Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur
Ece Temelkuran
Ece Temelkuran (Auteur), Margreet Dorleijn (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Van Gennep, 2013 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11159 |
Catherine Vuylsteke
em/ec/04 d
Het valt u niet kwalijk te nemen als u Temelkuran nog niet kent;Het geluid van bananen (2014) is haar enige roman die in het Nederlands werd vertaald. Nochtans past ze in het rijtje van Elif Shafak, Orhan Pamuk en Yasar Kemal: moedige stemmen die de Turkse samenleving een spiegel voorhouden en die hun pen geregeld in vitriool dopen, om zich dan schrap te zetten voor de reactie van de overheid.
'Simpel is het niet', zegt de schrijfster, 'laat ik er eerlijk over zijn. Bij de gedachte aan politieke uitspraken in interviews voel ik een zeurderige pijn. Dat is wat angst met je doet. Je betaalt immers altijd een prijs.'
Temelkuran raakte in 2012 haar baan als columniste bij het blad Habertürk kwijt, omdat ze schreef wat president Recep Tayyip Erdogan niet wil lezen. Ze reageerde op het bloedbad in Uludere, waarbij 35 Koerdische burgers omkwamen, en op de detentie van journalisten die alleen de waarheid hadden blootgelegd. 'Ik wist wat ik riskeerde, de baas had me veelvuldig gewaarschuwd. Toch heb ik die stukken geschreven, niet in Istanbul, maar in Tunesië. Ik ben vertrokken uit voorzorg, om niet achter de tralies te belanden, zoals die 76 collega's van me.'
Maar de veiligheid van Tunis was relatief. 'Tegen de lastercampagne die de overheid toen ontketende, kon ik me niet beschermen. Al die verdachtmakingen en leugens, daar wordt een mens ziek van.'
Ze zag dat ook bij haar ouders, twee linkse intellectuelen die hun liefde te danken hebben aan repressie. Temelkurans moeder werd bij de staatsgreep van 1971 gearresteerd, omdat ze de laatste brieven verspreidde van drie geëxecuteerde politieke activisten; ze was toen 19. Haar vader, een beginnend advocaat, beloofde dat hij voor haar vrijlating zou vechten en smokkelde liefdesgedichten de gevangenis in, verstopt in pakjes sigaretten.
Na drie maanden gingen de celdeuren open en twee jaar later werd Ece Temelkuran geboren. 'Ik ben opgegroeid met verhalen van gevangenschap, martelingen en terechtstellingen. Mijn moeder vertelde erover toen ik nog een klein meisje was. Waarom? Mijn vader was vaak afwezig, ik was haar enige klankbord. Het was haar manier om aan politiek te doen.'
'Er is ook een andere, diepere reden. Mensen hebben bovenal behoefte aan verbondenheid, ze moeten een "ons" creëren, tegenover dat monumentale, verpletterende "zij". Gruwelverhalen en trauma's zijn het ideale bindmiddel, ze veroorzaken gedeelde, permanente wonden. Ze creëren een identiteit.'
'Ik ben ook het kind van een verslagen generatie. Twee coups - die van 1971 en vooral die van 1980 - hebben mijn ouders en heel veel mensen met hen er voorgoed onder gekregen. Couppleger generaal Evren vermoordde de hoop, mijn jeugd was vervuld van frustratie, sigarettenrook en depressie.'
'Avond na avond zagen we in het journaal de arrestaties en veroordelingen. Ik merkte als kind van acht dat de snorren van de beklaagden dezelfde waren als die van mijn vader. Wanneer zouden ze hem komen halen? In een land als het mijne is een snor een politieke keuze: grote, volle exemplaren gelden als een symbool van links, zuinige, dunne varianten zijn het keurmerk van religieus, conservatief rechts.'
Toch was de angst niet het ergste. Erger was wat verslagenheid doet met een gezin. Er waren geen verjaardagsfeestjes ten huize Temelkuran en er weerklonk maar zelden muziek. 'Ik heb lang gedacht dat het mijn schuld was, dat mijn ouders me negeerden omdat ze niet langer blij met me waren. Wellicht is mijn schrijverschap daaruit geboren. Als het niet uit een gebrek aan liefde of een overvloed aan schuldgevoel is, waarom zou een mens dan zo wanhopig proberen om zijn gedachten op papier te krijgen?'
Pas toen in 2007 haar vriend werd vermoord, de etnisch Armeense journalist Hrant Dink, begreep ze wat haar ouders is overkomen. 'Zijn dood sloeg een krater, ik was lange tijd heel erg afwezig en herkende daarin mijn vader en moeder. Ze waren door hun verdriet niet in staat tot liefde of aandacht.'
'De dag van zijn dood had ik nog met Hrant afgesproken. Hij was het die me stimuleerde om een boek te schrijven over de Armeniërs, wat uiteindelijk uitmondde in Deep mountain, across the Turkish-Armenian divide (2010). Aanvankelijk had ik daar weinig zin in, zoals zoveel van mijn landgenoten voelde ik een psychologische barrière. Maar toen Hrant stierf, had ik geen keuze meer. Zo kwam ik erachter hoe belangrijk het is dat juist Turkse schrijvers zich over de Armeense kwestie buigen. Want een slachtoffer kan niet echt in het reine komen met wat er is gebeurd zolang hij zijn verhaal niet heeft verteld tegen zijn beul.'
'De moord op Hrant heeft me veel geleerd, nu weet ik wat Hannah Arendt bedoelde met "de banaliteit van het kwaad". Denk niet dat Hrant door slechte mensen werd vermoord of dat de deugdzamen geschokt waren en vervolgens moedig verder gingen. Tal van waarden belandden met hem in het graf. De angst zaaide lafheid, zwijgen en huichelarij. Lui die nooit eerder met hem hadden gewerkt of voor de Armeense zaak waren opgekomen, wierpen zich plots op als verdedigers van het vrije woord, in de hoop dat het hen persoonlijk vooruit zou helpen.'
'Wie hem kende, wist dat Hrant vermoord zou worden, er werden voortdurend grappen over gemaakt. En toch deden we niets. Daar moeten we nu mee verder. En het gaat weer zo, dit keer met Selahattin Demirtas, de leider van de pro-Koerdische progressieve HDP, die voor het eerst in twaalf jaar de meerderheid van Erdogans AKP doorbrak. Lachend vraagt men hem hoe lang hij nog denkt te leven. Hoe lang, ja?'
Karate Kid
Sinds ze acht was, wist Temelkuran dat ze schrijver wilde worden, maar haar vader zag haar liever in zijn voetsporen treden. Wilde ze literatuur studeren, dan mocht ze niet op kamers. Deed ze rechten, dan kon ze van haar geboortestad Izmir naar Ankara verkassen. 'De keuze was gauw gemaakt', lacht ze, 'al had ik een hekel aan die rechtenstudie'.
Ze werkte amper één dag als advocaat, bij de verdediging, in 2006, van een stel Koerdische jongens die waren gearresteerd omdat ze met stenen hadden gegooid. Ze werden op de dag van hun proces vrijgelaten.
In 1993, in het tweede jaar aan de universiteit, neemt Temelkuran een baantje als journalist bij de krant Cumhuriyet. 'Lessen in vernedering en volharding waren dat, de Karate Kid op een redactie. Na anderhalf jaar wilde ik er de brui aan geven; Ece, de deurmat kon niet meer. Een hele week lang had ik met een scoop de voorpagina gehaald, maar zelfs mijn initialen werden geeneens vermeld. Toen kreeg ik op pagina zeven een een kolommer, over moeders van Koerdische politieke gevangenen, met daaronder mijn volledige naam.'
'Ik herinner me die ochtend nog goed, ik rende huilend naar buiten. Tot mijn stomme verbazing stonden Koerdische moeders me op te wachten met bloemen, zo blij waren ze dat iemand in een klein stukje aandacht had voor hun lot. Hun gebaar raakte me diep. Ik ging die vrouwen thuis opzoeken en die gesprekken leidden tot Wat wil je dat ik zeg (1996, herwerkt in 2006), een boek over Koerdische politieke gevangenen.
In 2000 ruilt Temelkuran Cumhuriyet in voor Milliyet en negen jaar later gaat ze voor Habertürk werken, maar een journalist wilde ze nooit zijn. Vanaf het begin houdt ze er twee computers op na: één voor het hoofd en één voor het hart. 'Het journalistieke werk volstond niet, zelfs al werd ik een erg geliefd columnist. Ik heb van kindsbeen af gedichten geschreven, poëzie is de onverdunde versie, datgene waardoor je helder gaat zien. Doe je er water bij, dan krijg je een roman.'
Een nieuwe generatie zwanen
'De opdracht om poëzie te schrijven komt van mijn moeder. Of tenminste, dat heb ik lang gedacht. Toen ik zeven was, gaf ze me een poëzieschrift. Ik schreef het helemaal vol en kreeg er nog een. Het heeft jaren geduurd vooraleer ik begreep dat dergelijke schriftjes eigenlijk bedoeld zijn om mooie gedichten in te verzamelen.'
Temelkuran zegt dat ze het nu gehad heeft met journalistiek, zeker in een land als Turkije. En toch is het het nieuws dat haar voedt. In Het geluid van bananen, over de oorlog in Beiroet, zoals ook in 'Vrouwen die blazen op knopen', over de Arabische Lente in Tunesië. 'Doorgaans begint het met een grote reportage, zoals die over de oorlog in Libanon in 2006. Hoe dieper ik groef, hoe minder ik van het conflict begreep. Ik ontwikkelde een haat-liefderelatie met Beiroet, iets anders kun je met die stad wellicht niet hebben. Alles wat er geweldig aan is, kan meteen omslaan. De mensen, de sfeer, de oude wonden en de nieuwe, het surrealisme van alledag.'
'Terug thuis vertelde een oude vrouw me over het geluid van bananen in augustus. Je kunt het alleen horen als het muisstil is. Ik voelde meteen dat ik met dit verhaal aan de slag kon, en zo gaat het eigenlijk elke keer.'
'Zo wortelt "Vrouwen die blazen op knopen" (2014) in mijn plan om een boek te schrijven over de Arabische Lente. Het had Egypte als achtergrond moeten hebben, maar de ongewenste intimiteiten waren er niet te harden, vandaar de keuze voor Tunesië. Aan de oppervlakte ging de Lente om politieke vrijheden en democratie. Maar de ware strijd was die voor seksuele vrijheid en vrouwenrechten, al durfden weinig mensen dat luidop zeggen. Daarom is dit boek een soort Thelma & Louise geworden, tegen een Arabische achtergrond en met vier.'
'De titel verwijst naar een van de soera's uit de Koran, waarin de vrouwenonderdrukking gevat zit. "Hoed je voor vrouwen die blazen op knopen", vrouwen die aan hekserij doen. Ik heb het omgedraaid, noem dit mijn ode aan de levensadem van vrouwen'.
Van Libanon over Tunesië is Temelkuran voor haar jongste roman, 'Een tijd van verstomde zwanen' (2015), naar haar geboorteland teruggekeerd. 'Waarom het zo lang moest duren? Ach, emotioneel is het erg moeilijk, je schrijft in zekere zin over jezelf.'
Hoofdpersonages zijn de kinderen Ayse en Ali, in de turbulente periode tussen de coups van 1971 en 1980. Ali's moeder is de huishoudster van de gegoede ouders van Ayse. Het is een arm en getraumatiseerd kind, dat nauwelijks spreekt. Met Ayse creëert hij een eigen universum waarin rechtvaardigheid en overleven centraal staan.
Ali wil de zwanen van het Kugulu Park (Zwanenpark) in Ankara redden, een verwijzing naar de gebeurtenissen in het Istanbulse Gezipark in 2013, toen kinderen de vogels beschermden tegen het traangas van de politie.
'Het idee voor dit boek zat in een krantenknipsel uit 1984. Een van de topgeneraals liet een nieuw park aanleggen, waar de zwanen uit Kugulu naartoe werden gebracht. De vogels probeerden terug te keren naar hun oude stek en een aantal vloog zich te pletter. De rest werd naar een dierheelkundige afdeling gebracht, waar ze werden verminkt. Voortaan zouden ze het vliegen wel laten. Alleen komt er na deze generatie een volgende. Nieuwe hoop en een nieuwe tiran. Is er een beter beeld voor de recente geschiedenis van Turkije?'
ECE TEMELKURAN
Het geluid van bananen.
Vertaald door Margreet Dorleijn, Van Gennep, 288 blz., 15,99 euro. Oorspronkelijke titel: 'Muz Sesleri'.
Op 13 december is Ece Temelkuran te gast bij 'Overlezen' in de Warande in Turnhout.
Catherine Vuylsteke ■
I. Klerk
De auteur (1973), journaliste van Turkse afkomst, kreeg voor haar werk de Pen for Peace Award. In deze documentaire-achtige roman, waarin zijzelf optreedt als Turkse promovenda in Oxford die besluit het Midden-Oosten eens van dichtbij te gaan bekijken, neemt zij de lezer mee naar het roerige Beiroet. Vanuit vele gezichtpunten worden de situaties, gebeurtenissen en de hoofdpersonen belicht: het gebeurt om hen heen en als lezer zit je met hen midden in de oorlogschaos. De jaren tachtig van de 20e eeuw en 2000 worden met elkaar verbonden, doordat de dochter van een Filippijns dienstmeisje ruim twintig jaar later op zoek gaat naar haar ouders. Haar vader was arts in een vluchtelingenkamp en beschrijft het pijnlijke proces wanneer hij haar als baby afstaat. Tegelijkertijd stelt hij haar op de hoogte van haar geboortesituatie. Zij ontmoet de omgeving en de mensen die dan nog leven. Iedereen heeft een verhaal en iedereen verdwijnt in zijn/haar verhaal. Voor iedereen die zich interesseert voor de menselijke kant van de conflicten in het Midden-Oosten. Vrij kleine druk en ruime interlinie.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.