Sofia draagt altijd zwart

De personages in Sofia draagt altijd zwart, Paolo Cognetti’s bildungsroman over het eigenzinnige meisje uit de titel, blinken niet meteen uit in stabiliteit of medemenselijkheid. Ontrouw is eerder regel dan uitzondering in de wereld van Sofia’s kindertijd. De verpleegster die haar in de couveuse verzorgt, wordt op nachtelijke bezoekjes getrakteerd door een getrouwde dronkaard, maar ook Sofia’s vader Roberto bedriegt zijn vrouw Rossana met een collega. Roberto en Rossana zijn een vreselijk koppel. Na een periode van steeds hoger oplopende ruzies, besluiten ze te verhuizen om een nieuwe start te maken. Maar de inhoud van hun dozen heeft amper een plaatsje gevonden in de pas gekochte kasten of het bekvechten herbegint. Rossana is manisch depressief, en vooraleer ze Sofia met een lading verboden maagzweerpillen prematuur uit haar lijf jaagt, laat ze haar kennismaken met golven van ‘euforie en wanhoop, rechtstreeks uit de navelstreng.’ Sofia is er dan ook als de dood voor om haar moeder achterna te gaan. Ze doet hysterisch tegen de kapper die hen dezelfde coupe aanmeet en maakt haar leerkrachten wijs dat ze geadopteerd is. Als extra voorzorgsmaatregel begint ze al snel aan ‘haar leven als jongen’. Die inspanningen ten spijt, wordt Sofia op haar zestiende in een instelling opgenomen na een zelfmoordpoging. Daar ontdekt ze het gemak van het masker en besluit ze te gaan acteren.
Op basis van deze samenvatting lijkt het wellicht alsof Sofia draagt altijd zwart een overdosis drama bevat. Antisentimentele beschrijvingen zorgen er echter voor dat het boek geen tearjerker wordt. Cruciale momenten zijn weggelaten of niet voorzien van commentaar, waardoor de lezer slechts met moeite inzicht krijgt in de gevoelens van de personages — Sofia ‘is net een gesloten kamer’, en haar verhaal laat zich evenmin blootleggen. Bovendien worden de lezers aan het begin van elk hoofdstuk in het diepe gegooid door een verteller die doet alsof ze meer weten dan mogelijk is: de roman maakt sprongen in de tijd en nieuwe personages verschijnen zonder enige introductie. Zelfs Sofia is soms simpelweg ‘het meisje’, dat alleen herkenbaar is door bepaalde terugkerende elementen (vastgelegd in de openingshoofdstukken), zoals haar loensende oog en haar voorliefde voor piraten. Deze procedés creëren een sfeer die doet denken aan de kortverhalen van Raymond Carver of Ernest Hemingway, en ze wekken de indruk dat Sofia met een razende vaart door de levens van de mensen rondom haar dendert. Remember me, lijkt ze tegen hen te willen zeggen. Dat beseft ook Pietro, een van de vrienden waarmee ze een tijdje samenhokt. Uit de slotzin van de roman blijkt dat hij op een bijzondere manier gehoor gaf aan haar bevel. Wanneer Sofia met de noorderzon verdwijnt, zet hij zich aan zijn bureau ‘om aan dit verhaal te beginnen’.
[Lies Xhonneux]