Remembrance classics
Eric Coates
Alex Butterworth (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Athenaeum-Polak en Van Gennep, 2011 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 331.6 BUTT |
15/10/2012
Zoals het een boek over het anarchisme betaamt, is De wereld die er nooit kwam onthutsend, eclatant en explosief. Het spettert van de namen, van de grote historische feiten en van de anekedotische petite histoire. Bovendien is het boeiend geschreven, haast als een roman. Maar het is allemaal echt gebeurd, in sombere en ook opzwepende perioden van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Alex Butterworth, toneelschrijver en historicus, beschrijft een wereldbreed en hybride onderwerp op nauwkeurige en meeslepende wijze. Het anarchisme ging ten onder aan innerlijke twisten en door de inconsequentie van zijn theoretici, die vaak de geweldloosheid predikten, maar toch meegingen in gewelddadigheid. De machten van gezag en kapitaal waren oneindig sterker en vooral meedogenlozer, al betokkelden ze hypocriet de gevoelige snaren van christendom en humanisme. Wereldbreed, want de anarchisten predikten hun soms erg naïef geloof in een vrije, natuurlijke, rechtvaardige en vredelievende maatschappij in verschillende continenten. Er was echter een ongeduldige vleugel die aanslagen pleegde, zeker in tsaristisch Rusland en Frankrijk, maar ook in de Verenigde Staten en elders. Zelfs in Luik werden in 1894 bommen geworpen. Hier zat echter de Russische geheime dienst (Ochrana) achter. België, Zwitserland en Groot-Brittannië waren vooral ballingsoorden voor gevluchte Franse en Russische revolutionairen.
De Ochrana putte zich vooral uit in infiltreren en provoceren, om in Europa een sfeer van terreur en oorlog te verspreiden. Dat lukte aardig, zeker in Frankrijk, waar de hypernationalistische gemoederen werden opgezweept om wraak te nemen op Duitsland, dat Frankrijk in 1870 diep had vernederd. In de VS waren vooral inwijkelingen uit Europa actief. Zij werden hardhandig tot de orde geroepen. Vooral in Chicago verpletterde de politie met grote middelen alle radicale on-Amerikaanse activiteiten. In 1908 verklaarde president Theodore Roosevelt: 'Bij de noodzaak om paal en perk te stellen aan de anarchie zinkt elke andere kwestie in het niet'. En hij voegde de daad bij het woord.
Butterworth volgt een aantal markante figuren, zoals de Rus Pjotr Kropotkin, die tijdens de Eerste Wereldoorlog van pacifistisch anarchist naar pro-Brits en pro-geallieerd evolueerde. Bij zijn terugkeer naar Moskou in 1917 zei hij Lenin vlak in diens gezicht hoezeer hij ontgoocheld was door het 'staatssocialisme' van de bolsjewisten. Hij was een van de weinigen die dit als vrij man overleefde. Nog onthutsender was het kronkelpad van markies Henri de Rochefort-Luçay, de eeuwige Franse onruststoker, die door het leven ging als Henri Rochefort. Met zijn vlijmscherpe pen steunde hij aanvankelijk de progressieve zaak, maar ging daarna overstag, werd nationalist, antisemiet, anti-Dreyfusard en promotor van de Action Française.
Van een geheel ander, zuiver gehalte was de 'Rode Maagd' Louise Michel (1833-1905): in de Commune van 1871 ijveraarster voor onderwijs, sociale bescherming en vrouwenrechten en ten slotte verpleegster op de barricaden. Zij werd samen met andere communards naar Nieuw Caledonië verbannen, gaf daar les aan Kanaakse kinderen en stond erop om als laatste naar Frankrijk terug te keren. Weer in Frankrijk belandde zij wegens 'opruiing' herhaaldelijk in de cel. Er werd een aanslag op haar gepleegd en ze overleefde een kogel in de slaap. Ze verzette hemel en aarde om de dader vrij te krijgen. Het toeval wil dat zij werd geboren in het noordoostelijke département Haute-Marne, grenzend aan het département des Vosges, het gebied waar Jeanne d'Arc (1412-1431) het levenslicht zag. Na 1871 sloten bourgeoisie en katholieke kerk een verbond om de linkerzijde mores te leren en de sociale verworvenheden van de Parijse Commune af te schaffen, nadat er meer dan 25.000 mannen, vrouwen en kinderen tijdens de Semaine sanglante door het leger waren afgeslacht. De beloning voor de regering van de republiek was de heiligverklaring van Jeanne d'Arc, die in Parijs een glanzend standbeeld heeft. Louise Michel moet het met minder stellen, maar de sociale rechten waar zij voor ijverde, maken thans deel uit van elke beschaafde democratische natie.
Action Française kreeg uiteindelijk haar zin: oorlog. Een van haar aanhangers vermoordde op 31 juli 1914 Jean Jaurès, de laatste hoop van de trouwens snel slinkende groep van linkse pacifisten — 'à Berlin' werd nu aller leus. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werden vernielingen en bloedbaden aangericht waarbij de anarchistische aanslagen, hoe verwerpelijk ook, verbleken. Dat heeft Butterworth glashelder belicht. [Robert Schoeters]
Drs. H.H. Ahaus
De Britse historicus/toneelschrijver Alex Butterworth (1969) vertelt in dit boek op onderhoudende wijze over de geschiedenis van het anarchisme. Het boek bestrijkt een periode van pakweg vier decennia, van de Parijse Commune (1871) tot de revolutie in Sint-Petersburg (1905). Butterworth vertelt vooral verhalen, vaak met pittige details. Die verhalen zijn fascinerend, maar tot een echte analyse komt de auteur nauwelijks. De research voor z'n boek moet een pittige klus zijn geweest. Om uit de brij van documenten dit gedetailleerde beeld te scheppen is prijzenswaardig. Naast historisch interessant is het boek ook actueel: de geschiedenis lijkt momenteel immers op een vergelijkbaar punt te zijn aanbeland. Het boek geeft veel informatie over de anarchisten en hun bestrijders, alsmede over hun – vaak onderbelichte – motieven en idealen, vooral de hoop op een betere wereld. De vermenging van verhalen maakt het boeiender dan traditionele geschiedschrijving. Dikke pil van maar liefst ruim zeshonderd bladzijden (!) verdeeld over 24 hoofdstukken plus voorwoord, proloog en slot.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.