Vrije wil is geen illusie : hoe de hersenen ons vrijheid verschaffen
Herman Kolk (Auteur)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Bakker, 2012 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 600.52 KOLK |
Besprekingen
31/03/2013
Herman Kolk verzet zich tegen de gedachte dat vrije wil een illusie is. In ons leven leren we allerlei globale gedragspatronen die voor ons iets waardevols opleveren. Vaak gebeurt dit zonder dat we ons daarvan bewust zijn, maar dat betekent niet dat we er niets aan kunnen doen. Onbewuste gedragspatronen kunnen onderdrukt worden en vervangen door andere. Daarvoor is bewustzijn nodig, en dat treedt op in gevaarlijke of onverwachte situaties. Mensen worden zich dan bewust van hun omgeving en kiezen ‘zelf’ wat te doen. Er ontstaat een conflict tussen twee of meer gedragspatronen. Een onbewuste stimulus kan het gedrag beïnvloeden, maar die mogelijkheid tot beïnvloeding duurt maar heel kort. Bovendien veroorzaakt zo’n onbewuste stimulus maar weinig hersenactiviteit in vergelijking met een bewust waargenomen stimulus. Volgens Kolk gebeurt vrijwel alle onbewuste beïnvloeding van ons gedrag door stimuli waar we ons wel degelijk van bewust waren – we zijn ons dan enkel niet bewust van de manier waarop die stimuli ons latere gedrag beïnvloeden.
Dat zou ons nog steeds weinig vrijheid opleveren, als die omgeving ons toch tot gedragspatronen brengt die we zelf niet kunnen kiezen. Maar ook dat valt volgens Kolk erg mee. Onze gedragspatronen zijn aangeleerd omdat ze ons iets waardevols brachten – in die zin is ons automatische gedrag niet iets dat we ‘tegen onze wil’ doen. Bovendien kunnen we vaak bewust kiezen uit de op dat moment beschikbare gedragspatronen. Het is niet altijd beter om onze aandacht op een automatisch gedrag te richten, maar juist in moeilijke situaties loont dit. Daarnaast kunnen we ons ook van onze onmiddellijke omgeving losmaken, door ons toekomstige of vroegere situaties voor te stellen en zo te ‘oefenen’, waardoor we nog adequater kunnen reageren als zo’n situatie zich in het echt voordoet. We kunnen onszelf aansturen door middel van innerlijke taal.
Kolk laat een gedegen, verstandig en goed onderbouwd tegengeluid horen tegen de recente publicaties die het bestaan van de vrije wil ontkennen. De opzet van zijn betoog is helder en consistent en zijn schrijfstijl plezierig en toegankelijk. Toch valt er ook wel kritiek te leveren. Zo laat Kolk de eigenlijke botsing tussen determinisme en de mogelijkheid van vrije wil buiten beschouwing. Problematischer is zijn aanname dat het de hersenen zijn die iets willen en die ons vrijheid verschaffen. In het begin zijn het de hersenen die kiezen en gedrag aansturen, maar gaandeweg worden wij het die onze ‘hersentoestanden interpreteren en moduleren’. Als het de hersenen zijn die willen, zijn wij niet vrij; maar als wij onze hersenen moduleren, zijn we dan toch niet een mensje in ons brein dat aan de touwtjes trekt?
Dat Kolk, die zijn tegenstanders inconsistentie verwijt, er zelf niet helemaal in slaagt consistent te blijven, toont aan hoe buitengewoon moeilijk het debat rond hersenen en vrije wil is. Het valt des te meer te prijzen dat hij toch een genuanceerd en goed onderbouwd tegengeluid weet te geven tegen de al te snelle conclusie dat de vrije wil een illusie zou zijn.
(Dit is een abstract van een artikel van Monica Meijsing. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 9, 2012.)
[Monica Meijsing]
M.A.M. Bomhof, neuroloog-psychiater
Sinds de oudheid is er discussie tussen aanhangers van het determinisme die de hersenen beschouwen als een onveranderbaar substraat waarbij alles al in de baarmoeder is vastgelegd en anderzijds de aanhangers van het 'maakbare' brein waarin de plasticiteit van de hersenen voorop staat. Het verschil tussen 'nature' en 'nurture'. Na de boeken van Dick Swaab en Viktor Lamme is deze discussie weer opgelaaid. Met name is het de vraag in hoeverre er een vrije wil bestaat. Vanuit filosofische en forensische hoek is daar al veel over geschreven. Nu heeft Kolk zich als emiritus hoogleraar neuropsychologie na zijn eerdere belangstelling voor taalstoornissen en geschiedenis van de psychologie in het bestaan van de vrije wil verdiept. Aan de hand van psychologie, experimenteel onderzoek en hersenscans verdedigt hij de vrije wil. Hij steunt op de ideeën van de filosoof Dennett. De sleutel tot de vrije wil is bewustzijn, aandacht en ervaring. Ook put hij uit zijn rijke ervaring binnen de spraak- en taalaandoeningen. Een boek dat zich afzet tegen Swaab en Lamme, maar ook een gedegen positief tegengeluid laat horen.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.