Ware voor zo lange liefde niet zo kort het leven : lyrische gedichten
Luís De Camões
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Veen, 2012 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : LITERATUUR VOOR 1700 : DECA |
31/01/2013
Er zijn in de wereldgeschiedenis nog wel andere globaliseringen geweest dan de huidige. We komen ook niet voor het eerst terecht in een vreemde paradox: buitengrenzen worden neergehaald, maar de roep om binnengrenzen klinkt almaar luider. We koesteren de illusie wereldburgers te zijn (wat vaak gereduceerd wordt tot het wereldwijde gebruik van onze creditcard), maar willen die wijde wereld liefst niet in onze voortuin zien passeren. Globalisering en een heropleving van eng nationalisme gaan hand in hand, zo lijkt. Aan het eind van de vijftiende eeuw heeft zich ook een verbreding van de toen bekende wereld voorgedaan. En de context was even paradoxaal: toen Spanje kolonies kerstende en decimeerde (en zo een wereldrijk stichtte), werd in het land zelf een einde gemaakt aan een van de bloeiendste multiculturele samenlevingen. Het christendom zorgde ervoor dat Spanje een steeds hechtere natie werd en dat vreemde culturen steeds driester van de kaart werden geveegd. Al-Andalous werd verwoest, de joden moesten christenen worden, en de zigeuners kregen armetierige verblijfplaatsen toegewezen. Ook Portugal moest en zou een nieuw en nationalistisch lot toebedeeld krijgen dankzij de verovering van andere culturen.
Voor de verovering van een nieuwe wereld was een sterke natiestaat nodig. En vaak kreeg die katholieke staat een exemplarische dimensie in een episch gedicht waarin ook de verovering van de nieuwe wereld werd bezongen. De 'ontdekking' van Amerika en Vasco da Gama's reis rond Kaap de Goede Hoop naar India (in 1497) luidden de 'nieuwe wereld' in. Maar zulke prestaties deden ook een beroep op de dichterlijke expressie en verbeelding. Het titanenwerk De Lusiaden (in 1556 voltooid maar pas in 1572 gepubliceerd) van Luís Vaz de Camôes is een episch en nationalistisch heldendicht waarin de Portugese veroveringen worden beschreven en waarin Vasco da Gama de centrale held is. Camôes publiceerde het boek drie jaar na zijn terugkeer uit Indië. Naar het voorbeeld van de Griekse Ilias en Odyssea, en van de Romeinse Aeneïs, moesten De Lusiaden de geboorte en het lot bezingen van de Portugese natie
Je kunt De Lusiaden op vele manieren lezen. Persoonlijk vind ik het fascinerend te zien hoe perifere culturen in een centralistisch opgevat universum doordringen. In een nationalistische lofzang kon de schrijver niet om de inheemse culturen heen. Alles wat in de periferie (de kolonies) verschilt van kennis en gebruiken in het 'moederland' Portugal, wordt door Camôes op meesterlijke wijze in het epos ingebracht. We leren deze culturen dus kennen vanuit een nationalistische opzet, maar dan wel een die niet zonder het vreemde kan, omdat het 'temmen' van dat vreemde in de hele expeditie ingebakken zit. Zelfs als de dichter het vreemde ondergeschikt moet maken aan een imperialistische politiek, kan hij niet om de beschrijving van dat vreemde heen. Dat de kolonies via sluipwegen in het centralistische discours worden opgenomen, heeft alles te maken met de encyclopedische doelsteling van het gedicht. De dichter moest kennis tentoonspreiden en beschrijven hoe de kolonies op hun manier tot kennis waren gekomen. Het royalistische discours wordt vaak onderbroken door beschrijvingen die een inleiding zijn tot de vreemde, gekoloniseerde culturen.
De Lusiaden is het belangrijkste werk van het Portugese literaire erfgoed. Centraal staat de ontdekking van de Indische zeeroute door Vasco da Gama. Maar rond die as hechten zich andere episoden die de geschiedenis van Portugal moeten illuistreren vanaf de begintijd tot in het midden van de zestiende eeuw. Camôes verheerlijkt het Portugese volk (de 'Lusiaden' zouden van de Lusitaniërs afstammen) en legt verbanden met de mythologie en de klassieke tijd. Het epische gedicht is een lofzang op de nieuwe tijd die later de renaissance zou gaan heten.
Ik vernoemde al één mogelijke (en persoonlijke) lezing van het gedicht. Maar je kunt ook gewoon de reisweg volgen: de ontdekking van de maritieme route naar Indië door Vasco da Gama en zijn gezellen. Of je volgt het plan van de Portugese geschiedenis door haar verschillende periodes. Of je stapt met de dichter mee die zijn bewondering uitdrukt voor het Portugese volk en zijn helden. Of je volgt het mythologische spoor dat de invloeden en de interventies beschrijft van de goden van de Grieks-Romeinse mythologie en hun inwerking op de Portugezen. Al die sporen heeft vertaler Arie Pos in zijn uitvoerige en zeer interessante nawoord beschreven. De lectuur van De Lusiaden wordt tevens verrijkt door een uitvoerig en doeltreffend notenapparaat waardoor je het werk in zijn globale context kunt plaatsen.
Pos' prestatie is meer dan indrukwekkend. Hij licht zijn vertaalstrategie toe en toetst ze af aan andere vertalingen. De strofe van Camôes bestaat uit acht verzen, elk vers telt tien lettergrepen, met een klemtoon op de zesde en tiende lettergreep en een rigoureus rijmschema (AB AB AB CC). Dit poëtische juweel is niet in het Nederlands 'over te zetten'. Pos: ‘Een zestiende-eeuws rijmend epos met een grote dichtheid aan feitelijke informatie en exotische namen zoals «Os Lusíadas» leent zich slecht voor een rijmende vertaling wanneer men de inhoud en de specifieke Renaissancekenmerken ervan recht wil doen. […] Om de inhoud zo getrouw mogelijk over te brengen zonder dat een deel ervan aan rijmdwang moest worden opgeofferd, werd gekozen voor een vertaling in blanke verzen (rijmloze vijfvoetige jamben) […]’. Pos' taal is sierlijk en wendbaar. Zijn vertaling respecteert het veellagige origineel en actualiseert het bovendien in een Nederlands dat wel speciaal voor deze krachttoer uitgevonden lijkt. Eén voorbeeld slechts, dat zich inschrijft in de moralistische/moraliserende dimensie die overal aanwezig is, de laatste strofe van de eerste Zang:
Op zee zijn zoveel stormen, zoveel rampen,
Zo vaak leeft men er met de dood voor ogen;
Aan land: zoveel bedrog en zoveel strijd,
Zoveel ellende die het hart bezwaart!
Waar vindt de zwakke mens geborgenheid
En waar is hij zijn korte leven zeker
Wanneer de woede van de klare hemel
Aast op een nietig aarddier zoals hij.
[Bart Vonck]
Drs. G.A. Ribbink
De eerste integrale vertaling – in dichtvorm – van het klassieke epos uit 1572 over de Portugese ontdekkingsreizen. Het is een gedetailleerde opsomming van historische gebeurtenissen en geografische beschrijvingen, die tot op de dag van vandaag ons beeld van dit belangrijke tijdperk mede bepalen. Het uitgebreide nawoord van de vertaler plaatst het lange gedicht (260 pagina's!) in de traditie van de Grieken en de Romeinen – met name Vergilius – maar ook van de Renaissance. Luís de Camões (1525-1580) publiceerde Os Lusíadas in 1572 en werd pas na zijn dood beroemd als dichter des vaderlands, zoals na hem Cervantes, Shakespeare en Neruda dat in hun eigen land werden. Camões inspireerde ook andere dichters zoals Slauerhoff en Byron, en indirect Melville (Moby Dick). Een mooie en vooral zorgvuldige vertaling, die recht doet aan zowel de poëtische als de historische aspecten van het gedicht. Met noten en register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.