De pater en de filosoof : de redding van het Husserl-archief
Toon Horsten
Toon Horsten (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Atlas Contact, 2013 |
VOLW. : NON FICTIE : 328.9 HORS |
31/01/2014
Landlopers — sans-papiers en Vlaamse daklozen — zijn de laatste jaren nadrukkelijker (vooral in de winter) aanwezig in het stedelijk straatbeeld en in de media. De toename aan binnen- en buitenlandse bedelaars beroert ook de politieke klasse en het discours gaat van meer sociale hulp tot een strenger politioneel optreden met GAS-boetes tot gevangenzetting en het aloude systeem om buitenlanders het bevel te geven het land te verlaten. Er gaan zelfs stemmen op om opnieuw een formeel verbod op bedelen in te voeren. Met de nodige sancties en aanzetten om deze sociale gevallen te 'responsabiliseren'. Dat klinkt allemaal zeer flink, maar het impliceert een zware terugval in de doelstellingen van de laatste honderd jaar om tot een betere wereld te komen.
Als gevolg van de Europese verdragen is in België sinds 1993 de wet op de beteugeling van de landloperij (en bedelarij) van 1866 opgeheven. Toen werden de bestaande provinciale bedelaarsgevangenissen gesloten en werden er een aantal specifieke opgericht. Kinderen werden naar Aarlen gestuurd, vrouwen naar Brugge. De (Vlaamse) mannen gingen naar Wortel en Merksplas. Daarmee werd een eerste vernieuwing doorgevoerd sinds met het keizerlijk decreet van 1808 en vooral met de code pénal van 1810 bedelen — mendicité — én landloperij of vagabondage landelijke misdrijven waren geworden die beteugeld werden met gevangenisstraf. Voorheen werd er slechts op stedelijk of regionaal gebied opgetreden, zoals met het Rasphuis in Gent.
In Wortel en Merksplas zijn de bouwkundige relicten, die bij de uitvoering van de wet van 1866 hoorden, steeds stillere getuigen van een stuk sociale en justitiële geschiedenis. De gebouwen en de gronden daar gaan terug op de weldadigheidskolonies die er in 1822 werden opgericht op initiatief van de directeur van de landbouwkolonies in Groningen. De kolonies in het Noorden en het Zuiden konden rekenen op de bijzondere bescherming van prins Frederik. Ze werden dan ook als Noord- en Zuid-Frederiksoord benoemd. De scheiding van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden maakte tijdelijk een eind aan het kolonieproject in het nieuwe koninkrijk om vooral stedelijke armen een nieuw leven te geven als landbouwkolonist. De Belgische landlopers en bedelaars werden terug op provinciaal niveau opgesloten. De wantoestanden waren legio. Net als in de infameuze werkhuizen in Groot-Brittannië werden families bij het betreden van de gevangenis uit elkaar gehaald. De man in het mannenkwartier en de vrouw bij de vrouwen. Alleen jonge kinderen mochten bij de moeder blijven; anders gold ook voor hen de strikte scheiding der seksen. Dat paste in het systeem van disciplinering en heropvoeding tot deugdzame onderdanen. Een van die bedelaarsgevangenissen was de vroegere abdijsite van Hemiksem, waar de bedelaars en landlopers uit de provincie Antwerpen werden opgesloten.
De landloperskolonies die eind negentiende eeuw in Hoogstraten, Wortel en Merksplas werden uitgebouwd, zetten hun 'klanten' aan het werk op de boerderij, op de akkers en in de bossen. Ook een eigen steenbakkerij en andere ateliers zorgden voor werkgelegenheid. Landlopers die genoeg verdiend hadden, werden ontslagen. Na enkele dagen stonden de meesten er opnieuw, zonder geld. Meestal opgedaan in Antwerpen aan drank en vrouwen. Toch waren deze landlopers geen criminelen, meestal gewoon asociale marginalen — zeker na de Eerste Wereldoorlog. Hun leven in de weldadigheidskolonies is bijna volledig geschiedenis; slechts enkele anciens leven nog in Wortel.
Het gevangenismuseum van Merksplas verbindt de geschiedenis van de landloperijkolonie met de toestand in het Ancien Régime — toen hulp aan bedelaars van een christelijke deugd evolueerde tot een sociaal probleem dat gecorrigeerd moest worden — tot de globale geschiedenis van het gevangeniswezen in het huidige België. Daardoor ontstaan inzichten die ook in dit boek worden aangereikt.
De auteur — zelf geboren en getogen in Wortel — schildert in een levendige stijl het volledige verhaal rond landloperij en de bedelaarskolonies in de Noorderkempen. Ondanks het toch niet zo leuke onderwerp is het een zeer vlot leesbaar boek geworden. Dat komt vooral door de journalistieke schrijfstijl. De talrijke geïllustreerde anekdotes van bewakers en landlopers maken het een sappig verhaal dat door iedereen kan gesmaakt worden. In plaats van een zuiver historisch overzicht over grauwe bedelaars en de evolutie van de Belgische wetgeving is het daardoor een getuigenverslag geworden dat extra duiding heeft gekregen en de huidige discussie over het strafrechtelijk beteugelen van bedelarij in een ander perspectief helpt plaatsen. [Harry Van Royen]
Drs. Jef Abbeel
Onder impuls van koning Willem I en naar Nederlands voorbeeld werden in twee Belgische grensdorpen, Wortel en Merksplas, opvangtehuizen opgericht voor 'landlopers': mensen zonder geld, zonder huis en zonder werk. Onder druk van de EU werden ze in 1993 afgeschaft (en omgevormd tot gevangenissen). In die tehuizen ('kolonies') zaten zwervers, bedelaars, daklozen, die opgepakt werden voor dronkenschap of andere overlast. Er is maar een bekende bij: de vader van rockzanger Johnny Hallyday. Ze werkten daar in ateliers, op de boerderij of in de bossen. De twee domeinen telden samen 1100 ha. De bedoeling was hen zo weer te heropvoeden. Als ze een bepaalde som verdiend hadden, mochten ze vertrekken. 90% verbraste dan zijn geld aan drank en vrouwen en keerde dus snel terug. De meesten waren tevreden: er werd goed voor hen gezorgd. De auteur maakte het allemaal van dichtbij mee, als buurman. Hij bestudeerde de archieven, interviewde gewezen bewoners, bewakers en directieleden. Hij maakte er een vlot leesbaar verhaal van en voegde er zwart-witfoto's, een chronologie (1810-1993) en bibliografie aan toe.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.