Aantekeningen bij een moord
Peter Vermeersch
Peter Vermeersch (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Acco, 2011 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 399.22 VERM |
31/12/2011
Etnische conflicten bestaan niet
De Rwandese genocide, de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië, het decennialang aanslepende conflict in Sudan, of de recent beëindigde conflicten in Ivoorkust en Sri Lanka: het zijn slechts enkele plaatsen waar in de recente geschiedenis twee of meer etnische groepen op een bepaald moment naar de wapens grepen om hun onenigheden op een gewelddadige manier op te lossen. Vooral gedurende de jaren negentig, toen de Joegoslavische staat implodeerde en de Rwandese genocide het startsein gaf van bijna twee decennia diepgaande instabiliteit in het gebied van de Afrikaanse Grote Meren, verdween de term ‘etnisch conflict’ nauwelijks een dag uit het wereldnieuws. Hoewel het einde van de Koude Oorlog zorgde voor een opmerkelijke daling van het aantal conflicten, werden die conflicten hoe langer hoe meer lokaler. In plaats van het ‘klassieke’ conflict tussen twee onafhankelijke staten, elk met hun bondgenoten, dat werd uitgevochten tussen twee rivaliserende legers, en waarbij een duidelijk onderscheid werd gemaakt tussen burgers en de strijdende partijen, spelen dergelijke conflicten zich af binnen het territorium van een staat, en wordt het conflict niet uitgevochten op slagvelden, maar binnen de samenleving: plots spreken we van een burgeroorlog, en alle voorzichtigheid die normaliter aan de dag gelegd wordt om een klassiek interstatelijk conflict van duiding te voorzien wordt door de meeste perslui overboord gegooid, op zoek naar duidelijke antwoorden die de kijkers en lezers thuis moeten geruststellen dat dergelijke calamiteiten niet ook bij hén kunnen voorkomen. Een korte blik op de strijdende partijen en hun argumenten volstaat in dit geval om de grondredenen voor het conflict terug te voeren op vaak eeuwenoude etnische tegenstellingen, op tribal hatred: dingen die wel daar, maar niet hier aanwezig zijn... Het enige probleem met dergelijke verklaringen is dat ze onjuist zijn, en op zijn best slechts een deel van de werkelijkheid belichten. Dergelijke gelaagdheid, en het besef dat termen als ‘etnisch conflict’ en ‘etniciteit’ vaak alternatieve verklaringsmodellen verdrukken, is een van de onderwerpen die Peter Vermeersch aansnijdt in Het vredesfront.
Peter Vermeersch is slavist en politicoloog aan de Katholieke Universiteit Leuven, en doceert er over etnisch conflict en nationalisme. Hij is er verbonden aan het Instituut voor Internationaal en Europees Beleid, en werkte in het verleden aan Harvard University en aan de Central European University in Boedapest. In tegenstelling tot Vermeersch’ academische publicaties, die grotendeels handelen over politieke ontwikkelingen in Centraal- en Oost-Europa, en in het bijzonder over de rol van etniciteit en minderheden hierin, is Het vredesfront een boek dat vooral voor een breder publiek is bedoeld. Eender wie met een gezonde interesse voor de internationale politiek die meer wil weten over schijnbaar onoplosbare conflicten, hoe ze ontstaan en, belangrijker, hoe we ze kunnen beëindigen en verhinderen dat ze ooit opnieuw plaatsvinden, zal veel hebben aan dit boek.
Het vredesfront is meer dan zomaar een boek over etnisch geweld in de wereld. De grootste verdienste van dit boek is dat het geen historisch overzicht wil geven van één of meerdere specifieke ‘etnische’ conflictsituaties, maar integendeel de maatschappelijke processen en structuren daarachter wil blootleggen. Naar etniciteit en etnisch geweld is de afgelopen decennia veel wetenschappelijk onderzoek verricht, maar de nieuwe en betere inzichten van academici laten zich niet steeds vertalen in een genuanceerdere berichtgeving door journalisten. Bovendien worden de resultaten van dergelijk onderzoek vooralsnog gepubliceerd in peperdure monografieën of in gespecialiseerde vaktijdschriften. Deze laatste zijn weliswaar online beschikbaar, maar wie geen toegang heeft tot het informatica-netwerk van een universiteitsbibliotheek betaalt zich al snel blauw om enkele artikels te raadplegen. Het vredesfront vult dus een belangrijk vacuüm met het vulgariseren van het meest toonaangevende recente wetenschappelijk onderzoek omtrent etniciteit en etnisch conflict.
Behalve dat het inzicht biedt in ‘etniciteit’ als een nogal moeilijk definieerbaar begrip, en in de verschillende theorieën die het ontstaan van etnisch geweld trachten te verklaren, gaat Vermeersch in Het Vredesfront ook in op de reactie van de internationale gemeenschap. Hoe kan etnisch geweld worden gestopt, vooral wanneer er grote aantallen burgerslachtoffers vallen, en op welke manieren kan en mag de internationale gemeenschap effectief interveniëren? Hoe kan na een succesvolle internationale interventie de samenleving weer worden opgebouwd, en wordt aan etniciteit een duidelijkere plaats gegeven in het nieuwe bestel, of moet men eerder trachten om zoveel mogelijk aandacht te besteden aan wat een land samenbrengt in plaats van verdeelt?
In het eerste en interessantste deel van het boek gaat Vermeersch dieper in op het begrip etniciteit, en onderzoekt hij hoe een gewapend conflict als een etnisch conflict wordt bestempeld. Een van de belangrijkste inzichten die het wetenschappelijk onderzoek ons hier brengt, is dat een etnisch conflict als dusdanig eigenlijk niet bestaat. Beter zou zijn om het te hebben over een geëtniseerd conflict: een politiek conflict (want dat zijn ze ten gronde allemaal) waarbinnen gebruik is gemaakt van etniciteit en nationalisme om mensen te mobiliseren en via die mobilisatie politieke doelen te bereiken. Als slavist grijpt Vermeersch hiervoor vaak naar voorbeelden uit het conflict in voormalig Joegoslavië, waarbij politici in een postcommunistisch tijdperk plotseling stemmen moesten ronselen, en dit deden door te verwijzen naar ‘historische’ en vermeende kenmerken en achtergronden van hun eigen groep. Wie zichzelf en anderen als groep een duidelijke identiteit wil geven ten opzichte van derden, gaat zichzelf al snel afzetten tegen die derden, waarbij de eigen identiteit uiteindelijk als superieur wordt gezien. Het politieke gebruik van etniciteit kan bij wijze van spreken dan ook gezien worden als een geest in een fles die, eens eruitgelaten, er bijzonder moeilijk terug in te krijgen is. Van een situatie waarin iemands identiteit een heel fluïde gegeven is dat absoluut niet vastligt en waar iedereen wel zijn eigen mening over heeft, wordt die identiteit geïnstrumentaliseerd om uiteindelijk te eindigen in een situatie waar de Ander verantwoordelijk is voor het onrecht dat ‘onze’ groep te beurt is gevallen. Een klassieke politieke tegenstelling die gewelddadige vormen aanneemt, wordt in een dergelijke context aldus hertaald tot een spontane uiting van aloude etnische tegenstellingen, tot wanneer etniciteit zelf niet meer is los te maken van het conflict, en de grondredenen voor het conflict volledig zijn gemaskeerd door de etnische breuklijnen.
In het tweede deel van dit driedelige boek gaat Vermeersch op zoek naar manieren waarop de internationale gemeenschap kan interveniëren in geval van conflict. Verschillende benaderingen worden nader onderzocht, gaande van klassieke opties zoals het sturen van een onafhankelijke bemiddelaar of het opleggen van dwangmaatregelen tot relatief recente evoluties zoals de preventieve diplomatie, of de ‘vredesopbouw van onderop’ waarbij plaatselijke burgerinitiatieven centraal staan. Ook worden de rol en toepassingen van de Europese veiligheidsmechanismen onder de loep genomen zoals de Raad van Europa, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, en de EU met haar gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Ook het labyrint van de Verenigde Naties wordt kort beschouwd.
In het laatste deel gaat Vermeersch dieper in op de vraag die iedereen zich stelt na afloop van een etnisch conflict: wat nu? Hoe kunnen we een door burgeroorlog verwoeste samenleving opnieuw opbouwen, en welke plaats wordt er gegeven aan de verschillende etnische groepen? Een veelgehoord antwoord wijst in de richting van de consociational democracy, waarbij de macht verdeeld wordt over de verschillende groepen. Anderen wijzen er dan weer op dat een dergelijk model staat of valt met de wil van de deelnemende groepen om op het centrale niveau een consensus te bereiken, en pleiten eerder voor een integratief model, waarbij politici verplicht worden om zich ook buiten ‘hun’ eigen achterban verkiesbaar te stellen. Een antwoord op deze vraag zal wellicht geval per geval gezocht moeten worden, afhankelijk van de nasleep van het conflict, en in welke mate er sprake kan zijn van verzoening of gerechtigheid.
Het vredesfront is een helder geschreven boek dat een complexe materie op een genuanceerde manier vertaalt naar een breder publiek, zonder daarvoor te vervallen in clichés en simplificaties. Het geeft een goed overzicht van de huidige status quaestionis binnen dit vakgebied, met inbegrip van de leemten die nog moeten opgevuld: plaatsen waar etniciteit politiek aanwezig is, maar waarin etnische spanningen niet hebben geleid tot bloedvergieten. Waar, om Vermeersch te citeren, de democratie het haalt van de wrok. [Steven Van Bockstael]
Redactie Vlabin-VBC
In deze studie onderzoekt politicoloog Peter Vermeersch hoe etnische conflicten ontstaan, hoe de internationale gemeenschap in deze conflicten het best intervenieert en hoe de getroffen samenlevingen achteraf het best worden georganiseerd. Een van de belangrijkste conclusies van zijn onderzoek is dat etnische verschillen niet de oorzaak zijn van een dergelijk conflict, maar dat etnisch geweld het gevolg is van een sluwe politieke overheid die de dikwijls minieme verschillen tussen bevolkingsgroepen uitbuit en de etnische haat zo als het ware organiseert. Deze grondige studie is niet alleen belangrijk omdat ze het onderzoek van de voorbije decennia naar de oorzaken van etnische conflicten sythetiseert, maar evenzeer omdat ze als waarschuwing fungeert in een tijd waarin politiek in toenemende mate tot de problematiek van (nationale) identiteit wordt gereduceerd. Hoewel persoonlijke verhalen grotendeels achterwege blijven en etnische conflicten vooral vanuit het perspectief van overheden en instellingen worden bestudeerd, is 'Het vredesfront' behalve een inzichtrijk ook een opmerkelijk soepel geschreven en aangenaam lezend boek. Met voetnoten, index en een uitgebreide bibliografie.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.