Dans!
Mireille Geus
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Niet beschikbaar |
Lemniscaat, cop. 2011 |
JEUGD : VERHALEN ROOD (9-11 J.) : GEUS |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lemniscaat, cop. 2011 |
INFOPUNT DEMENTIE JEUGD : GEUS |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Lemniscaat, cop. 2011 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : GEUS |
31/12/2011
Droomclub voor dementerenden Kinderen en oude mensen, het is geen evidente combinatie in de jeugdliteratuur. Al te vaak lijkt de geportretteerde relatie een mager excuus voor een moralistisch verhaal, waarin de aanvankelijke onverschilligheid of zelfs antipathie tussen de hoofdpersonages op onrealistische wijze wordt omgebogen in grote liefde. Of de vriendschap tussen jeugd en ouderdom is er een van gedwongen aard; omdat het kind in kwestie een soort zonderling is die weinig of geen aansluiting vindt bij leeftijdsgenoten. Een en ander leidt dan meestal tot een weinig waarachtig verhaal, dat geschreven lijkt vanuit de behoefte om aansluiting te vinden bij een maatschappelijk relevant thema. Dit soort jeugdboeken kan weinig kinderen bekoren, en met reden.
De ogen van Sitting Bull van Mireille Geus omzeilt deze valkuilen op magistrale wijze. Toch is ook haar hoofdpersonage, Valentijn, geen doorsnee kind: hij is bang voor dingen die hij niet kent, zoals schoolreizen naar onzekere bestemmingen, en is dol op alles wat met indianen te maken heeft. Op zijn kamer heeft hij een muurschildering van Sitting Bull, het opperhoofd van de Lakota Sioux, en een volledige verzameling kleine poppetjes, waarmee hij uren kan spelen en hele verhalen verzint. Het is zijn veilige thuishaven, wanneer het leven af en toe te moeilijk wordt.
Wanneer zijn vader op een dag zomaar beslist om zijn dementerende grootmoeder in huis te halen, staat Valentijns wereld even op zijn kop. Niet alleen komt het oude mens — dat hij al in tijden niet meer heeft gezien — bij hen inwonen, hij moet ook nog eens zijn kamer aan haar afstaan. ‘Normale ouders hadden nog wel ergens een kamer over in huis, waar een oma kon logeren als dat echt moest. Maar wij hadden dat niet.’ Dus zit er niets anders op dan zijn matras naar de kamer van zijn ouders te verplaatsen. Valentijn zoekt de belangrijkste spullen uit voor zijn tijdelijke verhuizing en probeert zich ondertussen in te beelden wat hem met zijn grootmoeder te wachten staat. Omwille van haar oprukkende dementie mocht hij de laatste tijd van zijn moeder niet meer mee op bezoek. Hij verwacht dan ook een verwarde, kwijlende oude vrouw. Misschien is ze zelfs gevaarlijk. De ontmoeting valt uiteindelijk wel mee: zijn grootmoeder kwijlt niet en ziet er vrij gewoon uit. Maar ze gedraagt zich wel vreemd. Ze heeft moeite om de trap op te raken, zegt bijna niets, vooral niet tegen de moeder van Valentijn, en pakt ongegeneerd twee koeken in plaats van een. Bovendien sopt ze haar koek in haar kopje thee en smakt ze verschrikkelijk. Eerst vindt Valentijn dat ontzettend grappig en hij moet zelfs naar buiten vluchten om niet in lachen uit te barsten. Maar bij het avondeten blijkt het smakken een andere, minder lachwekkende oorzaak te hebben. Het kunstgebit van grootmoeder is niet goed. Ze haalt het uit haar mond om het te bewijzen: ‘Het past niet. Allang niet meer. Maar niemand let erop. Niemand let op mij.’
Valentijn en zijn grootmoeder leren aan elkaar te wennen, hoewel dat niet van een leien dakje loopt. Oorspronkelijk is de jongen bang voor haar vreemde gedrag, haar geroep ’s nachts en haar vergeetachtigheid, die wel eens tot huishoudelijke rampen zou kunnen leiden. Toch vinden ze elkaar, omdat hun situatie verrassend veel overeenkomsten vertoont. Allebei zitten ze met de gedwongen verhuizing in hun maag, en allebei hebben ze angsten waarmee ze moeten leren omgaan. Wanneer ze alleen thuis zijn, spelen ze spelletjes, waarbij het meer dan eens onduidelijk is wie de rol van het kind vervult en wie die van de volwassene. De brief die Valentijn voor het rusthuis op de post moet doen, vergeet hij. Dat was echt niet expres, beweert hij, maar toch houdt hij hem nog enkele dagen bij zich, tot hij hem uiteindelijk begraaft.
Toch is het leven met grootmoeder niet eenvoudig: elke nacht ligt ze te roepen in haar bed en ze weigert om te slapen. Een en ander heeft te maken met de nachtmerries die ze steeds opnieuw heeft. Na heel wat aandringen maakt ze Valentijn deelgenoot van wat haar ’s nachts bezighoudt: ze droomt dat ze weer een schoolmeisje is en de confrontatie moet aangaan met een groepje meiden dat haar pest. Zo is ze elke nacht weer overgeleverd aan de grillen van de kwelduivels uit haar jeugd. Valentijn wil haar dolgraag helpen, maar weet niet hoe. Hij besluit een beproefde techniek van de indianen te proberen: de droomclub. Daarin kregen indianen visioenen, die hen hielpen moeilijke situaties het hoofd te bieden. Uiteindelijk zal hij er samen met zijn grootmoeder in slagen de demonen uit het verleden te verjagen, terwijl zij hem de onverwachte oplossing biedt voor zijn angsten op school.
In tegenstelling tot wat je aan het begin van het verhaal verwacht, wordt angst dus het belangrijkste thema van dit boek. En die angst zit werkelijk overal: er is de bijna fysieke schrik van Valentijn voor zijn grootmoeder in het begin, voor haar vreemde gedrag en onvoorspelbaarheid, die later overgaat in bezorgdheid dat haar iets zou kunnen overkomen. Verder is er ook Valentijns angst voor het onbekende, voor de schoolreis waar hij zo enorm tegenop ziet en voor zijn verliefdheid die hij niet onder controle heeft. Maar het schrijnendste is uiteraard de angst van de grootmoeder, voor de nachtmerries die ze elke nacht heeft. Alsof gepest worden als kind nog niet genoeg is, komt het verleden haar elke nacht weer opzoeken en moet ze het elke keer opnieuw doorstaan: het schelden, roepen, achtervolgen, slaan en vernederen. Het is een kant van dementie waar we niet bij stilstaan. Dat een mens niet alleen kinds wordt en dingen vergeet, maar dat de gruwel uit de kinderjaren ook gewoon terug kan komen. En dat zo’n oudje dan in de meeste gevallen helemaal alleen staat, alweer, om de confrontatie met die gruwel aan te gaan.
Uiteraard ontsnapt ook Geus er niet aan dat ze het thema van dementie op de een of andere manier verklaard moet krijgen aan haar doelpubliek. Ze doet dat echter op een erg onnadrukkelijke manier, waardoor nergens de indruk ontstaat dat er werkelijk iets uitgelegd wordt. Een eerste aanzet is er tijdens een gesprek tussen Valentijn en zijn moeder, waarbij die laatste toelicht waarom zijn grootmoeder soms vreemd doet. We krijgen ook een logische verklaring waarom ze wel de dingen vergeet die recent zijn gebeurd, terwijl het verleden voor haar steeds reëler wordt. Meer woorden worden er niet echt aan besteed; de eigenlijke toelichting bij het probleem krijgen we tijdens concrete situaties aangereikt. Stukken dialoog worden soms woordelijk herhaald, omdat grootmoeder vergeten is dat ze het gesprek net daarvoor al heeft gevoerd, en de benauwdheid die ze voelt wanneer ze zichzelf heeft opgesloten in de donkere berging, is bijna lichamelijk voelbaar.
De uiteindelijke oplossingen voor de problemen van Valentijn en zijn grootmoeder zijn realistisch en nooit gratuit. Bovendien zijn ze ook niet definitief: Valentijn krijgt heus nog wel andere katjes te geselen in zijn verdere schoolleven, en het valt nog af te wachten of zijn grootmoeder voor altijd van haar nachtmerries is verlost. Maar de aanzet is gegeven, en dat is in dit geval het belangrijkste.
Geus zet door het hele verhaal heen al kleine lijntjes uit, die uiteindelijk mooi samensmelten op de laatste bladzijden. De ogen van Sitting Bull is daardoor een boek geworden vol fijne waarnemingen en nuances, die in kleine details vervat zitten. Het zorgt voor situaties die tegelijkertijd grappig en schrijnend zijn. Grootmoeders gebit dat niet meer past, bijvoorbeeld, leidt tot hilarische situaties, maar is ook tekenend voor de manier waarop met de fysieke problemen van oude mensen wordt omgegaan. Hetzelfde gebeurt wanneer Valentijn vertelt dat hij in de kamer van zijn ouders slaapt, omdat het moet. Zijn grootmoeder knikt en zegt: ‘Tegen mij zeggen ze dat ook steeds, het moet even. Maar gelukkig hoeft het nooit lang. Altijd even.’
Toch is de grootmoeder van Valentijn niet zielig. Soms is ze bijzonder helder, en vaak ook gewoon grappig. En dat is heus niet altijd ongewild: haar humor balanceert vaak op de rand tussen volwassen opmerkingen en kinderlijke logica. Het maakt van haar een memorabel personage, dat af en toe perfect visueel vorm krijgt voor de lezer. Je maakt het immers niet elke dag mee dat een dementerende grootmoeder met een indianenhoofdtooi samen met haar kleinzoon in een tipi gaat zitten om een droomclub op te richten.
[Tine Mortier]
Martijn Nicolaas
De 10-jarige Valentijn (ik-figuur) woont met zijn ouders in een klein appartement. Hij houdt van indianen. Zoveel dat hij voor zijn tiende verjaardag een muurschildering van Sitting Bull op zijn kamer heeft gekregen. Op een dag komt zijn oma bij hen wonen. Oma is vergeetachtig en moet naar een tehuis, maar daar is nog geen plaats. Valentijn moet op een matras bij zijn ouders slapen. Als blijkt dat oma en Valentijn het goed met elkaar kunnen vinden, sleept Valentijn zijn matras naar zijn eigen kamer terug. Samen zitten ze 's nachts in de tipi die hij van zijn vader krijgt, om oma's dromen te verjagen. Eigenlijk wil hij helemaal niet dat oma weggaat. Maar op een middag is ze opeens zoek. Het verhaal bestaat uit zes hoofdstukken die elk over een dag van de week gaan. De auteur schreef eerder o.a 'Big'* (Gouden Griffel 2006) en weet ook in dit verhaal een juiste lichte toon te vinden voor zware onderwerpen: dementie en angsten. Vanaf ca. 10 jaar.
Annie Beullens
ua/an/22 j
Dit verhaal speelt zich af van zondag tot en met vrijdag. Op zondag komt de papa van Valentijn onaangekondigd aanzetten met zijn moeder. Ze kan niet meer alleen wonen, zegt hij, omdat ze te veel vergeet zoals bijvoorbeeld: het gasvuur doven. Mama is er helemaal niet mee opgezet en Valentijn al helemaal niet, want hij moet zijn kamer afstaan aan oma. Zelf moet hij op een matras in de kamer van mama en papa slapen. Al die eerste zondagavond gaan mama en papa, drukke tweeverdieners, gewoon door met hun leven. Ze gaan zoals altijd dansen en zadelen Valentijn op met oma. Oma is bang en verward en van slapen komt niet veel in huis. Uiteindelijk besluit Valentijn bij oma in bed te kruipen. Hij slaagt erin een quasi normaal gesprek met haar te voeren tot oma plots weer terugkeert naar dezelfde beginvraag, alsof het hele gesprek weggevaagd is. Valentijn interesseert zich voor indianen. Hij heeft een grote poster van Sitting Bull op zijn kamer. Met oma kan hij die interesse delen. Al die eerste avond raakt hij op zijn oma gesteld.
Maandag moet oma de hele dag alleen blijven. Valentijn moet de brief posten met de aanvraag voor opname in een rusthuis maar hij vergeet hem te posten. Na school treft Valentijn zijn oma nog altijd in haar nachtpon aan. Hij laat haar drinken en zet haar aan om zich aan te kleden. Daarna gaan ze een spelletje memory spelen. Niet meteen het meest geschikte spel zou je denken, maar Valentijn heeft veel geduld. Veel meer dan zijn mama bijvoorbeeld. Die wil maar één ding: oma moet weg en zo snel mogelijk. Oma voelt dat ze bij mama ongewenst is en ze reageert dwars. Ook de tweede nacht is oma onrustig; ze heeft nachtmerries.
Dinsdagmorgen heeft Valentijn een idee om oma's dag minder lang te doen lijken: hij vraagt haar om een bal te breien. Na schooltijd spelen ze met de bal een verstopspel. Valentijn besluit om van nu af aan bij oma te slapen. Samen verhuizen ze zijn matras. Oma straalt en op dat moment weet Valentijn dat hij de brief nooit zal posten. Oma neemt zelf initiatief, ze gaat aardappelen schillen en gehaktballetjes maken. Ondertussen is Valentijn doodsbang voor de schoolreis van vrijdag.
Op woensdag vraagt de meester om begeleiders voor de schoolreis. Als Valentijn thuiskomt, staan er aangebrande aardappelen op een brandend gasvuur. Samen ruimen ze de boel op, voor mama er is. Die is weinig tactvol: Je moet hier weg. Oma huilt en vertelt Valentijn waarover haar nachtmerries gaan. Ze werd vroeger erg gepest door meisjes uit haar klas en die angst beleeft ze nu 's nachts opnieuw. Valentijn is blij dat hij de brief verstopt heeft.
Als hij op donderdag thuiskomt, is oma weg. Na lang zoeken vindt hij haar; ze heeft zichzelf opgesloten in het berghok. Op p. 93 staat een drukfout: 'Ze keek aan me ...' Er zijn nog altijd begeleiders te kort voor de schoolreis en mama heeft geen tijd. Dan krijgt Valentijn een idee: hij zal oma meenemen want hij beseft dat het gevaarlijk is om haar alleen te laten.
Zonder dat zijn ouders het weten, vertrekt hij met oma op schoolreis. Oma krijgt het groepje met Valentijn toegewezen en alles verloopt vlekkeloos, tot oma ijsjes gaat kopen. Dan komt ze niet terug. Als hij haar uiteindelijk vindt, beseft Valentijn dat oma inderdaad naar een rusthuis moet omdat ze niet meer alleen mag zijn. Maar als ze moet verhuizen, wil hij haar zo vaak als mogelijk gaan bezoeken.
Dit is een mooi, teder en ontroerend boek over een dementerende oma en haar kleinzoon. Het is bovendien op een heel gevoelige manier geschreven. Bijvoorbeeld als Valentijn het gelaat van zijn 'slapende' oma observeert: Oma had ontelbaar veel groeven in haar gezicht. Zou ze er elke keer als ze ergens zorgen over had eentje hebben bijgekregen? Dan was haar leven zwaar geweest. Of was ze op een ochtend opgestaan, ze keek in de spiegel en zag dat ze oud was? En daarna waren de lijnen natuurlijk alleen nog maar dieper geworden. Valentijn heeft fijne voelhoorns. Intuïtief weet hij hoe hij oma moet aanpakken. Het gedrag van iemand met dementie - de angsten, onzekerheden, het vergeten ... - wordt herkenbaar getypeerd. Een aanrader!
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.