Crossroads
Walter van den Broeck
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij Antwerpen, 2013 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 10895 |
ob/kt/17 o
Walter van den Broeck: 'het alfabet van de stilte'
Tongerlo Wie het over Kempense auteurs heeft, kan niet omheen de Turnhoutse schrijver Walter van den Broeck. Met zijn recentste wapenfeit Het alfabet van de stilte kaart hij het kindermisbruik in de Katholieke Kerk aan en de invloed van die instelling op het Vlaanderen van weleer.
Walter van den Broeck maakt deel uit van het geweten van de Kempen, maar ook van Vlaanderen in het algemeen. Zijn laatste boek Het alfabet van de stilte neemt ons terug in de tijd, toen de invloed van de Katholieke Kerk nog tot in de huis- en vooral slaapkamers van Vlamingen reikte.
"Aan de Kerk kon je eertijds niet ontsnappen.
Ze heeft het denken en handelen van de mensen eeuwenlang naar haar hand gezet. Denk maar aan het index-systeem in de bibliotheken.
Nobelprijswinnaars vond je er niet. Zelfs de boeken van Gerard Walschap ontbraken, want die pasten niet in het katholieke sprookje", legt van den Broeck uit.
"Anderzijds heeft de Kerk ook structuur gegeven aan de samenleving. Mijn roman wordt alom geprezen wegens mijn genuanceerde aanpak. Want niet alleen het seksuele misbruik vind ik verwerpelijk, maar ook de spektakeltoon van de media. Zij hebben alleen maar oog voor het schandaal en zijn blind voor de ruime context."
maar oog voor het schandaal de ruime context."
Waarheidsgetrouw
Het verhaal is opgebouwd rond interviews die Kristien Daeleman afneemt voor haar scriptie over kindermisbruik in de Kerk. Zij is de fictieve achternicht van de spoorloos verdwenen Van Groeneweghen, een bisschop die zich lang geleden heeft vergrepen aan knaapjes.
"Mijn personages zijn grotendeels samengesteld uit elementen van mensen die ik persoonlijk ken. Sommige zijn zelfs van a tot z naar waarheid getekend", verklapt Van den Broeck. "Om het seksueel misbruik in de Kerk kon je een paar jaar geleden niet meer heen. Iedereen wist ervan, maar zweeg. Het boek is voortgekomen uit het toneelstuk Biechten dat ik op vraag van het Mechelse 't Arsenaal schreef. Ik had veel materiaal over, dus heb ik die overschot maar verwerkt tot een roman."
"Ik heb aan het stuk en boek alles bij elkaar zo'n tweetal jaren gewerkt. Momenteel ben ik bezig met een boek dat volledig anders zal zijn, maar daar zeg ik liever nog niets over. Op dat vlak ben ik dan weer bijgelovig."
JORG
Dirk Leyman
i /ul/03 j
ROMAN - Met romans die dicht op de huid van de actualiteit zitten, is het altijd uitkijken. En het wordt nog delicater als ze de kwestie van kindermisbruik in de katholieke kerk aansnijden. Kijk maar naar Louis van Dievel. Hij sloeg faliekant de bal mis met Ik noem Roger (2010), waarin hij bisschop Roger Vangheluwe zijn biecht gunde. Nu waagt ook Walter van den Broeck, de godfather van de Vlaamse geëngageerde roman, zich aan een boek over pedofilie bij de clerus. Ook hier is Vangheluwe - onder de naam bisschop Pispot - omnipresent.
Sinds de afronding van zijn vierdelige autobiografische 'koningscyclus' Het beleg van Laken (1985-1992) hoeft Walter van den Broeck niets meer te bewijzen aan de literaire goegemeente. De laatste jaren leverde deze coryfee onder meer de olijke bibliothriller De veilingmeester en Terug naar Walden af, een rocambolesk verhaal over de bankencrisis. In Het alfabet van de stilte gaat Van den Broeck gretig spitten in de geheimen van het katholieke Vlaanderen, dat graag zijn onwelriekende potjes gedekt houdt. Natuurlijk hoort daar een volks idioom bij, een tussentaaltje met sappige dialogen en plotselinge exclamaties als "vuile, smerige, dikke, vette leugenaar, nondedju!" en "ik schoot van 't verschieten mijn peignoir aan". Waar hebben we dat vaker gelezen?
De gedreven studente Kristien Daeleman krijgt de eer om de beerput open te wrikken. Zij maakt haar scriptie over 'Kindermisbruik in de Kerk'. Kristien wil weleens het fijne weten van het pedofiele wangedrag van haar oudoom, monseigneur Van Groeneweghen, alias bisschop Pispot. Als een fanatieke onderzoeksjournaliste legt ze haar familieleden op de rooster en probeert ze iedereen tot opzienbarende getuigenissen te bewegen. Toch pleit ze ook voor "verzachtende omstandigheden": "de onmenselijke leefregel waaraan katholieke geestelijken onderworpen zijn: het celibaat".
En passant maakt Kristien een redacteur warm voor haar brandbare onderwerp en ontstaat er een affaire met deze Klaas. Haar thesisbegeleider, de dubbelzinnige professor Devlieger, poogt haar meermaals af te remmen en biedt gewiekst weerwerk. Tot ze met haar kop tegen de muur loopt. En dan is er nog tante Evelien die haar man verlaat ten voordele van een pastoor, of bomma-Sooi "die altijd alles zegt wat haar door het hoofd schiet".
Volgens beproefd procedé komen de personages afwisselend in monologues intérieurs aan het woord. Aan folkloristische interventies en couleur locale is er geen gebrek. Van den Broeck wéét hoe hij een onderhoudend en gaandeweg burlesk boek moet schrijven. Toch blijf je op je honger zitten. Dit door onderdrukte seksualiteit gedomineerde Vlaanderen vol koppige zwijgzaamheid is al te vaak opgevoerd en doet gedateerd aan. Van den Broeck weifelt in dit boek tussen boodschapperigheid, maatschappijkritiek en straffe verhalen. Is alles één pot nat? Of wil hij iets zeggen over de wankele premisses van de wetenschap? Zo dooft de roman uit als een nachtkaars. Daarmee is Van den Broeck na Van Dievel de tweede Vlaamse auteur die zijn vingers brandt aan de affaire-Vangheluwe.
Bert Van Raemdonck
2/ei/31 m
Een pedofiele bisschop, een middelmatige profwielrenner en een oude tante die familiegeheimen het liefst diep in de doofpot stopt: dit moet Vlaanderen zijn. Of toch het Vlaanderen dat al in zoveel romans werd uitgebeeld. Wie dacht dat na Hugo Claus ook de roman zou uitsterven waarin de katholieke kuiperij en het gekonkelfoes van la Flandre profonde centraal staan, heeft zich danig vergist.Het alfabet van de stilte van Walter van den Broeck is daar alweer een bewijs van.
In deze roman onderzoekt bolleboos Kristien Daeleman voor haar scriptie enkele onwelriekende uitwassen van het katholieke heart of darkness. Ze heeft daarvoor persoonlijke redenen, want de oom van haar vader is een bisschop die recent als pedofiel is ontmaskerd. Alleen al de naam van Firmin Van Groeneweghen doet aan die van de Roger Vangheluwe denken, maar ook op andere gebieden weerspiegelt deze fictieve bisschop zijn helaas minder fictieve tegenpool.
Om een beter zicht te krijgen op het kindermisbruik in de kerk interviewt Kristien enkele figuren die haar perspectief kunnen verruimen. Een deel van de roman bestaat uit de verhalen die ze tijdens die gesprekken te horen krijgt, de interne monologen van diezelfde personages (en nog een handvol andere) vormen een ander deel.
Van den Broeck had die methode om verschillende vertellers naast elkaar aan het woord te laten, kunnen aanwenden voor een gelaagd verhaal over de vele manieren waarop seksueel misbruik binnen en buiten de kerk schade heeft aangericht. Hij had al die stemmen ook kunnen gebruiken om een kritiek uit te werken op een maatschappelijk systeem waarin allerlei vormen van misbruik zo welig kunnen tieren.
Populisme
Een en ander mondt echter uit in een groteske opeenstapeling van allerlei voorspelbare intriges. Je krijgt daardoor gaandeweg de indruk dat het Van den Broeck niet om een nuancering of een gefundeerde kritiek te doen was. Zijn liefde voor sterke verhalen heeft hier geprimeerd, maar zoals dat vaak gaat met sterke maar onwaarschijnlijke verhalen, vervliegt ook deze historie snel nadat ze is verteld.
Van den Broeck beschikt nochtans over alle middelen om de vluchtige anekdotiek van zijn relaas te overstijgen. Niet alleen bewijst hij in dit boek dat hij nog steeds erg levendige dialogen kan schrijven, hij bedacht ook enkele personages die de roman over het niveau van het banale heen konden tillen.
Vooral de professor die het onderzoek van Kristien begeleidt, lijkt die rol aanvankelijk te vervullen. In het begin van de roman laat Van den Broeck hem tegengas geven tegen de vele clichés die over priesters, het celibaat en het kindermisbruik bestaan. Maar later sleurt hij diezelfde professor mee in allerlei weinig overtuigende verwikkelingen, zodat hij elke vorm van geloofwaardigheid verliest.
We moeten daaruit wellicht besluiten dat we de wetenschap evenzeer moeten wantrouwen als de kerk, zoals we ook de media en het onderwijs best niet op hun woord geloven. De manier waarop Van den Broeck die boodschap uitdraagt, komt helaas niet over als een snijdende aanklacht tegen een rot maatschappelijk bestel, maar als een populistisch betoog waarvoor hij als auteur eigenlijk veel te intelligent is.
In 2009 schreef Walter van den Broeck een roman over de financiële crisis, die op dat moment nog maar net was losgebarsten. Wat zo sterk was aan Terug naar Walden, ontbreekt jammerlijk in Het alfabet van de stilte. Met zijn verwijzingen naar de utopische commune van Frederik van Eeden en zijn internationale perspectief vervlocht Van den Broeck het hier en nu in dat andere boek met het altijd en overal.
Soms is de werkelijkheid sterker dan fictie. Roger Vangheluwe en zijn veelbesproken 'relatietje' slaan meer met verstomming dan de 'nonkel pispot' in dit fictieve relaas.Het alfabet van de stilte schetst een vervormend beeld van een vergelend Vlaanderen en is daardoor een volstrekt onschadelijk verhaal.
De auteur: roman- en toneelschrijver met een stilaan indrukwekkend oeuvre.Het boek: een jonge vrouw ondervraagt slachtoffers en familieleden van een pedofiele bisschop.
ONS OORDEEL: een grotesk en onschadelijk verhaal dat de werkelijkheid niet kan overtreffen.
Marnix Verplancke
2/ei/29 m
Firmin Van Groeneweghen heet hij bij Van den Broeck, de bisschop die niet van zijn neefje kon blijven. Vanaf zijn vijfde droeg hij elke dag de mis op in het schuurtje achter het ouderlijke huis en voor zijn eerste communie vroeg hij een altaar met echt tabernakel. Dat Firmin het ver zou schoppen, betwijfelde niemand in het landelijke Vlaanderen van toen, maar dat hij nonkel pispot zou worden zijn kleine neefjes en nichtjes hadden moeite met het woord bisschop was het mooiste cadeau dat hij zijn familie kon geven.
Wanneer Het alfabet van de stilte begint heeft Firmins achternicht Kristien het plan opgevat een scriptie te maken over de onrechtstreekse gevolgen van het kindermisbruik in de Kerk. Welke psychische en morele schade hebben de schandalen veroorzaakt, en welke rol heeft het celibaat daarbij gespeeld? In haar wijde omgeving vindt ze genoeg stof om over na te denken. Van den Broeck voert immers een hele reeks geestelijken op die bewijzen dat priesters ook maar mensen zijn, seksuele wezens zoals u en ik, en dat het niet makkelijk is dat te ontkennen. Zo is er Kristiens tante die haar man en kinderen verlaat om samen te gaan wonen met een priester, wat voor heel wat heibel zorgt op de school waar ze lesgeeft. De redacteur die Kristiens scriptie in boekvorm wil uitgeven en die in een bepaalde richting tracht te sturen omdat hij weet dat er zo veel meer boeken verkocht zullen worden bekent als leerling een jarenlange relatie gehad te hebben met een van zijn priester-leraars, met wederzijdse toestemming. En dan is er nog haar promotor Koen Devlieger, die ooit het seminarie inging, daarbij zijn beste vriend Bert versteld achterlatend, want, zoals die het fijntjes uitdrukt: dat Koen nooit meer zou vogelen, leek hem uitgesloten.
In geëngageerde romans durft er nogal eens geëmmerd worden, maar Van den Broeck is een veel te goed schrijver om zich daaraan te bezondigen. Net zoals hij er perfect in slaagt je als lezer te laten lachen zonder dat je iemand uitlacht. Nee, dat goedkope werk moet je in deze roman niet verwachten. Van den Broeck beschuldigt niemand en wijst nergens met de vinger trek zelf maar je conclusies. Niet alle priesters zijn slecht, merken we wanneer we lezen hoe pastoor Verhelst in het bejaardentehuis zijn kamer niet meer uit durft vanwege Van Groeneweghen. En niet alle leken zijn goed. Want de goorste smeerlap uit het boek is wellicht Bert, Denecker de Loodgieter, Denecker den Dealer en Denecker den Trekker, zoals hij zichzelf voorstelt, de man die in zijn leven kilometers lullen heeft afgetrokken en vooral in de smaak viel bij jonge seminaristen. Hij weet te veel en kan daarom in stilte een luizenleven leiden. Hij zwijgt, net zoals iedereen uiteindelijk over alle misbruik zwijgt, niet alleen over dat van kinderen door geestelijken. Zo weet Van den Broeck in deze bij momenten heerlijk scabreuze volksroman vol couleur locale het lokale en particuliere te overstijgen. Je moet de schuld van misbruik niet alleen bij de misdadigers gaan zoeken, of bij het celibaat. Wij zijn allemaal schuldig omdat we op de gênantste ogenblikken het hoofd afwenden en de waarheid niet willen zien.
15/09/2013
Met Het alfabet van de stilte neemt Walter Van Den Broeck een onderwerp ter hand dat, wil het niet fout aflopen, alleen voorbehouden is voor pennen die het evenwicht weten te bewaren. Het evenwicht tussen empathie en ratio, tussen woede en kalmte, tussen verontwaardigd zijn en afstand bewaren. Het onderwerp is het verhaal van bisschop Van Groeneweghen, die zich jarenlang vergreep aan jonge knaapjes en die nu spoorloos is verdwenen. Lees: het onderwerp is Roger Vangheluwe. En dan vooral: de manier waarop de omgeving van zo’n figuur op de feiten reageert. Of vooral: niet reageert. Niet durft, niet kan, niet wil reageren.
In dat opzicht is Het alfabet van de stilte een vintage Van den Broeck-roman. Er wordt vertrokken van waargebeurde feiten en die feiten worden belicht vanuit het leven van de ‘gewone’ mensen, wiens leven erdoor overhoopgehaald wordt. 'Alles en iedereen staat op zijn kop. Het hele land, het hele dorp, de hele familie en ikzelf.' Met die woorden opent het boek, en daarmee is de focus meteen gelegd: er gebeurt iets wat een grote maatschappelijke impact heeft, maar wat zijn de gevolgen voor de man in de straat?
Aan het woord in die openingszinnen is Kristien Daeleman, een achternicht van de gevallen bisschop, die zich voorneemt een scriptie te schrijven over diens pedofiele levenswandel. Maar ze wordt tegenwerkt. Door getuigen — zowel binnen als buiten haar familie — die weinig eenduidig en vaak te spaarzaam met hun woorden zijn, en door een promotor die de beerput liever gesloten houdt. En het is precies die veelheid aan personages, elk met hun kleine kantjes, met hun hoogstpersoonlijke strategietjes om in dit wespennest te overleven, die van Het alfabet van de stilte een fascinerend boek maakt. Van Den Broeck zet in amper 200 bladzijden een half dorp aan personages neer, personages die je niet snel vergeet. Hij geeft ze elk een eigen taal en manier van spreken, elk hun kleine maniertjes en hun tics: het zijn mensen van vlees en bloed, je lijkt ze al gauw te kennen. Daarin schuilt heel veel vakmanschap.
Jammer is dan weer dat Van Den Broeck een beeld schetst van een Vlaanderen dat maar niet in de eenentwintigste eeuw lijkt te willen belanden. In de wereld die hij schetst draait het toch allemaal nog om dorpse taferelen. Facebook en gsm’s lijken anachronismen in dit verhaal.
Dat neemt niet weg dat Het alfabet van de stilte een meesterlijk geschreven en toch toegankelijk relaas is met een onomstotelijke boodschap: dat het zwijgen en verzwijgen de motor is van heel veel diepmenselijk leed. En dat we daaruit zouden moeten leren.
[Tom Rummens]
Drs. W.A. Fasel
Van deze nieuwe roman van de bekende Vlaamse schrijver (1941) bestaat ook een theaterversie. De achternicht van een plotseling onvindbare bisschop maakt een scriptie over kindermisbruik in de rooms-katholieke kerk. Zij laat familieleden en anderen vertellen en langzamerhand ontrolt zich een afschuwelijke familiegeschiedenis, waarin de bisschop en de kerk een uiterst kwalijke rol hebben gespeeld. De gebruikte verteltechniek, waarbij steeds andere personages het woord voeren, lijkt aanvankelijk de opheldering van het verleden in de weg te staan, maar blijkt al snel uiterst effectief omdat daarmee de gepleegde misdaden veel dichterbij komen dan in een verslag van de feiten. De plot is kunstig geconstrueerd en komt nogmaals hard aan, terwijl het geen echte verrassing is. Maar de schaal waarop misbruik in de doofpot werd gestopt is opnieuw onvoorstelbaar, en vormt een krachtige aanklacht van overheid en kerk. Gebaseerd op literatuurstudie o.a. van onlangs verschenen rapporten. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.