Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen?
Jared Diamond
Jared Diamond (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Net binnen |
Het Spectrum, 2006 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 905.1 DIAM |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Het Spectrum, 2013 |
De wereld rond WER |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Het Spectrum, 2006 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 903 DIAM |
31/12/2000
De oorzaak van de grote verschillen tussen volkoren kan volgens de Amerikaanse bioloog Jared Diamond gevonden worden in de ecologische condities waarin die volkeren leven. Hij illustreert deze stelling eerst met de verscheidenheid aan samenlevingsvormen op de Polynesische eilanden. De gunstige ecologische omstandigheden van bv. de Tonga en Hawai eilanden gaven aanleiding tot staatsvorming, terwijl het barre milieu van de Chatham eilanden de Maori kolonisten dwong tot een terugkeer naar een staatloos jagersbestaan.
De mogelijkheid tot landbouw en veeteelt blijkt de cruciale factor in het verhaal te zijn. Dit lijkt een ouderwetse argumentatie, maar Diamond graaft dieper en draagt recente en overtuigende wetenschappelijke inzichten aan. Het grootste continent op aarde, Eurazië, blijkt de beste ecologische kaarten te hebben, en daar ontstond dan ook voor het eerst de landbouw, in de Vruchtbare Halve Maan en China. Op dat continent groeiden bv. wilde graansoorten die de zwaarste graankorrels opbrachten en die bovendien gemakkelijk tot teelplant te modificeren waren, bv. omdat de mens die planten kon uitselecteren met een mutantgen dat verhinderde dat de zaden loslieten uit de are. Een gelijkaardige situatie gold voor de huisdieren: in Eurazië liepen veel grote zoogdieren rond die niet zo moeilijk te domesticeren waren. De belangrijkste vijf landzoogdieren in de wereld (schaap, geit, rund, varken en paard) stammen allemaal uit Eurazië. De landbouw werd er verder bevorderd door een gunstig klimaat, ecologische diversiteit en goede bodemgesteldheid. De verspreiding van de landbouw werd begunstigd door de west-oost oriëntatie van het continent en het gebrek aan grote ecologische barrières. Afrika daarentegen kende een moeilijke verspreiding van de landbouw omdat het continent een noord-zuid oriëntatie heeft. Klimaatgordels zijn vooral over breedtegordels verdeeld zodat planten die genetisch ingesteld zijn op een bepaald klimaat, moeilijk verspreid kunnen worden langs een noord-zuid as. De veeteelt werd ook gehinderd door de tseetseevlieg. Afrika was sowieso al benadeeld omdat het over geen potentiële huisdieren beschikte (ook tegenwoordig lukt het wetenschappers niet om de olifant, de Afrikaanse buffel of de zebra te domesticeren) en slecht bedeeld was qua teelbare gewassen.
Diamond overloopt ook de landbouwgeschiedenis van de andere werelddelen. Australië blijkt de slechtste kansen te hebben gehad, en kende dan ook nauwelijks landbouw voor de komst van Engelse kolonisten. Midden-Amerika en de oostelijke Verenigde Staten kenden een late ontwikkeling, door het gebrek aan huisdieren en teelbare planten en een moeilijke verspreiding van nieuwe ideeën door ecologische barrières en de noord-zuid oriëntatie van Amerika. De gebieden die nu bekend staan als graanschuren -- het midden van de Verenigde Staten, Canada, Argentinië, Chili -- zijn dat geworden door de import van Europese gewassen.
Kortom, Eurazië kende een duidelijke ecologische voorsprong op de rest van de wereld, en volgens Diamond is het dan ook begrijpelijk dat daar de eerste staten, het eerste schrift, technologische innovaties, legers en veroveringstochten ontstonden. Als dat al niet volstond om de overhand te halen op Afrika en Amerika, dan waren er nog de ziektes die de kolonisten met zich mee brachten. In de eeuwenlange omgang met huisdieren muteerden diverse virussen en bacterieën van die huisdieren zich tot mensenziektes zoals mazelen en pokken (van rundvee), griep (van varkens), builenpest (van ratten). De inwoners van Eurazië hebben eeuwen de tijd gehad om een zekere immuniteit te ontwikkelen tegen deze epidemische ziektes, maar dat kregen de Afrikanen en indianen niet. Het imperialistische succes van Europa valt voor een groot stuk te wijten aan de decimering van inheemse bevolkingen door Europese ziektes.
Met zijn ecologische geschiedenis van de mensheid wil Diamond een alternatief bieden voor theorieën met een racistisch tintje die de dominantie van Eurazië toeschrijven aan een hogere intelligentie, cultuur of innerlijk genie. Wanneer je 13.000 jaar geschiedenis overziet in een ruim ecologisch kader, dan kan de dominantie van de Euraziatische volkeren volledig verklaard worden vanuit de gunstige ecologische positie. Hier stoten we echter op een belangrijke tekortkoming in Diamonds overzicht. De meeste racistische theorieën concentreren zich op Europese superioriteit en op de geschiedenis na 1500, waarin het Westen en zijn technologie dominant werden. In zijn nawoord probeert Diamond te verklaren waarom China en de islamitische volkeren achterbleven, maar zijn puur ecologische verklaring is grotendeels speculatief en ontoereikend. Diamonds boek blijft desalniettemin een schitterende analyse van de opkomst van de voedselproductie en de verreikende gevolgen daarvan, maar getuigt van een beperkend determinisme waar het de geschiedenis van de menselijke samenleving betreft. [Chris Bulcaen]
Redactie
De ondertitel geeft al aan waar de schrijver, fysioloog en evolutiebioloog en hoogleraar aan de universiteit van Los Angeles, heen wil. Zijn theorie is dat verschillen in het natuurlijk milieu de verschillen in ontwikkeling tussen menselijke populaties vanaf 13.000 jaar geleden hebben bepaald. Het gaat dan om factoren als de aanwezigheid van domesticeerbare planten en dieren, epidemische ziekten, natuurlijke barrières als gebergten en woestijnen en de omvang van continenten. We komen veel te weten over de geschiedenis van samenlevingen als die van Nieuw-Guinea, waar de auteur jarenlang veldwerk deed, en over de oorspronkelijke bevolking van Australië en Amerika. Het is een verademing om nu eens een wereldgeschiedenis te lezen die niet-westerse culturen volop de ruimte geeft. In de Verenigde Staten werd het werk bekroond met de Pulitzerprijs. Helaas heeft de Nederlandse uitgever gekozen voor een wel erg sobere uitgave. De kaarten zijn duidelijk, maar goede foto's van de vele planten- en dierensoorten en volkeren ontbreken geheel. Een uitdagend boek met een brede strekking dat de lezer prikkelt en vaak zal overhalen om verder te lezen. Inmiddels een klassieker.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.