Jungle
Joost Vandecasteele
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij Antwerpen, 2012 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 9851 |
Mark Cloostermans
ru/eb/24 f
In de Vlaamse literatuur van de 21ste eeuw is Joost Vandecasteele een unicum. Hier hebben we een auteur van guerrillaproza: hij werkt snel, permitteert het zich om bochten af te snijden in de formuleringen en schildert de gaten in de plot dicht met een expressionistisch palet en veel gusto. Tegelijk is zijn werk uitzonderlijk levendig. Het barst van de ideeën - geen gering goed in een literair landschap waar één verhaalideetje, uitgesmeerd over tweehonderd bladzijden braaf en kiemvrij proza, al heel erg knap en flink wordt bevonden.
In de verhalenbundel Hoe de wereld perfect functioneert (zonder mij) en in zijn eerste roman Opnieuw en opnieuw en opnieuw projecteerde Vandecasteele zijn ideeënstroom nog naar een niet al te veraf gelegen toekomst. Massa speelt zich echter af in het nu, zij het een 'opgepompt' heden.
In de eerste hoofdstukken van de roman dirigeert Vandecasteele onze blik geleidelijk naar dat stukje heden dat hem boeit. Alles wat groeit in het donker is zijn terrein: verdoken reclamestrategieën om de consument te manipuleren, undergroundmuzikanten met onuitspreekbare namen ('omdat ze weten dat ze zo nooit mainstream kunnen worden'), de invloed van hackers op nationale spanningen, enzovoort.
Financiële kunst
Ook deze onderwereld heeft zijn sterren. Meneer Phil is er zo een. Hij leidt het schimmige bedrijf Blurred Inc. Meneer Phil gelooft in de kracht van fictie. 'Elke financiële crisis, van de internetbubbel tot de bankfaillissementen, ontstaat doordat de fictie niet volgehouden wordt en ze de confrontatie met de werkelijkheid niet aankan.' De Verenigde Staten waren succesvol, omdat ze geloofden in de fictie die ze van hun (gebrek aan) verleden gemaakt hadden, poneert meneer Phil. Een ander voorbeeld van een succesvolle fictie is 'dat Duitsland betrouwbaar is, terwijl ze hun hele economie in stand houden met slecht betaald onbeschermd werkvolk en goede pr'.
Europa heeft ook zo'n fictie nodig. En dringend, voordat de euro zinkt en dit 'werkelijk een has been-continent' wordt. 'De gemeenschappelijke munt was enkel het begin, om zo een verbondenheid te creëren die het pad moest effenen naar een centraal bestuur', maar nu dreigt 'het failliet van Europa's eigen mythe'. De vele crisistoppen zijn gemorrel in de marge: 'Als een bende modeontwerpers die de kleur van de paraplu bespraken terwijl buiten de zondvloed naderde.'
Enter Margot. Zij is meer spil- dan hoofdfiguur in een roman die regelmatig andere personages opvoert, verspreid over de hele planeet. Vandecasteeles fictie gaat niet echt in de diepte. Margot is een sympathieke jonge vrouw die haar leven geen richting weet te geven, totdat Blurred Inc. haar talent ontdekt. Margot waadt door honderden pagina's onbegrijpelijke teksten en ondoorgrondelijk cijfermateriaal, om verleidelijke businessplannen voor financiële producten te schrijven. Ze creëert economische fictie uit financiële data. Haar talent is 'financiële kunst'.
Zodra Margot in contact komt met Blurred Inc., verandert er iets in haar leven. Het ene ogenblik is zij een soort veredelde eindredactrice, het volgende spurt ze door Hongkong, Mission: Impossible-stijl, achtervolgd door zware jongens van Apple, die een nieuwsoortige batterij proberen te bemachtigen.
Existentiële twijfel
Vroeg in de roman vertelt Vandecasteele over een naamloze man die onderduikt in zeeën van gestolen computerbestanden, om dat ene bestand te vinden dat zijn opdrachtgevers voorkennis oplevert, de voorkennis die nodig is om tijdig de juiste aandelen te kopen.
Maar dat is een voorbijgestreefd beroep. Wat is immers waarheid, in een wereld die steeds virtueler wordt? Wat is hier nog écht? 'In één generatie waren we onze realiteit kwijtgeraakt, maar niemand leek dit echt erg te vinden', schrijft Vandecasteele. Meneer B, een collega van meneer Phil, lijdt aan 'existentiële twijfel'. Zijn leven voelt niet echt, het is 'gewoon informatie over mij zoals ik informatie heb over alles en iedereen. Dat maakt mij gewoon aanwezig zoals die boom daar'. In een wereld die wordt overwoekerd door informatie, is alleen een goede fictie in staat de aandacht te trekken.
Op de achtergrond woeden alle protesten van de laatste twee jaar: opstootjes in Londen, indignado's in Spanje, de Occupy-beweging, de Arabische Lente... Vandecasteele voegt er nog twee aan toe: een bloedig neergeslagen opstand in China en een opstand van de 'hardwerkende Vlaming' in eigen land. In Massa gebeurt wat in de realiteit nog te weinig gebeurt: de massa komt echt in verzet.
Met Massa groeit Vandecasteele als schrijver. Zijn eerste roman was een proeve van explosief talent, met een verhaallijn die, na een uitstekende eerste honderd bladzijden, alle kanten opging. Massa is gebalder, met meer samenhang. Er valt wat af te dingen op het slot: Vandecasteele breit snel-snel een einde aan een verhaal dat niet 'klaar' aanvoelt en waarvoor duidelijk de inspiratie op was. Niettemin, zolang het duurt is Massa een opwindende ervaring: onze actualiteit, verbouwd tot een achtbaanritje in een uitzinnig pretpark, beleefd door een snotneus on a sugar rush.
Joost Vandecasteele
ru/eb/24 f
Misschien was het een beslissing uit besparingsoverwegingen, maar De Standaard der Letteren gaf me de opdracht mezelf te interviewen. Dit naar aanleiding van mijn roman Massa, die vandaag verschijnt. Bij de lancering van een boek is de schrijver genoodzaakt om zich te transformeren in een pleiter, opgeroepen om zijn hersenspinsels te verdedigen. Vaak niet lang, de gemiddelde tijdspanne van aandacht voor elk nieuw boek varieert tussen twee dagen en een week. Dus het aftellen kan beginnen.
Dit is mijn derde boek, mijn derde beperkte periode van aandacht, los van de aandacht die ik als columnist en BBB (Bijna-Bekende Brusselaar) ervaar. Maar ik merk nu al de mechanismen die gepaard gaan met de promo van een boek. Bij mijn eerste verhalenbundel lag de kern van de meeste interviews in de relatie tussen mijn schrijven en mijn comedy, en was mijn belangrijkste wapenfeit vallen van een podium tijdens Comedy Casino Cup. Bij het tweede boek raakte bekend dat ik meestal in de McDonald's schreef, goed voor een paar minuten televisie. Zelfs een uitnodiging door de Dagshow van VTM, die uiteindelijk ingetrokken werd omdat Reyers laat eerst was - blijkbaar is hun publiek inwisselbaar. Misschien daarom dat deze krant geen interviewer stuurt, want deze keer heb ik gewoon een boek geschreven, niet meer maar zeker niet minder.
In plaats van mezelf vragen te stellen, ga ik mezelf in vraag stellen. Mijn identiteit als schrijver van fictie in een heel werkelijke wereld uitpluizen. Dus laat dit geen interview zijn, maar een literaire trailer met feiten als beelden.
Feit 1
In 2011 publiceerde een Franse krant een kortverhaal over een nakend faillissement van een bank. Een Brits blad nam dit fictieve verhaal over als feit, met als gevolg dat de koers van de bank ook echt kelderde.
Het is bijna absurd om het belang van fictie in vraag te stellen als heel ons systeem in stand wordt gehouden door fictie. In het geval van die bank was er enkel een idee, een leugen, een roddel, een gerucht en de markt reageerde. Een andere optie heeft ze niet. We behandelen economie als een wetenschap met geloofwaardige experts en bewezen feiten, maar eigenlijk is het een religie. Wij moeten geloven dat het bestaat en dat het goed is en dat het werkt en dat het overeind blijft, want het alternatief is totale vernietiging van ons comfort.
We hebben zelfs supercomputers gecreëerd, verborgen in afgeschermde, luchtgekoelde en goed bewaakte gebouwen, zo dicht mogelijk bij de beursvloer zelf, want elke microseconde telt. Tijdens een modale dag worden soms 4,7 miljoen orders per seconde uitgevoerd door deze matching engines, aangedreven door algoritmes. Hun macht terugschroeven tot een menselijk niveau is geen optie meer. Deze machines zijn geprogrammeerd om te reageren op elk soort nieuws, ongeacht ze feit zijn of fictie.
In mijn boek is het hoofdpersonage Margot verantwoordelijk om de markt te blijven voeden met verzinsels, ingehuurd door het schimmige bedrijf Blurred Inc. Ze creëert informatie als brandstof, zodat alles blijft functioneren, ongeacht haar waarachtigheid, in het voordeel van de Blurred Inc klanten. En wat ze doet, doet ze heel goed. Goed genoeg om steeds hoger op te klimmen. Haar perfect geconstrueerde leugens worden verkocht aan bedrijven die hun eigen waarde willen manipuleren, of die andere bedrijven willen aanvallen. Verzinsels opgenomen in de grote voorraad fictie die gebruikt wordt om geld te verhandelen. Fictie zoals de illusie dat Duitsland betrouwbaar is, terwijl het land zijn economie in stand houdt met slechtbetaald onbeschermd werkvolk en goede PR. Net zoals de relatie tussen Samsung en Zuid-Korea, waar een telefoon kopen een daad van patriottisme is geworden, het merk als droombeeld. Een job die Margot verplicht om te verdwijnen en een legende te worden, een roddel gefluisterd door ceo's en samenzweringszotten.
Natuurlijk is heel dit pleidooi voor de kracht van fictie de wensdroom van elke schrijver, dat de impact van zijn verzinsels de realiteit op haar grondvesten doet daveren. Natuurlijk is de wensdroom van elke schrijver dat de fysieke terugtrekking in balans staat met een totale aanwezigheid van ideeën. Dat het allemaal de moeite waard is, dat de persoonlijke en relationele teloorgang gecompenseerd wordt door een voldoening van werk. En zo begeven we ons op gevaarlijk terrein, de gedachte dat wat je doet samenvalt met wie je bent.
Feit 2
Nu ouders zich ook op Facebook begeven, gebruiken hun kinderen codes om informatie te delen. Zo plaatste een meisje van 16 op haar status een citaat uit een nummer van Arcade Fire om haar abortus mee te delen aan haar beste vrienden, haar ouders bleven in het ongewisse.
Het is ook even absurd om hedendaagse boeken te schrijven en internet te negeren. De impact van dat medium valt niet te onderschatten. Het dwingt ons alles te herdenken, onszelf opnieuw uit te vinden als individuen in een constant contact met elkaar via internet. In deze periode waar vooruitgang als een reus onaangekondigd een volgende stap zet en dan wacht tot wij hem bijbenen. In deze periode is onze enige zekerheid het besef dat het nooit meer kan zijn als vroeger. Progressiviteit als een levensnoodzakelijke houding.
Zeker inzake internet. Dat globale netwerk met de allures van een onafhankelijke staat met een economie duizendmaal groter dan dit land, een alwetend wezen dat geen onbezonnen gedrag meer duldt. Als een verbitterde feeks onthoudt het elk detail en bewaart het de bewijzen van elk schandelijk moment om te kunnen tonen aan eenieder die erom vraagt. Naïviteit bij het versturen van bankcodes of naaktfoto's wordt bestraft met diefstal en chantage. Eenzaamheid en een geloof in liefde uit een ander werelddeel worden beantwoord met oplichterij. En persoonlijke mails worden uitgepluisd op zoek naar kernwoorden die de afzender bestempelen als terrorist of consument. Nooit meer kunnen we zorgeloos het internet betreden, net als toeristen in een vreemd land met vreemde gebruiken. Een nieuwe generatie betreedt deze virtuele wereld echter als thuiskomen, schermen zich af van nieuwsgierige babyboomerblikken. En hoe vreemd dit ook moge klinken, deze nieuwe generatie kan ook lezen en verdient het niet om zo genegeerd te worden door het boekenvak. Maar als wij, de literatuurwezens, niet in staat zijn om hun leefwereld te vertalen in spannende en uitdagende schriftuur, voorbij de clichés van drugs en drank, dan sterven we uit samen met ons huidig lezerspubliek. Dit is een nieuwe generatie voor wie transhumanisme geen fantasie is maar een mogelijkheid, voor wie relaties evenveel waarde hebben, of ze nu virtueel of reëel zijn, voor wie emigratie uit dit conservatief Europa een optie is, voor wie de woorden van Kanye West 'I'm living in a 21st century and doing something mean to it' de meest relevante slogan is. We zijn al lang voorbij het debat of schrijvers moeten bloggen of tweeten; de vraag is wat we te zeggen hebben in dit landschap van informatie, entertainment en inhoud. Nu is het moment gekomen om het internet in te palmen en nooit meer los te laten.
Maar ook merken we hoe dit medium dat prat gaat op democratisering, onbeperkte toegang en andere goede bedoelingen, toch steeds meer ingepalmd wordt door grote bedrijven die met luide stem ijveren voor strengere antipiraterijwetten. Zo krijg je websites als Facebook en Google die alle geneugten van internet zoals e-mail, informatie en media zelf aanbieden, zodat je nooit meer een ander adres moet intikken. Bijna net zo'n gesloten netwerk als dat van extremistische moslims die nooit in contact komen met websites die iets anders dan hun eigen visie verwoorden.
Feit 3
'Als wij als overheid niet zouden bepalen waar je woont, naast wie je woont, wat je job is, wanneer je niest, dan zouden we nooit deze levensstandaard bereikt hebben.' (citaat van Lee Kuan Yew, ex-minister-president van Singapore)
Massa is ook een roman over de nieuwe onkwetsbaren, zij die anonimiteit afdwingen door tegen betaling elk beetje informatie over hen te laten verwijderen uit elk uithoekje van internet. Zij zijn de grote spelers van nu, mythologische wezens. Hun soldaten zijn betrokken in een oorlog die uitgevochten wordt in de schemerzone, met het slagveld in Brussel, Hongkong, Singapore en Los Angeles.
Plekken die ik ook bezocht heb. Hongkong met zijn alomaanwezige geur van sojasaus en antibacteriële spray, Singapore met zijn compulsieve neiging om zich te gedragen als een stad zonder afwijkingen, Los Angeles waar de wanhopige drang om beroemd te zijn bijna tastbaar is en Brussel met haar lokale bestuur dat niets durft te eisen van zijn bevolking, want macht in Brussel wordt verzekerd met de belofte van een status-quo. Maar ook stuk voor stuk wereldsteden waar de toekomst zich steeds dieper ingraaft om dan zijn wortels te verspreiden. Ja, ook in Brussel. Een stad die meespeelt met de grote jongens, ook al claimen plattelandspolitici deze stad als hun hoofdstad. Ook al is Brussel synoniem geworden voor bureaucratie en bemoeizucht, de logische locatie voor een mogelijke Europese revolte. De toekomst is al lang begonnen, als je durft te kijken.
Massa is een roman over geen betere tijd dan deze tijd, verwikkeld in verwarring, de ideale staat om alles te herdenken. Maar echt alles. Want wat betekent het om jong te zijn in een oud continent als Europa? Wat betekent onze morele superioriteit als wij verantwoordelijk waren voor de meest hardvochtige Arabische dictators? Wat betekent de Europese utopie als onze enige verbondenheid, namelijk een muntstuk van twee centimeter, ook onze ondergang inluidt? En wat betekent ambitie als ze totale toewijding en afzondering opeist? Massa is een kroniek over vandaag en morgen - alles daarna is nog te onvoorspelbaar.
Jörgen Oosterwaal
ru/eb/18 f
'Massa' is het waanzinnige maar hyperrealistische verhaal van een jonge vrouw op de dool, een economie gebaseerd op fantasie en mensen die machines worden. Joost Vandecasteele: 'Het boek speelt zich af in de financieel-economische wereld omdat die wereld bij uitstek ondoordringbaar en verborgen lijkt. Het is een wereld waar ambitie, intelligentie en profilering mensen stuwen, veel meer nog dan in de politiek of in de kunst. Ik vind het fascinerend dat een kleine groep van financiële spelers - intrigerend dat we ze 'spelers' noemen - met hun beslissingen zo'n grote impact hebben. Het is geen aanklacht - alhoewel hervormingen noodzakelijk zijn - maar een poging om die wereld te begrijpen: de mechanismes, de codes, de drang, het vele geld verdienen ook. Als een soort Atlantis blijft de economische wereld een mythologische plek, met bijvoorbeeld de City in Londen architecturaal gezien als een geland ruimteschip.'
Volgens Robert Vuijsje, die ook net zijn tweede roman uit heeft, moet een boek in eerste instantie entertainment zijn. In een tweede laag mag het ook wat zeggen over de maatschappij. Akkoord?
Joost Vandecasteele: 'Een boek moet lokken en prikkelen. Als schrijver moet je niet alleen het hoofd maar ook de buik van de lezer proberen te raken. Maar is het daarom entertainment? Ik hou eigenlijk niet van die term.'
Zegt de man die we kennen als stand-upcomedian die op de radio en in tv-panels graag de grapjas uithangt.
Vandecasteele: 'Ik weet het, dat werkt soms tegen mij. En dan schrijft men: 'Het is onmogelijk dat iemand die zo vaak op radio en tv is een goed boek kan schrijven.' Zulke vooroordelen zorgen er alleen maar voor dat ik nog vastberadener ben om te bewijzen wat ik allemaal kan. '
'Iedereen kent me als die komiek die van een podium is gestuikt en die in 'Mag ik u kussen?' Kim Geybels heeft getongd, maar ik wil aantonen dat ik meer in mijn mars heb. Daarom schrijf ik boeken en columns.'
'Ik beschouw mezelf niet als een entertainer. Entertainment is verstrooiing, escapisme. Ik wil dingen ter discussie stellen, een tegenstem laten horen, ontregelen. Boeken beginnen daar waar kranten ophouden. Kranten kunnen maar in beperkte mate informeren, literatuur kan 300 pagina's lang inzoomen op één kwestie. En ik probeer dat op een zo spannend mogelijke manier te doen. Robert Vuijsje wil een leuk boek met weerhaakjes schrijven. Ik wil een boek schrijven dat als een bom in je gezicht ontploft.'
'Massa' is een roman, maar ook een beetje sciencefiction, thriller en politiek pamflet.
Vandecasteele: 'Het is mijn versie van een ideeënroman. Bij het schrijven heb ik me gebaseerd op de feiten en die vergroot ik af en toe uit. Maar ik overdrijf zo waarachtig mogelijk. Margot, het hoofdpersonage in het boek, werkt voor Blurred Inc, een firma in de schemerzone die handelt in perfect geconstrueerde leugens. Margot smukt cijfers op en fantaseert verhalen en strategieën voor grote bedrijven om zo de aandelenkoersen te manipuleren. Dat klinkt als sciencefiction, maar een vriend van mij die voor The Wall Street Journal heeft gewerkt, verzekerde me dat dit nu al frequent gebeurt.'
'Eigenlijk is de hele beurs fictie. Roddels zijn soms even belangrijk als feiten. Het mooiste voorbeeld staat in het boek: een Franse krant publiceerde een fictief kortverhaal waarin een bestaande bank (Société Générale, red.) failliet ging. Een Brits blad had niet door dat het om literatuur ging en nam het verhaal over als een feit. Gevolg: de koers van de bewuste bank kelderde. Niemand checkte de feiten, er werd enkel gereageerd op het bericht. Dat is echt gebeurd, hè. Iedereen laat zich leiden door perceptie en geruchten. We doen graag alsof economie een wetenschap is die zich bezighoudt met feiten, en alsof economen geloofwaardige experts zijn, maar eigenlijk is het veeleer een religie. En we moeten erin geloven, want er is gewoonweg geen alternatief.'
Volgt u het economische nieuws op de voet?
Vandecasteele: 'Ik volg het politieke en het economische nieuws vrij intensief, via de klassieke media én via gespecialiseerde blogs. Dankzij die combinatie ben ik behoorlijk goed geïnformeerd. Voor dit boek ben ik ook naar Hongkong, Singapore en Los Angeles gereisd. Ik hang daar dan een beetje rond en probeer te snappen wat er gebeurt. Ik zoek naar beelden die alles samenvatten, ik probeer te voelen en te ruiken.'
'De bedelaars in gammele hutjes in LA, de artificiële pracht en praal van Singapore, de geur van sojasaus en antibacteriële spray in Hongkong. Ik wil de wereld tot op het obsessieve af begrijpen. Research is voor mij een wezenlijk onderdeel van het schrijven. Tachtig procent van dit boek gebeurt al echt. Alleen: we zien en weten het niet altijd. Ik wil aantonen dat er meer aan de hand is dan we vermoeden. Dit boek verschaft een blik achter de schermen. Niet vanuit paranoia of vanuit een complottheorie, want daar geloof ik niet in.'
'Om het met de rijke en machtige meneer B in het boek te zeggen: 'De ongeïnformeerden gaan er altijd van uit dat oorlogen gewoon worden besteld door oliebedrijven en wapenfabrikanten. Maar zo werkt het niet. Grootse gebeurtenissen zijn het gevolg van een reeks toevalligheden en heel soms kan je die reeks van toevalligheden een beetje sturen, wat heel veel geld kost en heel veel invloed vereist.' Met andere woorden: de werkelijkheid is veelzijdiger en subtieler dan complotdenkers ons voorhouden. Maar ik geloof wel dat er mensen zijn zoals meneer B en meneer Phil die zich op de achtergrond verborgen houden en veel meer in de pap te brokken hebben dan wij denken. Het is niet what you see is what you get. Integendeel: we weten alleen wat men ons laat zien, wat we mogen zien.'
Mag ik het een somber boek noemen?
Vandecasteele: 'Nee, want het gaat over de kracht van individuen die, als ze zichzelf overstijgen, veel kunnen veranderen. Het boek zou somber zijn als ik multinationals afschilder als gemene, harteloze klootzakken die alles bestieren, maar ik probeer zulke clichés te vermijden. De wereld is niet met een paar slogans te verklaren. Hij is veel complexer en verwarrender en dat is net geruststellend, dat wil zeggen dat er nog veel mogelijk is. Ik hou van verwarring. Vroeger wonnen de sterksten, nu beslissen de slimmeriken.'
'Maar we moeten af van een al te liberale interpretatie van de vrije markt. Ik snap bijvoorbeeld niet waarom er nog altijd geen Tobintaks is. Ik begrijp ook niet waarom we zo bang zijn van afwijkende meningen. Waarom wordt iemand als Peter Mertens (PVDA-voorzitter, red.) in 'De Zevende Dag' met bittere stem afgeserveerd als 'het is wel een communist, hé'. Mertens rakelt veel bekende feiten op, maar hij wakkert wel het intellectuele debat aan.'
' Ik zal altijd de verdediging op mij nemen van wat wordt genegeerd en geminimaliseerd. Het mag niet allemaal mainstream worden. Je moet altijd alles ter discussie durven te stellen.'
Aan het einde van uw boek breken in Brussel massale rellen uit. De schrijver als voorspeller?
Vandecasteele: 'Ik laat het protest beginnen als een initiatief van de Europese versie van de Tea Party, de silent majority. Mensen keren zich massaal tegen Europa, tegen de vakbonden, tegen de politiek en eisen hun belastinggeld terug. Artiesten en hangjongeren worden lastiggevallen. Op de gevel van een huis waar een werkloos gezin woont, kalkt men de naam van een website met vacatures. Mensen zijn boos en bang en willen terug naar het comfortabele status-quo van vroeger.'
'De rellen die ik beschrijf zijn een uiting van wat ook echt in Europa aan de hand is: wij zijn een conservatief werelddeel aan het worden. Maar je kan onmogelijk alles behouden zoals het nu is. De wereld verandert continu, en wij moeten mee veranderen. Als Europa daar niet in slaagt, zijn we gedoemd te verdwijnen. Je ziet nu al in Spanje en Portugal dat steeds meer mensen emigreren. Diep vanbinnen hoop ik dat zulke rellen nooit uitbreken, want dan zijn we verloren. Ik wil niet dat Europa verdwijnt. Ik wil niet dat Europa een kopie wordt van de Verenigde Staten.'
In Griekenland zijn zulke onlusten al volop aan de gang.
Vandecasteele: 'Ik weet het: de actualiteit heeft me bij het schrijven voortdurend ingehaald. De dood van Kadhaffi heb ik er aan het einde nog kunnen in smokkelen, maar het Griekse straatprotest kwam te laat. (lacht) Europa heeft dringend nood aan fictie, aan nieuwe verhalen, aan een pioniersrol. De VS zijn groot kunnen worden met de American dream: if you can make it there you can make it everywhere. Het enige wat Europa ons in al die jaren heeft kunnen verkopen, is een muntstuk, en dat is nu ook nog mislukt. Het feit dat Brussel door iedereen als boosdoener wordt gebruikt, helpt niet. Je kan Europa niet uitbouwen op een vijandbeeld van Brussel.'
Het hoofdpersonage in 'Massa', Margot, lijkt heel erg op u.
Vandecasteele: 'Ik wilde per se een vrouwelijke hoofdfiguur. Iemand die fantastisch is in wat ze doet en die na een paar korte relaties beslist alleen te leven, zodat ze zich honderd procent aan haar job kan wijden. Ik ken dat: ik heb ook zaken stopgezet omdat ik volledig wil nastreven wat ik belangrijk vind. Ik leef ook voor een groot deel online. Ik klamp me ook vast aan wat ik kan. Iedereen doet dat.'
'Maar Margot is een extreme versie van mezelf. Ik hecht net iets meer aan mijn vrienden en mijn omgeving dan zij. Margot heeft zich volledig van de buitenwereld afgezonderd. Zij stopt haar leven in Brussel, verhuist naar Hong Kong en L.A. en komt in contact met een fascinerende schaduwwereld waar alles veel exuberanter is dan zij zich kon voorstellen. Mijn situatie is anders. Ik krijg wel eens de kans om een maand in het buitenland te gaan schrijven, maar ik doe dat niet. Ik kan hier niet weg.'
Omdat u een zoon van drie hebt?
Vandecasteele: 'Ja. Zijn moeder en ik zijn uit elkaar. In het hotel aan de Heizel waar de gewezen spion in het boek een poosje logeert, heb ik nog gewoond. Ik heb ook, zoals Margot, een maand in mijn kantoor gebivakkeerd, tussen mijn computer en een opklapbedje. Wij hebben nu co-ouderschap: mijn zoon is dus vaak bij mij. Ik probeer een toegewijde vader te zijn. Ik neem geen optredens aan als hij er is. Om die reden heb ik ook de Nederlandse versie van 'Mag ik u kussen?' afgezegd. Hoe onzeker mijn werk ook is, de aanwezigheid van mijn zoon is dat nooit.'
Tijdens het lezen moest ik af en toe aan de 'Monstertrilogie' van Tom Lanoye denken. Jullie zijn ook allebei politieke junkies en geboren performers.
Vandecasteele: 'Ik heb veel respect voor Tom. Op de achterflap heb ik een citaat van hem gebruikt waarin hij mij 'behalve de veelzijdigste, ook de spannendste stem van zijn generatie' noemt. Tom is het constante bewijs van wat er als schrijver allemaal mogelijk is. Hij heeft de Rode Zee geopend en ik kan daar, in zijn slipstream, mee van profiteren. Maar de rebel in mij zegt dat hij van zijn troon moet worden gestoten, dat het hoog tijd is voor de volgende. Ik wil die volgende wel zijn. Tom heeft misschien één foutje gemaakt: zich associëren met Groen. Zodra je kleur bekent, verlies je je onafhankelijkheid.'
Hebt u zelf niet ooit bij een politieke partij gesolliciteerd?
Vandecasteele: 'Ja. Bij Open VLD. Ik wilde toen stoppen met theater, vreesde het zwarte gat en panikeerde. Maar net vanwege die onafhankelijkheid heb ik de job uiteindelijk niet aanvaard. Ik ben ook geen liberaal pur sang. Ik vind dat iedereen vrij moet zijn om zijn dromen na te streven, maar als linkse rakker geloof ik ook dat sommige mensen tegen zichzelf moeten worden beschermd. En ik ben bereid meer belastingen te betalen als we daarmee een efficiënte samenleving in stand kunnen houden die iedereen een toekomst biedt. Trouwens: iedere sympathie die ik voor Open VLD had, is met de komst van Alexander De Croo verdampt.'
Tine Hens
ru/eb/22 f
Net zoals boodschappen beginnen boeken soms ook gewoon met een lijstje. Dingen waarover een schrijver het wil hebben, die hij ZEKER niet mag vergeten. Ze staan in het vet. Twee- tot driemaal onderlijnd. Of zijn met fluostift gemarkeerd. Het lijstje dat Joost Vandecasteele voor Massa samenstelde, had er - met het risico onvolledig te zijn - ongeveer zo kunnen uitzien:
-Een vrouw alleen in Brussel.
-Bewust alleen.
-Ze kan iets.
-Iets wat eigenlijk niet mag.
-Maar ze is er wel heel goed in.
-Ze verzint de economische werkelijkheid waarin wij leven (en in Hongkong, Shanghai, Singapore, andere wereldsteden).
-Ze verdient er veel geld mee.
-Onvoorstelbaar veel geld.
-De wereld trilt, beeft en dreigt te barsten.
-Zij wordt alsmaar beter.
-Alsmaar eenzamer, ook.
-Maar niet ongelukkig. Niet ongelukkig. (Dat laatste in het vet, driemaal onderlijnd en in fluo)
IN DE EXQI OP DE BROUCKÈREPLAATS - HAD OOK OP DAT LIJSTJE kunnen staan, als 'ecologisch verantwoorde keten als illusie van authenticiteit' - legt hij uit hoe hij bij Margot (de vrouw alleen), de achterkamers van de big business en de poppenspelers van een schaduwwereld kwam. 'Ik vond het belangrijk dat mijn hoofdpersoon een vrouw was. Een competente vrouw. Een vrouw die zo goed is in wat ze doet dat ze geadoreerd wordt in een wereldwijd netwerk van machtige anonieme mannen. Zulke vrouwen zijn de zwarte gaten in de literatuur. En laat dat nu net mijn drijfveer zijn: het vullen van zwarte gaten. Niches aan de rand van het gangbare. Ik voel me een niche, totaal genegeerd als doelgroep. Al te vaak hoor ik: 'Ja, maar jij bent de doelgroep niet.' Wanneer ben ik wel de doelgroep? Ik weet dat er genoeg mensen zijn zoals ik, die weigeren te aanvaarden wat er aan het gebeuren is, die kritisch blijven tegenover wat kranten, media, bepaalde machtsbastions ons willen laten geloven. Dit boek is mijn bijdrage aan dat protest. Ik wilde andere vragen stellen dan we normaal horen en ik wilde het ook helemaal volsteken. Ik mis dat zelf in boeken: ik vind dat de lezer veel te braaf behandeld wordt. Als ik een wereld beschrijf die verwarrend is en op springen staat, moet het ook zo aanvoelen. Maar het boek is niet meer dan het equivalent van de informatie die we dagelijks te verwerken krijgen. Zelf voed ik me iedere dag met kranten, televisie, The Daily Show , recensies van games, de trailer van een obscure film, een paar satirische blogs. Natuurlijk heeft dat een effect op hoe ik schrijf. Een boek moet broeien, het moet in de buik en in de kop terechtkomen. Maar ik wilde het ook zo gedegen, ja zelfs geloofwaardig, mogelijk maken. Niet erg, niet dramatisch, maar wel confronterend. In your face .'
(Hij haalt adem)
'PRECIES DAAROM MOEST IK MEZELF VOORTDUREND INHOUDEN om er geen moppen in te smokkelen. Het mocht geen luchtig, buitenissig boek zijn. Het moest een boek als een bom zijn. Ik heb geprobeerd een wereld te creëren die dicht tegen de onze aanleunt, die de onze zou kunnen zijn. Wat ik beschrijf, is mijn versie van de wereld vandaag. Dat was het meest uitputtende bij het schrijven van dit boek: ik lag aan een infuus van actualiteit, en die was zo hallucinant dat het soms moeilijk was om hem in fictie te overtreffen. Occupy Wall Street kon ik nog voorspellen. Maar de Arabische Lente? Dat had niemand verwacht. Mijn lente speelt zich in China af. Ik wilde niet voor de realiteit onderdoen. Mijn fantasie mocht nooit minder zijn. Dat is de taak van de literatuur: je mag verzinnen. Dus verzin! Tegen de sterren op! Zodat deze wereld toch een soort verklaring krijgt. Maar telkens als ik iets verzon, merkte ik dat het in een of andere vorm bestond. Blurred Inc., een schaduworganisatie die restjes van multinationals opkoopt. Het bestaat. Bedrijven die jouw google-account opblinken: het bestaat. Ik heb gesproken met iemand van The Wall Street Journal . Natuurlijk, zegt die, strooien bedrijven fictie rond, natuurlijk worden cijfers gemanipuleerd en zogezegd gelekt en natuurlijk wordt dat toevallig door journalisten ontdekt. Ik heb het uitvergroot. Of niet? Ik schrijf geen non-fictie, maar ik wilde wel iets schrijven dat evenveel eruditie heeft als non-fictie. Iets dat aanvoelde als: het kan kloppen en wat betekent het als het klopt?'
(Hij haalt adem)
'DE TOEKOMST GEBEURT ZONDER DAT WE ER VAT OP HEBBEN. De wereld evolueert. Het maakt iets als een conservatief gedachtegoed onhoudbaar. Teruggaan is geen optie. Ik wil weten wat er op ons afkomt, wat er in kieren en gaten ligt te sudderen. Ik weiger het gemakkelijke principe van 'zo is het nu eenmaal' als wetmatigheid te aanvaarden. Niets is zomaar. Dat is hetzelfde zeggen als 'dit boek is een tussendoortje, een experimentje'. Elk boek moet belangrijk zijn. Je moet heel hard nadenken over wat je wilt zeggen. Zo veel kansen krijg je niet. Hoe lang kun je bijvoorbeeld beloftevol zijn als schrijver? Voor het lachwekkend en pijnlijk wordt? Een boek is een wapen dat je als schrijver gebruikt om een maatschappij aan te vallen, om in te breken in het sociale debat. Impact, daar draait het om. Voor mij is het niet voldoende om een straf boek te schrijven. Een boek is de dramaturgie van mijn eigen leven. Je moet de ambassadeur zijn van wat je zegt en wat je doet. Ik vind mijn boek belangrijk omdat het over belangrijke dingen gaat, dingen die gezellige heimatliteratuur al eens dreigt te vergeten. Ik ben geen kunstenaar. Ik ben gewoon iemand die zich wil moeien. Met mijn achtergrond, mijn obsessies, mijn kennis. Maar om een groot bakkes te hebben, moet je wel straf uit de hoek komen. Dit is mijn poging om te tonen dat ik iets kan. Ik wil me niet opsluiten in nihilisme, ik ben niet geïnteresseerd in tradities of in het zo leuk mogelijk beschrijven van mijn eigen leven. Dat is te simpel. Te eenvoudig. Ik ben een kwaaie mens, maar ik ben ook een mens die graag verwarring schept. Omdat verwarring een schone staat van zijn is. Het vervolg op verwarring is verandering.'
(En toen moest ik mijn eerste vraag nog stellen)
Totale toewijding is het enige wat de bobo's van Blurred Inc. van Margot verwachten. Hoe groot is jouw totale toewijding?
JOOST VANDECASTEELE: Als je echt wil excelleren, moet je er ten volle voor gaan, maar elke ambitie heeft zijn consequenties. Soms denk ik: misschien heb ik weer een collectief nodig, zoals in de tijd van Abattoir Fermé. Maar het niet moeten aftoetsen met andere mensen zorgt ervoor dat ik beter werk. Ik geloof in de kracht van de solitaire staat. Ik heb eenzaamheid afgedwongen om dit te kunnen. Een mens moet niet meer met twee zijn om volledig te zijn. Alleen zijn is een bewuste keuze. Ik ben geen asociale mens, maar als ik wil doen wat ik denk dat ik moet doen, is er niet veel ruimte over voor iemand anders dan mezelf, mijn hoofd en mijn zoon. Het klinkt cru: maar een avond surfen op het net biedt me soms meer voldoening dan een gesprek met een reëel levend wezen. Om een heel stom voorbeeld te geven: ik heb geen kabel. Ik werk 's avonds en dat levert me een zee aan tijd op.
Geen kabel, dat valt nog wel mee qua opoffering.
VANDECASTEELE: Het gaat natuurlijk verder dan dat. Er gebeuren dingen in een leven - je verliest dingen - en dan wil je dat wat er in de plaats komt de moeite waard is. Als ik op menselijk gebied faal - wat soms zo aanvoelt - dan wil ik op professioneel vlak uitblinken. Alsof ik dan de balans weer goed krijg, wat nooit helemaal lukt. Om verder te geraken in wat ik doe, heb ik vijanden moeten maken. Ik ben van uitgeverij veranderd, van krant. Ik heb afscheid genomen van Abattoir Fermé, van de moeder van mijn kind. Nooit was het afscheid ideaal. Je verknalt menselijke relaties niet ongestraft. Misschien ben ik te bot. Ik heb dingen kapotgemaakt in de hoop dat er uit die assen iets moois komt. Daarom geloof ik in boetedoening, om uzelf tot uzelf terug te brengen. Ik ben verhuisd en heb alles alleen verhuisd, iedere kast alleen versleurd. Om de pijn te voelen. Maar, het is ook een gevaarlijk spel. Want, hoe ver kun je dat spoor van vernieling doortrekken? En hoeveel kansen krijg je? Neem nu dit boek. Ik kan wel zeggen dat ik het belangrijk vind. Maar als niemand anders dat vindt, dan is de schade groot. Ik wil geen kluizenaar zijn zonder dat het iets oplevert.
'Ze is haar werk geworden', schrijf je over Margot. 'En als dat ooit verdwijnt, wat blijft er dan van haar over?' Wat blijft er van jou over als je werk verdwijnt?
VANDECASTEELE: Als je alles inzet op ambitie, op iets willen betekenen, en dat verbrokkelt, ja, dan kan dat wel inhakken. Misschien is het uit pure zelfbescherming dat ik me permanent opsplits? Dat ik comedy doe, columnist ben en boeken schrijf? Al is het op zich ook bizar om je zo te associëren met wat je doet. Mijn vader was laborant in een kliniek. Hij haalde ongetwijfeld genoegdoening uit zijn job, maar hij was niet wat hij deed. In de milieus waarin ik vertoef, ben je wat je doet. En dat vreet aan elkaar. Als je faalt, als een boek mislukt of een theaterstuk flopt, moet je verdomd sterk zijn om er weer bovenop te kruipen, verder te doen en beter te worden. Dat beter worden is essentieel. De boeken die ik geschreven heb, staan in mijn boekenkast tussen andere boeken. Ze moeten daar thuishoren. Tegelijkertijd is de wanhoop nooit veraf. HET IS MIDDAGSPITSUUR IN DE EXQI. PLOTS LIJKT HET ALSOF WE midden in een scène uit Massa zitten. Mannen en vrouwen met plateaus volgeladen met quiches en soep in piepschuimen bekers eisen iedere centimeter vrije ruimte op. We besluiten - net als Margot - te vluchten en onder te duiken. We twijfelen of we de Cotton Club zouden binnenstappen, maar ze serveren er niet op de middag. Ook de Night Dreams heeft openingsuren conform zijn naam. Het wordt de Bangkok. Maar het had ook de Viage aan de overkant van de boulevard kunnen zijn. Uren - en veel geld - heeft Vandecasteele er vergooid toen hij aan Massa prutste en sleutelde.
Was de gokverslaving van Margot jouw gokverslaving?
VANDECASTEELE: Margot is in veel opzichten een extreme versie van mezelf. Gokken was een onderdeel van het schrijfproces. Met serieuze inzetten. Op een avond heb ik een paar maanden huur vergokt. Gokken heeft iets animaals. De discrepantie tussen de affiches met de lachende mensen en de mensen in het casino zelf is enorm groot. Niemand zit daar voor zijn plezier. Zeker nu ze niet meer mogen roken, is de agressie toegenomen. Mensen slaan op de tafels, tieren op de croupier, negeren de croupier. Het is vreemd hoe het je lijf en ziel kan innemen. Er waren dagen waarop ik na een dag gokken 's nachts terugkeerde. Altijd is er die hoop van: deze keer, ja, deze keer. Op een bepaald moment gaat het goed en geloof je werkelijk dat je de huishuren kunt terugwinnen. Of dat het een inkomen kan zijn. Maar een gokker stopt nooit als hij aan het winnen is, waardoor hij altijd verliest. Ik ben afgekickt door erover te schrijven. Nu het boek af is, is het ook voorbij.
Sterk. Het doet me eraan denken dat uit het boek - ondanks alle crisissen, doden en schimmige praktijken - evengoed hoop spreekt.
VANDECASTEELE: De toekomst is een klootzak, maar wel een boeiende klootzak. Ik vond het zeer moeilijk om te eindigen. Ik droomde van een wereldomvattend einde, maar de wereld is nog niet klaar. We beleven fascinerend tragische tijden. Om slechts enkele vragen te stellen: kun je een evenwaardige relatie opbouwen met een virtueel persoon? Is internet de volgende te koloniseren planeet? En wat betekent het om permanent met elkaar in verbinding te staan? Ik geloof dat we de antwoorden in Europa zullen formuleren. We zijn altijd de pioniers geweest. En op minder verheven momenten denk ik ook: als een sukkel uit Zwevegem die eigenlijk film wilde studeren, maar omdat hij niet binnengeraakte op de filmschool dan maar voor theater koos om vervolgens niets met theater te doen, bijna per ongeluk schrijver van boeken wordt, kan het niet anders dan dat het beste nog moet komen. Echt wel.
31/05/2012
Hebt u soms ook het gevoel dat de economie een geloof is dat drijft op massahysterie? Hoe kan het dat een bedrijf dat winst maakt, maar net wat minder dan vorig kwartaal plots zo goed als waardeloos wordt op de beurs? Hoe kan een gerucht over stijgende grondstofprijzen een hele markt laten inzakken? En vooral: hoe komt het dat anderen precies daarvan rijk worden? Dat de handel in wat, wel beschouwd, fictief is — aandelen en obligaties, leningen en rentes — de wereld zo in de greep heeft? Snapt u dat de munt die twee jaar geleden een van de stabielste ter wereld was, plots wankelt? En wat dat betekent? We leven in een wereld die beheerst wordt door koersen waar we niets van snappen en krachten die niemand onder controle heeft. Daarover gaat Massa, het derde boek van Joost Vandecasteele. Het is een verontrustende roman waarin de lezer met zijn eigen realiteit geconfronteerd wordt: die van het internet met zijn ongebreidelde mogelijkheden, maar ook met zijn onbeheersbaarheid; die van de markten die onze levens bepalen, ook al heb je in de verste verte niets te maken met beleggingen of de economie.
Margot is pas afgestudeerd en moddert wat aan, tot ze bij Blurred Inc. een job krijgt. Wat ze er precies doet — ‘samenvattingen maken’ — wordt nooit duidelijk, ook niet voor het hoofdpersonage zelf, alleszins is het iets vaags in de financiële wereld. Ze kwijt zich zo goed van haar taak, dat ze door de bazen wordt uitgekozen om delicatere opdrachten uit te voeren. En dan wordt het link. Ze komt terecht in een informatieoorlog tussen bedrijven, waarin duidelijk wordt dat de wereld geregeerd wordt door de kracht van de leugen. Wie erin slaagt om anderen in zijn verhalen te laten geloven, die weet het spel te manipuleren. Het is een thema dat zowel op macro- als op microniveau in de roman zit: Blurred Inc. groeit stelselmatig en wordt aan het einde van de roman More&More&More&More&More, wat de hebberigheid onderstreept die in alles de drijfveer is; Margot slaagt er slechts in om zich staande te houden of te ontsnappen aan aanslagen door te veinzen. Echter, hoe succesvol ze zich ook weet te bewegen in een wereld die ze niet begrijpt, ze is grondeloos eenzaam.
Massa schetst de wereld als een computergame: een virtuele werkelijkheid, waarin je slechts een personage bent dat elk moment kan sneuvelen in zijn strijd om die te doorgronden. Het is een striemende aanklacht tegen een samenleving die kritiekloos steeds sterker gelooft in fictieve werelden als het internet en de economie. We denken dat we ons leven in de hand hebben, maar zijn willoos overgeleverd aan on(be)grijpbare processen. Vandecasteele heeft met dit boek een hedendaagse Kafka geschreven: beklemmend, beangstigend. [Carl De Strycker]
rt/aa/05 m
Joost Vandecasteele wordt op de achterflap van 'Massa' niet alleen «de spannendste stem van zijn generatie» genoemd, maar ook een «Wunderknabe». Nu hebben wij al geleerd dat achterflaptekst niet altijd even betrouwbaar is - een 'literaire thriller' is zelden letterkundig hoogstaand - maar in dit geval zijn we het volmondig eens met de lovende woorden van complimentjesstrooier Tom Lanoye.
Met 'Massa' heeft Vandecasteele - die naast schrijver ook komiek, theatermaker en allround-inzetbare-tv-of-radiogast is - in het begin van het jaar al een roman klaar die mee kan dingen naar de titel 'boek van het jaar'. Net als in zijn vorige roman 'Opnieuw en opnieuw en opnieuw' is het allesbehalve Vandecasteeles belangrijkste doel om de lezer een glimlach op het gezicht te toveren. Grimlachen doe je dan weer volop, want de schrijver bezit een onnavolgbaar talent om de dingen die fout lopen in deze wereld pijnlijk aan de schandpaal te nagelen.
'Massa' is het verhaal van Margot, een jonge vrouw die in Brussel leeft - de hoofdstad van ons land, die door de rest van het land «als een balorige puber» wordt behandeld. Margot werkt voor Blurred Inc., een bedrijf dat surft op de met olie besmeurde golven van de wereldwijde economie. Aanvankelijk is het Margots taak om moeilijke gegevens die bedrijven uitbraken - winstverwachtingen, nietszeggende cijfers, en ga zo maar door - te herschrijven tot een presentabel geheel. Ideaal om financiële journalisten en huisvaderbeleggers met ambitie een rad voor de ogen te draaien. «Het is allemaal lucht, maar we kunnen het ons niet langer permitteren om de ballon los te laten, want dan zijn we alles kwijt, voor altijd.»
Naarmate Margot verder doorgroeit in Blurred Inc., wordt haar leven een stuk spannender, met schielijke achtervolgingen in Hongkong door de stoottroepen van Apple, een stuk of wat moordpogingen hier en een revolutie daar. Dat alles tegen de achtergrond van de gemondialiseerde wereld van vandaag, geschreven in een vlijmende en tierende stijl.
Hoewel Vandecasteele fictie schrijft, sijpelt de actualiteit - de Arabische Lente, de dood van Osama - binnen in het boek, waardoor het geheel nog ongemakkelijker wordt. Want natuurlijk wordt er niet écht in het grootste geheim vergaderd over welke kleur trendy wordt binnen drie jaar, of lopen we niet met z'n allen in de val van guerrillamarketing. Toch? (sv)
Marieke van Middelkoop
Margot is een wat stuurloze vrouw, tot ze een baan krijgt bij het compleet mysterieuze bedrijf Blurred Inc. Ze moet complexe financiële teksten ombouwen tot wervende bedrijfsplannen. Het bedrijf blijkt een akelig sturend handje te hebben in allerlei multinationals. De schrijver schetst een beeld van stiekeme reclamestrategieën, topbobo’s met duistere praktijken en een digitale wereld zonder echt menselijk contact. Blurred Inc heeft een nogal ambitieus doel: proberen Europa uit een financiële crisis te houden door zoveel mogelijk positieve beelden te schetsen van de toestand van de bedrijven in Europa. En hier wordt het boek bijna een actiefilm: Margot wordt ingeschakeld als een soort spion en raast door Europa en Azië met allerlei opdrachten. De combinatie van deze actieroman en de onderliggende filosofie over fictie, waarheid en maakbaarheid maken het een intrigerend boek dat als een trein leest. De Vlaamse schrijver (1979) kreeg voor zijn debuutroman ‘Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij’* in 2009 de Debuutprijs. Hij is tevens televisiemaker en columnist. Vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.