Een slagerszoon met een brilletje
Tom Lanoye
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Het Toneelhuis, 2011 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 12621 |
Ilse Dewever
2/ei/27 m
Klassebakken
Het theaterpubliek heeft er een heel seizoen op moeten wachten, maar nu is de topper er: Bloed en rozen, een voorstelling die Toneelhuis deels maakte met centen van het prestigieuze Festival van Avignon. Daar staat het stuk eind juli ook op het hoofdpodium geprogrammeerd. In de cast klassebakken als Katelijne Damen, Stefaan Degand, Abke Haring, Han Kerckhoffs, Johan Leysen, Johan Van Assche en Jos Verbist. Nog op het podium: negen zangers van Collegium Vocale Gent in polyfonische liederen van Dominique Pauwels. De kostuums zijn van Tim Van Steenbergen, de tekst van Tom Lanoye, en Guy Cassiers leidt alles in goede banen. Maar waar slaat de uitdrukking 'bloed en rozen' op? En wie zijn de historische figuren uit de ondertitel, Jeanne en Gilles?
Jeanne d'Arc
"Na ons in Mefisto for ever (over kunst en extreemrechts) en Atropa (over de militaire macht tijdens de Trojaanse oorlog) geconcentreerd te hebben op de invloed van de wereldlijke macht, voelden we de aandrang om ook de greep van de Kerk op de maatschappij door te lichten", vertelt Guy Cassiers, artistiek directeur van Toneelhuis. "Zo kwamen we terecht in de middeleeuwen, een tijdperk doordrenkt van religie. Ons verhaal ontspint zich vanuit de positie van Jeanne d'Arc (1412-1430) en Gilles de Rais (1404-1440), twee ogenschijnlijk tegengestelde figuren." Tom Lanoye: "Enerzijds is er Jeanne, een eenvoudig boerenmeisje dat beweert van God de opdracht te hebben gekregen om Frankrijk van de Engelsen te bevrijden, maar na enkele zeges ter dood veroordeeld wordt. Anderzijds is er de rijke edelman Gilles, die eerst aan Jeannes zijde vecht, maar zich na haar dood overgeeft aan seksuele uitspattingen. Ook hij wordt na een kerkelijk proces berecht, maar met wat een verschil in aanpak. Gilles de Rais wordt door de Kerk ter dood veroordeeld omdat hij kleine kinderen ombrengt, maar wordt na berouw in gewijde grond begraven. Heldin Jeanne, een meisje, een kind nog eigenlijk, wordt tien jaar eerder zonder boe of bah op de brandstapel gegooid. Bloed en rozen - geweld en liefde, maar allebei rood van kleur - toont aan hoe los van de personages, hun omgeving rot is. Het is de Kerk die hen maakt en kraakt."
Dubbelrollen
Om parallellen en tegenstellingen te verscherpen is het stuk opgevat als een spiegel. Deel één vertelt het verhaal van Jeanne, aansluitend volgt dat van Gilles. "Maar ook in de rolverdeling wordt gespiegeld", vervolgt Guy Cassiers. "De acteurs spelen in het tweede deel een rol die in het verlengde ligt of haaks staat op hun karakter uit deel één. Zo worden bijvoorbeeld de geestelijke die Jeanne veroordeelt (Monseigneur Cauchon) en de bisschop door wie Gilles berecht wordt (Monseigneur Malestroit) gespeeld door een en dezelfde acteur, Jos Verbist."
De acteurs hebben hoe dan ook een vette kluif aan dit stuk. "Er wordt op twee manieren gespeeld: klassiek naar de zaal toe, en voor een camera. We hebben kunnen filmen in het pauselijk paleis in Avignon, destijds centraal in het drama. Spelend vóór de camera tegen dat gefilmd decor lijkt het bij projectie alsof de acteur in Avignon staat, en niet gewoon op de planken van de Bourla."
Pausenpaleis
Historisch geduid: in de veertiende eeuw raakte het pausdom opgedeeld, en zetelden de pausen niet langer in Rome maar in Avignon. Hun residentie was het Palais des Papes, met daarnaast de Cour d'Honneur, waar het Toneelhuis eind juli dus deze Bloed en rozen presenteert. "Op die binnenkoer met plek voor tweeduizend toeschouwers zal er geacteerd worden in het Nederlands, met Franstalige boventiteling", onderstreept Tom Lanoye. "Te mogen spelen in de originele taal is een fantastisch cadeau. Zo blijft ook de muzikaliteit van de tekst, doorspekt met verzen, intact."
Het duo is maar wat verguld dat deze productie tot stand kon komen met de steun van het Festival van Avignon. "Vergeet niet dat wij, Vlamingen, hun nationale heldin Jeanne d'Arc screenen", stelt Tom Lanoye. "Een boegbeeld dat, na haar eerst als een heks verbrand te hebben, door de Fransen in 1920 heilig werd verklaard. Volgens het Front National belichaamt zij trouwens de perfecte Française. Onze maatschappij met zijn Vangheluwes wordt in Bloed en rozen aan de kaak gesteld, maar evengoed die van de chauvinistische Fransen. Chapeau voor de durf van de programmatoren! Dit moet aanvoelen alsof een Frans gezelschap bij ons de Guldensporenslag zou uitspitten in het Frans." Guy Cassiers: "Dit bewijst ook hoezeer men in het buitenland onder de indruk is van het Vlaams theater, al zullen we de reacties wel met argusogen bekijken."
Geert Van der Speeten
2/ei/30 m
Lanoyes tekst vonkt en knettert als de brandstapel van Jeanne d'Arc
Van onze redacteur Geert Van der Speeten
ANTWERPEN
Bloed & rozen begint met een schietgebedje van Jeanne d'Arc en eindigt met het 'amen' van Gilles de Rais. Daartussen: twee spektakelprocessen, een brandstapel, godslastering en sodomie, en veel gekonkel in de coulissen van de macht om dat allemaal een plaats te kunnen geven.
Een geschiedenisles over de woelige middeleeuwen, ter lering en vermaak? Jos Verbist hoeft als bisschop Cauchon maar de woorden 'Zeg ne keer' uit te spreken bij het proces van Jeanne d'Arc, of we zitten midden in de actualiteit. Bloed & rozen gaat over vijftiende-eeuwse heiligen en monsters, over een soldaat van God en een geperverteerde alchemist en kinderlokker. Maar de parallellen met vandaag liggen voor het rapen. Schuldig verzuim en hypocrisie, daders die de afzondering van het klooster opzoeken, het zalvende gezemel en gepreek van de clerus: we herkennen het meteen.
Deze groots opgezette theaterproductie sluit aan bij de 'triptiek van de macht' van Het Toneelhuis. Ze laat zien hoe ondoorgrondelijk de wegen van de kerk zijn, maar ook hoe voorspelbaar. Hoe het Jeanne en Gilles vergaat: het mechanisme is twee keer hetzelfde. Een figuur met aanzien wordt ingeschakeld in de missie van de kerk en het hogere doel. Om na bewezen diensten uitgeschakeld te worden.
Tom Lanoye laat de lotgevallen van de twee hoofdfiguren ingenieus in elkaar vloeien, door ze te spiegelen. Zijn complexe tekst vonkt en knettert als de brandstapel van Jeanne d'Arc. Het scherpst is zijn pen als hij twee getuigen (rollen van Stefaan Degand en Johan Van Assche) de wandaden van Gilles de Rais in detail laat oproepen. De perversie wordt een danse macrabre in woorden, gruwelijk en fascinerend tegelijkertijd.
Apocalyptisch
Lanoye toont zich als een zwierige taalkunstenaar, die geen binnenrijm onbenut laat en graag scoort met oneliners. Zijn puntige tekst is een cadeau voor de acteurs. Met dank aan een droomcast, onder wie de meest sonore stem van het Nederlandse taalgebied, Johan Leysen, en een verrassend spitse Abke Haring als Jeanne d'Arc. Haar sterfscène, te midden van rondtollende beelden, is een van de mooiste van de voorstelling.
Bij de veelstemmigheid horen ook de goddelijke influisteringen van Jeanne en de spokende demonen van Gilles. Ze zijn toevertrouwd aan de zangers van Collegium Vocale, die hier helaas niet alle polyfone registers kunnen opentrekken. Regisseur Guy Cassiers brengt Bloed & rozen vernuftig op de scène. Daarvoor heeft hij nauwelijks meer nodig dan twee camera's en een videoscherm, in de vorm van een metershoge maliënkolder. De livebeelden worden gemixt met een gefilmd decor: het Pausenpaleis in Avignon, waar de voorstelling deze zomer ook te zien zal zijn. De zetel van de kerkelijke macht wordt hier de achterkamer waar gewichtige beslissingen genomen worden. Ook de pauselijke keukenschouw komt in beeld, in een apocalyptische scène die van roetzwart langzaam naar bloedrood kleurt.
De barokke kostuums van Tim Van Steenbergen toveren kostelijke praalhanzen te voorschijn. Eén detail is veelzeggend: op diverse plaatsen zijn er handen op het brokaat bevestigd. Het wekt de suggestie dat er altijd wel een schim is die deze personages op de schouders kan tikken. Ze zijn gegijzeld door de posities waarin ze verzeild raken.
De Cassiers-aanpak leidt in Bloed & rozen tot een technisch huzarenstukje. Hij drijft de kunst van de suggestie ten top, met zelfs een glimp van een naar Orléans oprukkend leger. Hoe kwetsbaar dit hoogvormelijke theater is, bleek tijdens de première. Toen de microfoon van Johan Leysen even uitviel, was ook de suggestie meteen foetsie.
Bloed & rozen is niettemin pakkend theater van vlees en bloed. Het roept een wurgende intimiteit op: precies omdat de camera's het gekonkelfoes en de heimelijke terzijdes, de wierook en de tranen, opblazen tot de dimensies van het cinemascherm. Hoe je zonder veel hoogdravendheid toch de emoties kan doen zinderen, deze voorstelling is er een uitgelezen demonstratie van.
'Bloed & rozen', gezien op 26 mei in de Bourla in Antwerpen. Tot 10 juni. Tournee vanaf 31 januari tot 17 maart 2012.
www.toneelhuis.be
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.