te vinden.'
Marijke Arijs ■
Jan Stevens
ru/eb/12 f
DE ONTHEEMDEN ****
Amin Maalouf , De Geus (originele titel: Les désorientés), 416 blz., ? 24,95.
De originele titel Les désorientés geeft perfect de gemoedsgesteldheid weer van zowat alle personages in de nieuwe roman van de Libanees-Franse Amin Maalouf. Vanuit het perspectief van hoofdpersonage Adam vertelt die over een hechte Libanese vriendengroep die begin jaren zeventig door de burgeroorlog uit elkaar spat. De jonge Adam is een van de eersten van de vrienden die zijn geboorteland verlaat. Hij 'deserteert' naar Frankrijk en bouwt daar een nieuw leven als professor geschiedenis op. Naarmate de jaren vorderen, verwatert het contact tussen de vluchtlingen en de 'achterblijvers'. De verbittering groeit bij een aantal van de achterblijvers en ze beginnen de vluchters steeds meer als een soort incivieken te zien. Adam keert nooit meer terug, tot hij meer dan twintig jaar later telefoon krijgt van de vrouw van Mourad, een van de achterblijvers. Haar man is terminaal en hij wil zich op zijn sterfbed met Adam verzoenen. 's Anderendaags is Adam terug in de stad waar hij is opgegroeid, maar hij voelt er zich ontheemd en gedesoriënteerd. 'Niemand zegt iets tegen me, niemand wacht op me.' Zelfs zijn stervende vriend heeft niet op hem gewacht. 'Ik ben naar het spookbeeld van een vriend gekomen en ik ben zelf al een spookbeeld.' Adam is een man die alleen schrijvend kan nadenken. De diepzinnige overpeinzingen die hij rustig en weloverwogen neerpent, geven de lezer meermaals voer tot nadenken over trouw, vriendschap en verraad.
JAN STEVENS ■
30/09/2014
Opeenvolgende conflicten en burgeroorlogen die Libanon in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw teisterden, zijn er de oorzaak van dat een zeer gemengd en idealistisch vriendenclubje van twintigers, dat zich de 'Byzantijnen' noemde, uit elkaar is gevallen. Naargelang hun afkomst en de omstandigheden die hun deel werden, hebben ze getracht een weg te vinden in het leven. Zo is de Jood Naïm naar Brazilië geëmigreerd, waar hij de journalistiek beoefent. Albert, een wees en homoseksueel die ooit op het punt stond zelfmoord te plegen, werkt als futuroloog voor het Pentagon in Indiana. En Adam, een 49-jarige professor geschiedenis in Parijs, heeft wanneer het verhaal een aanvang neemt net een sabbatical genomen om een reeds lang aangekondigde biografie over Atilla de Hun te schrijven. Vrijdagochtend 20 april krijgt hij onverwacht een telefoontje van een van degenen die niet weggetrokken zijn. Mourad, een belangrijke medespeler in de conflicten aldaar die als minister in meerdere regeringen vuile handen heeft gemaakt, ligt op sterven en vraagt Adam langs te komen om hun geschil daarover alsnog uit te praten.
Nog dezelfde dag vertrekt deze naar Beiroet, na contact te hebben opgenomen met Sémiramis, de vrouw waarop hij toen dolverliefd was maar die een verhouding kreeg met Bilal, een van de eerste slachtoffers bij confrontatie tussen rivaliserende milities. Wanneer Adam de volgende ochtend belt met Tania, de vrouw van Mourad, hoort hij dat deze net gestorven is. Ze vraagt hem om een herdenkingsbijeenkomst te organiseren met alle nog levende vrienden. In de zestien dagen die volgen, zal Adam ze allen schrijven of ontmoeten — verbaasd over het enthousiasme waarmee ze op het voorstel ingaan — en herinneringen ophalend uit hun zo intens beleefde studentenjaren.
Net als vroeger laaien de discussies weer op, maar dan getemperd door de desillusies en de dwalingen waarvan de meesten min of meer bewust zijn en die hen, naargelang de omstandigheden en het verlammende gevoel dat machteloosheid veroorzaakt, de weg van het cynisme of de onverschilligheid heeft opgestuurd. In een enkel geval ook naar het irrationele geloof — de 'weg van het cynisme terug naar de argeloosheid' —, die zowel tot een gevaarlijk militant activisme kan leiden als tot een passief, misschien wel nutteloos terugtrekken uit de samenleving.
Amin Maalouf schrijft expliciete, moreel geïnspireerde romans die hun doel niet missen. Met de wijsheid van de betrokken buitenstaander, van de voor altijd ontheemde, analyseert hij de goede bedoelingen zowel als de slechte uitkomsten van het menselijk denken en handelen. Beoordeelt conflicten tussen naties, religies, ideeën, met name in het Midden-Oosten; de verscheurende impasse waarin Joden en Arabieren klem zitten door hun 'concurrerende tragedies'. Beschouwt de problemen van emigratie en integratie die evenzeer de gast als de gastheer aangaan. Gelijk en ongelijk zijn voor hem nooit te claimen en altijd hebben beide kampen gelijk en ongelijk. Een roman met een niet mis te verstane boodschap die tezelfdertijd genuanceerd en soms zelfs aarzelend is geschreven, in de vloeiende verteltrant die we van Maalouf kennen.
[Jan Baes]
C.H.M. Beijer
Als Adam het bericht ontvangt dat een vroegere vriend stervende is, besluit deze in Parijs woonachtige historicus terug te keren naar zijn vaderland (de Levant), waaruit hij in 1976 is gevlucht. Dat hij met deze vriend heeft gebroken vanwege diens corrupte praktijken, weerhoudt Adam er niet van afscheid van hem te nemen. Daarvoor komt hij echter te laat. Als eerbetoon aan de vriendschap organiseert Adam een reünie met vrienden van weleer, van wie de meesten sinds de burgeroorlog (jaren ’70) het land hebben verlaten. Herinneringen aan hun gedeelde jeugd en studententijd vol idealen brengen hen bijeen. Adam wil hun verschillen in afkomst, opvattingen, geloofsovertuigingen niet ontkennen, maar drijft die nooit op de spits. Steeds zoekt hij de dialoog en een middenweg. Aan die wijze, verlichte houding ontleent de roman, samen met alle belichte facetten van het migrantenbestaan, zijn grote belang. Romans van de Frans-Libanese auteur/essayist/journalist (1949, Beiroet), lid van de Académie francaise, zijn vertaald en bekroond (o.m. Prix Goncourt 1993). Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.