De rivier van Herakleitos : een eigenzinnige visie op de wijsbegeerte
Etienne Vermeersch
Johan Braeckman (Auteur)
31/12/2011
Helder en kritisch denken is erg belangrijk in de zoektocht naar waarheid en zingeving. Nochtans hebben veel mensen het er moeilijk mee omdat ze zich laten leiden door allerlei irrationele patronen en anekdotische verhalen die hun onmiddellijke waarneming lijken te ondersteunen. Johan Braeckman, hoogleraar filosofie aan de Universiteit Gent, brengt in dit hoorcollege (zes lestijden van één uur) een heldere analyse van wat kritisch denken is en wat de valkuilen zijn waarmee het voortdurend wordt geconfronteerd. Hij gaat uit van wat hij de ondraaglijke lichtgelovigheid van de mens noemt. Het gaat hierbij niet alleen over het naïeve geloof in de paasklokken en racistische opvattingen bij de doorsneemens. Verstandige en hoog opgeleide mensen zijn volgens Braeckman zelfs extra kwetsbaar omdat ze beter zijn in de verdediging van onwaarschijnlijke opvattingen. Denk hierbij aan de jonge-aardecreationisten en voorstanders van diverse samenzwerings- of complottheorieën.
Het menselijk brein werkt niet als een harde schijf of een camera waarop we voluit kunnen vertrouwen. Heel wat herinneringen zijn verre van betrouwbaar en dikwijls ook onvolledig of vaag. Het lichamelijke en het mentale horen wezenlijk bij elkaar. Ons brein is een materieel, lichamelijk orgaan dat alle mentale gewaarwordingen voortbrengt. Elke vorm van dualisme dient geweerd te worden. We zijn ons brein. Braeckman illustreert dit aan de hand van diverse dood- en out-of-body-ervaringen. Toch komt kritisch denken niet op natuurlijke wijze tot stand — het moet geleerd en getraind worden. De mens schrikt immers niet terug van bedrog en zelfbedrog, zoals het geloof in spoken, paranormale gaven en talrijke mythes die de ronde blijven doen (klopgeesten, het monster van Loch Ness en allerlei vormen van alternatieve geneeskunde). In die zin onderzoekt een kritisch denker ook religieuze beweringen en opvattingen voor zover ze vatbaar zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Braeckman gaat hier specifiek in op de reële effecten van het bidden.
Het college wordt afgesloten met de vuistregels van kritisch denken die aanzetten tot een open minded aanpak van onze dagelijkse opvattingen. Braeckman breekt een lans voor het invoeren van de methodes en inzichten van kritisch denken in het onderwijs, niet alleen in de aanpak van de verschillende vakken, maar ook als een specifiek terrein van onderzoek over de geschiedenis, de missers en de methodologische aspecten van de wetenschappen.
Dit hoorcollege is rijk aan stof en aangenaam om naar te luisteren. Braeckman is een goed docent, die veel aandacht heeft voor zijn publiek en de zogenaamd droge stof makkelijk verteerbaar maakt door talloze illustratieve uitweidingen. Hij zet de luisteraars aan tot verder denken en onderzoek. [Willy Deckers]
Dr. D.G. van der Steen
Hoorcollege op zes cd's gegeven door Johan Braeckman, docent wijsbegeerte aan de Universiteit Gent. In een tijd waarin emoties en vooringenomenheid steeds vaker de plaats innemen van feiten en argumenten is het een verademing om weer even bepaald te worden bij de vraag of een bepaalde gedachtegang wel deugt. In achttien hoofdstukken van ongeveer twintig minuten stelt hij verschillende aspecten van deze vraag aan de orde, van drogredenen en selectieve waarneming tot groepsdenken en autoriteitsgeloof. Hij doet dat buitengewoon helder, boeiend en instructief, met een prettig (Vlaams) stemgeluid. Dit hoorcollege zou verplichte stof moeten zijn op de middelbare school, met daarna een al even verplichte herhaling om de vijf jaar. Het bijbehorende tekstboekje geeft een samenvatting van het hoorcollege en een opsomming van aanbevolen literatuur. Een heldere uiteenzetting over de valkuilen van het menselijk denken. Voor een breed publiek.