Dagen van schaamte
Lieneke Dijkzeul
Lieneke Dijkzeul (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Lemniscaat, 2011 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : DIJK |
30/04/2012
De overwintering op Nova Zembla is het waargebeurde verhaal over de tocht die Willem Barents maakt in 1596. Voor de derde keer probeert de Nederlander ‘om de Noord’ een alternatieve doorvaart naar China te vinden. Maar de tocht verloopt rampzalig: zijn schip komt vast te zitten in het ijs en de bemanning moet de winter doorbrengen op Nova Zembla.
Lieneke Dijkzeul bewerkte het dagboek van bemanningslid Gerrit de Veer tot een spannende historische roman. We volgen het verhaal door de ogen van de jonge Laurens, die door zijn vriend Jan overtuigd is om mee te gaan op de tocht. Zoals iedereen aan boord hopen de jongens met de driedubbele gage die ze krijgen voor de riskante reis hun bescheiden dromen waar te kunnen maken. De vriendschap tussen de joviale, avontuurlijke en goedlachse Jan en de introvertere Laurens komt echter onder druk te staan zodra de ontberingen beginnen. Tijdens hun maandenlange verblijf in het Behouden Huys eisen verveling, kou, honger en scheurbuik hun tol. Jan takelt zienderogen af en lijkt jaloers op de kracht van zijn benige vriend, die te midden van de ontberingen openbloeit. Wanneer de dooi intreedt, probeert de bemanning, verzwakt en uitgeput, in twee open bootjes de bewoonde wereld te bereiken.
De overwintering op Nova Zembla is een erg beklijvend verhaal. Dijkzeul toont overtuigend dat heroïek niet in grote daden zit als wel in het kleine volhouden. Haar personages zijn al te menselijk, de vijanden waartegen ze vechten onzichtbaar: honger, koude, het veel te trage verstrijken van de tijd. Elk van de personages vecht tegen de wrede onverschilligheid van de natuur en de kwetsbaarheid van het leven, en de strijd op leven en dood confronteert hen allemaal met de ultieme eenzaamheid van het eigen lichaam. De avontuurlijke Jan haalt het einde van de reis niet: hij ontbeert de geestelijke kracht die zijn vriend wel blijkt te bezitten.
Na een dergelijk intens boek doet het einde bijzonder flauw aan. Laurens gaat na zijn terugkomst een aandenken aan het vriendinnetje van Jan geven, die niet één woord vuil maakt aan de dode, en er wordt gesuggereerd dat vriend en geliefde dan maar in elkaars armen troost zullen zoeken. Dijkzeul had de behoefte aan closure beter links laten liggen, want hier komt de grootste zwakte van het boek wel erg duidelijk naar boven: het verhaal is sterker dan de personages, die altijd een beetje van karton blijven.
De overwintering op Nova Zembla werd al in 1998 uitgegeven onder de naam Bevroren tijd. Deze heruitgave heet een bewerking van het origineel te zijn; dan moet het wel echt om punten en komma’s gaan, want de eerste tien pagina’s zijn in ieder geval woordelijk hetzelfde. Maar voor marketing-trucs knijpen we in dit geval graag een oogje dicht. [Lisbeth Vandoorne]
T. Mortier
In mei 1596 vaart stuurman Willem Barents voor de derde keer uit om te proberen een doorgang naar China te ontdekken om de Noord. De reis wordt echter een ware ramp. Het schip loopt vast in het ijs en de bemanning moet de winter doorbrengen op het onherbergzame Nova Zembla. Ze bouwen er een verblijfplaats, die ze het Behouden Huys dopen, en wonen er tien lange en eenzame maanden. De mannen lijden aan scheurbuik en hebben nauwelijks eten of brandhout. Aan het begin van de zomer proberen ze in twee open bootjes de bewoonde wereld te bereiken. Maar de uitputting en de ontbering eisen een hoge tol. Lieneke Dijkstra schreef een aangrijpend, realistisch verslag van deze ongelofelijke onderneming. Ze baseerde zich daarvoor op het dagboek van een van de bemanningsleden. Vooral het lot van twee van hen komt uitgebreid aan bod: Jan Fransz van Haarlem en Laurens Willemsz waren twee tieners die waren ingescheept als onervaren zeemannen, op zoek naar avontuur. Slechts een van hen kwam behouden terug. Een ongemeen spannend en meeslepend historisch verhaal. Vanaf ca. 15 jaar.
Veerle Uyttersprot
ua/an/22 j
In 'De Overwintering op Nova Zembla' verhaalt Lieneke Dijkzeul de lotgevallen van de Nederlandse zeelui die onder leiding van Willem Barents en Jacob van Heemskerck in 1596 op zoek gingen naar een noordelijke doorvaart naar Azië. Aan de noordkant van het onherbergzame Nova Zembla raakte hun schip in het ijs vast, wat de bemanning verplichtte om de winter op het eiland door te brengen. Met behulp van aangespoelde boomstammen en scheepsplanken bouwden de zeelui op de kust een onderkomen dat de toepasselijke naam Het Behouden Huys kreeg. De jeugdroman van Lieneke Dijkzeul is een bewerking van het eerder verschenen 'Bevroren tijd' (1998). De nieuwe uitgave dateert van 2011, waarschijnlijk niet toevallig het jaar waarin ook de Nederlandse film Nova Zembla verscheen.
Dijkzeul baseerde haar verhaal op het beroemde dagboek van een van de opvarenden. Gerrit de Veer hield dat tijdens de tocht nauwgezet bij en publiceerde het na de thuiskomst. Dergelijke scheepsjournaals en reisverslagen konden in de zestiende en zeventiende eeuw op veel belangstelling rekenen. De exotische bestemmingen en de ongewone avonturen die erin worden beschreven, spraken duidelijk tot de verbeelding van de thuisblijvers. Men heeft lange tijd getwijfeld aan het waarheidsgehalte van De Veers verslag, maar de ontdekking van Het Behouden Huys (in 1871, gevolgd door latere expedities) waar nog heel wat objecten van de gestrande zeelui dankzij de poolkou goed bewaard waren gebleven, bevestigde de aantekeningen van Gerrit de Veer.
Dijkzeuls bewerking legt niet alleen de nadruk op het spannende avontuur van de zestiende-eeuwse zeelui maar ook op de intense kou, de eenzaamheid en de voortdurende ontberingen waarmee de bemanningsleden te maken kregen. Zonder speciale pooluitrustingen en beschermende kledij moesten ze erop uit om hout te halen of te jagen in temperaturen waarin het leer van hun schoenen bevroor.
De auteur koos ervoor om vooral de jonge scheepsmaten Laurens Willemsz en Jan Fransz van Haarlem te volgen. Laurens kwam heelhuids terug, maar Jan stierf tijdens de terugtocht naar huis, kort nadat ook schipper Willem Barents was overleden. De tegenstelling tussen de volhardende Laurens die ondanks alle ontberingen bleef geloven in een goede afloop en de opvliegende Jan Fransz die snel de moed opgaf en duidelijk niet opgewassen was tegen de harde levensomstandigheden, wordt overtuigend uitgewerkt.
De deelname aan de expeditie van Laurens Willems en Jan Fransz van Haarlem en het overlijden van Jan Fransz (op 5 juli 1597) zijn historische feiten, maar de psychologische uitdieping van de personages en hun vriendschapsrelatie heeft Lieneke Dijkzeul toegevoegd. De dagboeknotities van Gerrit de Veer zelf blijven meestal algemeen beschrijvend zonder namen te vermelden maar hij geeft wel meer gegevens dan louter de weersomstandigheden, de aangehouden koers en dergelijke. Zo heeft hij het uitvoerig over de vele confrontaties met ijsberen, het vastlopen van het schip in het ijs, de bouw van Het Behouden Huys en de verhuis van alle scheepsmaterialen daarheen. In zijn verslag staan ook tot de verbeelding sprekende details. Zo vroor het tijdens het vasttimmeren van de wanden van het Behouden Huys zo hard dat de spijkers die de scheepslui in hun mond vastklemden om de handen vrij te houden tijdens het hameren, vastvroren aan hun lippen. Het is een van de vele voorvallen die Ineke Dijkzeul heeft opgepikt bij het schrijven van haar versie. Zij heeft maximaal gebruik gemaakt van het werk van De Veer, waardoor haar boek een goed beeld geeft van de indrukken van de zestiende-eeuwse poolreizigers en tegelijk ook aantrekkelijk wordt voor een hedendaags jong publiek.
Dijkzeul voorziet een kort verklarend nawoord, een overzichtje van de opvarenden, een woordenlijst met hoofdzakelijk scheepstermen en een doorsnede van het schip van Barents en Van Heemskerck, maar helaas geen kaart met een routebeschrijving. De afgelegde route wordt wel in verhaal beschreven en er worden heel wat plaatsnamen genoemd, maar zonder een kaart erbij blijft dit toch redelijk abstract. Nochtans heeft Dijkzeul het herhaaldelijk over de cartografische aantekeningen die Willem Barents tijdens de reis maakte. Hij werkte aan een gedetailleerde kaart van het Noordpoolgebied en de vele gegevens die hij daarvoor verzamelde, resulteerden later in de beroemde ‘Barents-kaart’ (gepubliceerd in 1601).
De vele handelsreizen van de Nederlanders in de zestiende en de zeventiende eeuw hebben in een belangrijke mate het Nederlandse bewustzijn helpen vormen. Met 'De overwintering op Nova Zembla' zorgt Lieneke Dijkzeul ervoor dat een deel van de Nederlandse vaderlandse geschiedenis ook aan de volgende generatie wordt doorgegeven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.