Atlas Obscura : ontdek de meest curieuze en mysterieuze plekken op aarde
Joshua Foer
Joshua Foer (Auteur), Janneke Zwart (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2011 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : PSYCHOLOGIE : 415.4 FOER |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2011 |
VOLW. : NON FICTIE : 415.4 FOER |
31/12/2011
Memorabele beelden
Floreant dendritae! Mogen je grijze cellen floreren! De uitspraak is niet afkomstig van een of ander Latijns dichter of wijsgeer, maar van de Britse geheugengoeroe Tony Buzan, auteur van zelfhulpboeken als Use your Head, Master your Memory en The Mind Map Book. Buzan raakte wereldwijd bekend door een documentaire die in het midden van de jaren zeventig op de BBC werd uitgezonden. Sindsdien reist hij de wereld rond om mensen wereldwijd warm te maken voor zijn overtuiging dat het brein een spier is die met de nodige oefening steeds meer kan. Hij is ook de initiatiefnemer van de in 1991 voor het eerst georganiseerde wereldkampioenschappen geheugen, die in december van dit jaar in China zullen plaatsvinden. In die hoedanigheid is Buzan een van de hoofdrolspelers uit Moonwalking with Einstein: the Art and Science of Remembering Everything van de Amerikaanse wetenschapsjournalist Joshua Foer, broer van de bekende romanschrijver Jonathan Safran Foer. Moonwalking with Einstein is in de VS een bestseller, waarvan de filmrechten intussen voor veel geld over de toonbank gingen. Het boek is in het Nederlands vertaald als Het geheugenpaleis: de vergeten kunst van het onthouden.
Joshua Foers boek is minstens twee boeken tegelijk. Het is een populairwetenschappelijk werk over hoe er sinds de oudheid zoal werd nagedacht over het menselijke geheugen en het is tegelijk een documentaireachtig verhaal over hoe de auteur er geleidelijk toe kwam om in 2006 deel te nemen aan de Amerikaanse geheugenkampioenschappen. De lezer krijgt meer van het tweede dan van het eerste — wat de ene zal betreuren, terwijl de andere het boek net daarom goed zal vinden. Als documentair verhaal doet Joshua Foers boek me sterk denken aan de televisiedocumentaires van Louis Theroux. De verteller van het boek heeft alles zelf meegemaakt, maar stelt zich wel op als een relatief afstandelijk getuige die de nieuwe wereld waarin hij zich laat onderdompelen met milde ironie bekijkt. Hij blijft een buitenstaander, een die weliswaar geïntrigeerd is door alles wat er rondom hem gebeurt en wat hij van op een (mentale) afstand ondergaat, maar die de nieuwe wereld die hij ontdekt — en die de toeschouwer c.q. lezer samen met hem ontdekt — toch niet nodeloos belachelijk maakt.
De wereld in kwestie is in dit boek die van de geheugenkampioenschappen, waardoor de auteur in de loop van zijn verhaal steeds duidelijker gebeten raakt. Aan de oorsprong van Het geheugenpaleis ligt een toevallig bezoek aan een onooglijk museum in een al even onooglijk stadje in Pennsylvania, waar Foer een foto van de sterkste mens ter wereld zag. De foto riep bij hem de vraag op of er dan ook iemand de slimste mens ter wereld kon worden genoemd — niet zoals in de hem allicht onbekende Vlaamse televisiequiz, maar echt: een mens die het hoogste IQ ter wereld heeft of gewoonweg het meeste weet en het meeste kan onthouden. Deze op zich wat banale vraag brengt Foer na een korte zoektocht op Google (de slimste zoekmachine ter wereld) bij ene Ben Pridmore. Pridmore was op dat moment wereldkampioen geheugen: hij kon in 32 seconden de volgorde van een geschud pak kaarten onthouden en kende de eerste 50.000 cijfers achter de komma van het getal pi.
Foer trekt naar de Amerikaanse geheugenkampioenschappen van 2005, waar hij de jonge Brit Ed Cooke en de Oostenrijkse student Lukas Amsüss ontmoet. Hij wil aanvankelijk gewoon een verslag schrijven van de wedstrijd voor een tijdschrift, maar raakt al snel gebiologeerd door het hele gebeuren. Niet alleen vraagt hij zich af wat de deelnemers aan dit soort wedstrijden bezielt om een op zich behoorlijk irrelevante tot zelfs betekenisloze reeksen feiten en fenomenen te memoriseren, maar vooral hoe ze er precies in slagen onwezenlijk grote massa’s informatie op te slaan en die op eenvoudig verzoek te reproduceren. Cooke en Amsüss drukken Foer op het hart dat wat zij kunnen meer te maken heeft met het beheersen van de juiste techniek dan met het bezitten van meer verstand en ze wijden hem vervolgens in in de geheimen van de geheugenkunst. Die kunst gaat terug op een traditie die wordt uiteengezet in verschillende retorische traktaten uit de Latijnse oudheid. In elk van die teksten wordt als uitvinder van de ‘ars memorialis’ een zekere Simonides genoemd, een Grieks dichter die met behulp van de goden erin slaagde na een ramp (in een grote feestzaal was het dak ingestort) alle onherkenbaar verminkte slachtoffers te identificeren. Hij slaagde daarin omdat hij zich precies herinnerde wie waar zat en daardoor kon hij ook zeggen wie wie was.
Het geheugen van Simonides werkt volgens het principe dat in alle geheugen-traktaten uit de oudheid, de middeleeuwen en de renaissance wordt aanbevolen: het zogeheten ‘loci et imagines’-principe (‘plaatsen en beelden’). Wie zich een reeks fenomenen in de geest wil prenten, kan maar beter geen verwoede pogingen doen die reeks als dusdanig uit het hoofd te leren. Beter kan men zich voorstellen dat men door een ruimte wandelt (een bekende ruimte, bij voorkeur, zoals een huis met vele kamers dat je goed kent) en dat men op welbepaalde plaatsen typerende en memorabele beelden ziet. Elk van die beelden staat voor een van de te memoriseren fenomenen: de beelden zullen makkelijker onthouden worden en de reproductie van de reeks komt overeen met een wandeling door de ruimte van het geheugen, het geheugenpaleis uit Foers titel. Het is voor het menselijke brein veel lastiger om geïsoleerde dingen te onthouden. Als we die dingen een plaats geven (als we ze in een context plaatsen) en er een beeld aan vastkoppelen (het geheugen werkt bij voorkeur met opvallende beelden), dan gaan we die zaken ook makkelijker en langer onthouden.
Foer past het advies van Cooke en Amsüss toe en ziet inderdaad dat hij er geleidelijk aan in slaagt steeds langere reeksen feiten en gegevens op te slaan en vervolgens op te roepen. Het boek eindigt met een verslag van zijn eigen deelname aan de Amerikaanse geheugenkampioenschappen van 2006, die hij tot zijn eigen grote verbazing ook wint. Voor het zover komt maakt de lezer in Het geheugenpaleis kennis met een aantal opmerkelijke figuren uit wat ik maar de geschiedenis van het geheugen zal noemen. Zo ontmoet Foer voor zijn onderzoek EP, de meest vergeetachtige man ter wereld, die ten gevolge van een virus grote delen van zijn hersenen verloor en sindsdien geen enkele nieuwe herinnering meer kan opslaan. Ook Kim Peek gaat Foer opzoeken, de man die model stond voor het personage dat Dustin Hoffman in de film Rain Man vertolkte. Hij wordt in Het geheugenpaleis ondanks zijn IQ van 87 de mens met het beste geheugen ter wereld genoemd. Aan de ‘loci et imagines’-techniek heeft hij geen boodschap: wat hij ziet slaat hij op, zonder zichtbare moeite en met een snelheid die wetenschappers voor een blijvend raadsel plaatst.
Foer heeft het in zijn boek vanzelfsprekend ook over de wereld van verschil die er bestaat tussen onze eigen tijd en de cultuur van de oudheid en de middeleeuwen, toen de materiële noodzaak om dingen te onthouden veel groter was en de kunst van het geheugen dus ook meer belang had. In die wereld zonder computers en zonder gedrukte boeken had het oefenen van het geheugen nog een groot maatschappelijk nut. Het geheugen stond toen in het teken van het doorgeven van wat waarlijk van belang was, terwijl de mnemonisten die Foer in zijn boek opvoert er juist prijs op lijken te stellen dat wat ze onthouden werkelijk zinloos is. Het zijn figuren waar je als lezer uiteindelijk wat medelijden mee krijgt: ongetwijfeld zeer goed in hun vak, maar wat een vak!
Dat laatste neemt niet weg dat Het geheugenpaleis een al bij al best vermakelijk boek is. Leerrijk zou ik het niet echt noemen: in de stukken waarin Foer de klassieke geheugentraditie duidt of informatie geeft uit de geschiedenis van de psychiatrie of de hersenwetenschappen voel je dat hij geen expert is. Dat is het grote verschil met het werk van Oliver Sacks, met wie Foer op de achterflap van zijn boek naar mijn gevoel ten onrechte wordt vergeleken. Sacks is een wetenschapper met een goede, journalistieke pen, terwijl Foer een journalist is met wetenschappelijke interesses. Daar is niets mis mee, maar wie de voorbije jaren vol bewondering het werk van de Groningse geheugenhistoricus Douwe Draaisma heeft gevolgd, moet op voorhand weten dat het boek van Joshua Foer van een andere categorie is. Verfilmbaar, leuk verhaal, goed geschreven, hier en daar wat leerzame informatie die een mens al dan niet kan onthouden: het moet niet altijd meer zijn. [Jürgen Pieters]
Monique Smit
Het verhaal van de Amerikaanse wetenschapsjournalist, jongere broer van de bekende romanschrijver Jonathan Safran Foer, die zijn geheugen leert trainen en probeert te doorgronden. Hij beschrijft de werking en de tekortkomingen van het menselijke geheugen en hoe het mogelijk is het te verbeteren. Aan de hand van de geschiedenis van geheugentechnieken en wetenschappelijke studies legt hij uit hoe bepaalde klassieke geheugentechnieken in het dagelijks leven kunnen worden toegepast. Zijn trainingscoach, een ervaren Britse 'geheugenatleet', leert hem gebruik te maken van 'de methode van loci', bestaande uit twee basiscomponenten: beelden en plaatsen, locaties waar die beelden worden opgeslagen. De rode draad in het verhaal vormt zijn deelname aan de Amerikaanse geheugenkampioenschappen die hij uiteindelijk wint. In een humoristische en toegankelijke schrijfstijl pleit de auteur voor investering in het geheugen omdat de wijze waarop we de wereld waarnemen en hoe we erin handelen, voortkomt uit hoe we onthouden en wat we onthouden. Herinneringen vormen de bron van onze waarden, stelt de auteur en daarom moeten we ons vermogen te onthouden, cultiveren. Met eindnoten, een literatuuropgave en register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.