1572 : burgeroorlog in de Nederlanden
Raymond Fagel
Raymond Fagel (Redacteur), Eric Storm (Redacteur), Mario Damen (Auteur), Maurits Ebben (Auteur), Peer Vries (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Athenaeum-Polak en Van Gennep, 2011 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : SPANJE 942 |
15/07/2012
In deze proeve tot het schrijven van een algemene geschiedenis van Spanje — in een hecht samenwerkingsverband tussen vijf Leidse historici — wordt de vraag gesteld of we hier met een uniek verhaal te maken hebben. Het antwoord is natuurlijk ontkennend omdat er weinig unieks is in de menselijke historie, ware het niet dat Spanje en met name Madrid mede door de ontdekking van de Nieuwe Wereld in 1492 en de Habsburgse erfenis vele decennia het centrum zouden worden van een immens Europees rijk en een enorme uitstraling zouden kennen.
Toch wordt in dit overzicht de nadruk niet gelegd op de gevolgen op het internationale vlak, maar valt de focus veeleer op het land van Don Quichot zelf en dan nog voornamelijk op zijn politieke geschiedenis. Met als belangrijkste conclusie dat, mede door de jarenlange surplace onder het Francoregime, onze kennis en ons oordeel over Spanje nogal oppervlakkig en generaliserend kunnen worden genoemd. Al voor de verlichtingsdenkers — die ook wij nog zijn gebleven — was Spanje in feite een achterlijk land, zij het met pittoreske kantjes. Een land waar sinds de middeleeuwen het stierenvechten volkssport nummer één zou worden. Een land dat sinds de inval van 722 onder de invloed van de islam leefde en pas na acht eeuwen reconquista (in 1492) voor het christelijke Europa herwonnen kon worden. Wat niet wil zeggen dat tijdens de Arabische bloeiperiode, toen het land de draaischijf was voor economische en culturele uitwisseling tussen de oosterse en de westerse wereld, het roemruchte Al-Andaluz het gedroomde multiculturele paradijs was. Dezelfde spanningen die er altijd al tussen de bevolkingsgroepen leefden, zouden in feite de directe aanleiding worden voor de verbanning van eerst de joden (1492) en later de moslims (1609).
Het ontstaan, de ontwikkeling en de neergang van de grootmacht Spanje, die alles bij elkaar twee eeuwen in beslag zou nemen, heeft dan weer rechtstreeks te maken met de Habsburgse opvolging, waardoor Spanje onder meer met de Bourgondische Nederlanden zou verbonden raken. De invloed die het verlichtingsdenken op de staatsvorming had, legde in de eerste plaats de onoverkomelijke tegenstellingen bloot die Spanje vanaf die tijd van crisis naar crisis zouden voeren. Zoals de groeiende frictie tussen kerk en staat, tussen stad en platteland, tussen liberale opvattingen en absolutistische tradities, in een land dat in de negentiende eeuw tot een ware notabelenmaatschappij zou uitgroeien.
De Tweede Republiek van 1931 luidde het begin in van de grootste tragedie in de Spaanse geschiedenis : de burgeroorlog die van 1936 tot 1939 woedde en volgens Franco de 'goede' van de 'slechte' Spanjaarden zou scheiden. De versplintering van het politieke landschap (21 partijen in het parlement in 1933), waar de verdeeldheid zowel rechts als links van het spectrum gemeengoed was, waar zowel bij rechts als links voor- en tegenstanders van de parlementaire democratie huisden, waar zowel door rechtse als linkse krachten het geweld als politiek middel werd aanvaard. Het waren vooral het gebrek aan compromisbereidheid, de gewelddadige retoriek en het daadwerkelijk geweld die aan de basis lagen van de onvermijdelijke mislukking van het democratisch experiment . Spanje was, zoals de auteurs van deze studie het stellen, 'een democratie met te weinig democraten'.
Aan de vooravond van de tragedie, toen het Volksfront de absolute meerderheid in zetels haalde, waren de krachtsverhoudingen tussen de regeringsgetrouwen en de opstandelingen in feite gelijk. Maar daar waar de opstandelingen één opperbevel en één bestuur kenden, onder militaire leiding, kreeg de republiek te maken met interne ideologische strijd tussen de meer centralistisch georiënteerde partijen en de anarchistisch geïnspireerde groeperingen, waardoor het soms tot een 'burgeroorlog binnen de burgeroorlog' kwam, ook al door een gebrek aan een eensgezinde aanpak in de diverse autonome regio's, door de toenemende druk van een opdringerige Sovjet-Unie die als enige buitenlandse mogendheid de republiek zijn steun bleef verlenen. Desondanks bleef de strijd gelijk opgaan en was uiteindelijk het optreden van de plaatselijke legertroepen en politie-eenheden en de keuzes die zij maakten bepalend voor de uitkomst van de strijd. De toenemende chaos en de verwarring aan de linkerzijde heeft in die keuzes uiteraard zwaar doorgewogen.
Al met al besluiten de auteurs dat men de Spaanse burgeroorlog niet alleen mag beschouwen als een voorspel op de Tweede Wereldoorlog, dat het eigenlijk ook geen directe strijd was tussen fascisme en communisme of tussen democratie en antidemocratie, dat het niet echt ging tussen gelovigen en ongelovigen en zelfs niet tussen rijk en arm. Simplificaties en generaliseringen die al te lang onze opvattingen over dit drama hebben bepaald. Sindsdien stellen zowel historici als literatoren dat beeld bijna dagelijks bij, in onder meer indringende romans als De nacht der tijden van Antonio Muñoz Molina, over het jaar 1936 in Madrid, of in Anatomie van een moment van Javier Cercas, over de mislukte coup van 1979. En ook in deze historische studie van vijf specialisten (Mario Damen, Maurits Ebben, Peer Vries, Raymond Fagel en Eric Storm), die zich terecht richt op de twee meest bepalende periodes uit de Spaanse geschiedenis, worden de recentste inzichten voorgelegd, waardoor weliswaar geen alomvattend maar wel een indringend en genuanceerd beeld wordt geschetst, wat voor een goed begrip van de Spaanse werkelijkheid van belang is, vooral nu het in zwaar economisch weer is terechtgekomen. Het boek is bovendien goed geschreven en functioneel geïllustreerd, en het is voorzien van een register en een uitgebreide bibliografie. [Jan Baes]
Charlotte de Cloet
Van 'In de voetsporen van Don Quichot' hebben vijf Nederlandse universitaire historici, als 'liefhebbers van de Spanjaarden en hun geschiedenis', een studieboek voor hun studenten willen maken, dat ook een wijder publiek de historische achtergronden wil schetsen van de hoogtepunten van de Spaanse cultuur. De auteurs beschrijven in elf hoofdstukken ieder hun eigen periodes, meestal vanuit politiek en (sociaal-)economisch oogpunt. Het degelijke, lezenswaardige resultaat is door de wisselende expertises van de auteurs wel wat onevenwichtig geworden. Zo komen, in tegenstelling tot de literatuur en beeldende kunsten van de Spaanse Gouden Eeuw, die van de volgende eeuwen er bekaaid vanaf. Ondanks de uitgebreide behandeling van de periode van de Burgeroorlog blijven de opbloei en het belang van de kunsten (zoals van De Falla, Bunuel, Lorca, Dali) ongenoemd. De hedendaagse kunsten komen evenmin voldoende uit de verf. De bundel is voorzien van veertig zwart-witfoto's en wordt afgesloten met een beknopte lijst jaartallen, een uitgebreide, beredeneerde bibliografie en een groot namen- en zakenregister.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.