Ilias
Homerus
3 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Van Oorschot, 2015 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OUDE TALEN : Klassiek Grieks (tot 1453) HOME |
Aanwezig |
Athenaeum-Polak en Van Gennep, 2010 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OUDE TALEN : Klassiek Grieks (tot 1453) HOME |
Aanwezig |
Querido, 1998 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OUDE TALEN : Klassiek Grieks (tot 1453) HOME |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Het Spectrum, cop. 1979 |
YOUNG ADULT : HOME |
8 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Athenaeum-Polak en Van Gennep, 2010 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 4330 |
Magazijn |
De Arbeiderspers, 1993 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HOME |
Magazijn |
Het Spectrum, 1983 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : KLAS-G 877 HOME |
Magazijn |
Nijhoff, 1980 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : KLAS-G 877 HOME |
Magazijn |
Standaard, 1979 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : * 879 KG HOME |
Magazijn |
Manteau, 1978 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : KLAS-G 877 HOME |
Magazijn |
Willink, 1958 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : * 879 KG HOME |
Magazijn |
Willink, 1958 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : KLAS-G 877 HOME |
31/12/2010
'Hij gaf zijn woorden vleugels.'
Eindelijk nog eens een vertaler die durft zeggen waar het op staat. Een vertaler die het allereerste woord van Homerus' Ilias ? en daarmee van de hele westerse literatuur ? niet ergens achteraan de eerste zin wegmoffelt. 'De wrok, godin, van Peleus' zoon Achilles / moet u bezingen.' Het begin van Patrick Lateurs gloednieuwe Iliasvertaling is net als het origineel een meesterlijk georkestreerde donderslag bij heldere hemel. Met wrok (mènis) begon de literatuur van het Avondland. En niet met oorlog, zoals velen denken.
Vergeet het. De Ilias is niet het verhaal van de Trojaanse oorlog, van blonde macho's à la Brad Pitt en van vechtersbazen die in Hollywood lijken ingescheept. Het slagveld bij Ilion is niets meer dan het decor van het echte drama, dat zich afspeelt in de barak van een wrokkende krijger. Achilles, de beste strijder van de Achaeërs ? want, zoals Lateur terecht opmerkt: bij Homerus is nog geen sprake van Grieken ? heeft zich uit de strijd teruggetrokken na een twist met Agamemnon, de aanvoerder van het krijgsvolk. Hierdoor krijgen de Trojanen in het tiende jaar van de oorlog plots het overwicht. De Achaeërs zijn in het nauw gedreven. Niet door de wraak van de Trojanen, maar door de wrok van een koppige kniezer uit eigen rangen. Wraak vreet aan de ander. Wrok vreet aan jezelf. Homerus wist al wat het ergste was.
Hoe een dichter uit de achtste eeuw voor Christus ? al blijft die datering onzeker ? erin slaagde de menselijke psyche zo confronterend te ontrafelen, is al duizenden jaren een raadsel. Ook de verhaalstructuur is allesbehalve primitief. De Ilias gaat over ongeveer negen dagen uit een tien jaar durende oorlog. Binnen die scherpe focus, waarbij het wrokkende hoofdpersonage dan ook nog eens grotendeels afwezig is en als een onvermijdelijke schaduw boven het verhaal hangt, schept de verteller een indrukwekkend mythologisch, historisch en theologisch universum. Homerus' epiek is verbazend modern.
Toch zal iedere lezer vaak nogal beteuterd terugdenken aan deze lof. Wanneer een boodschap nog maar eens letterlijk herhaald wordt, bijvoorbeeld. Of wanneer een boogschutter sneuvelt na alweer hetzelfde strijdtafereel en 'duisternis zijn ogen toedekt' ? altijd met dezelfde woorden. Homerus' poëzie bulkt inderdaad van geijkte formules en steeds herhaalde standaardscènes. En zoals Montaigne in een van zijn essays terloops monkelt: 'Herhaling is altijd vervelend, zelfs bij Homerus.' Niemand brengt zweverige classici sneller met de voeten op de grond dan de spelende wijsgeer, die de Griekse dichter elders nochtans bij 'de meest voortreffelijke mannen' rekent.
Ergens tussen voortreffelijk inzicht en vervelende herhaling begint de westerse literatuur. Bekend ? want, zo wordt toch overal nagepraat: in het oude Griekenland liggen de wortels van onze beschaving ? maar minstens even bevreemdend. De Griekse Ilias bestaat uit bijna zestienduizend hexameters. Die zesvoetige verzen werden gezongen onder begeleiding van een snaarinstrument. De Oostenrijkse classici Danek en Hagel probeerden ooit de oorspronkelijke manier van opvoeren na te bootsen. Wie bij het beluisteren van hun resultaten de slappe lach niet krijgt, zal zich verbazen over de oosterse sfeer van de Griekse gezangen. Homerus en de Grieken blijken onherroepelijk vreemd. De muziek zijn we voor altijd kwijt.
Iedere Homerusvertaler moet dan ook op twee fronten vechten. Zijn vertaling moet het bevreemdende origineel in ere houden én de hedendaagse lezer behagen. Het eerste front bevechten is hopeloos. Homerus leefde in een wereld die zelfs voor Grieken van de zesde eeuw voor Christus, toen de tekst van de epen 'officieel' werd vastgelegd, al onvatbaar was. Bovendien vertelde hij over een vergane heldencultuur die hij zélf niet meer volledig kon doorgronden. Wie Homerus vertaalt, moet dus vertalen tot de derde macht en mag er niet op hopen veel drempels te overschrijden. Hij kan er zich hoogstens even aan optrekken om over de muur te loeren.
Het andere front ? de hedendaagse lezer ? heeft steeds weer andere wensen. Algemene belezenheid, kennis van de mythologie en vertrouwdheid met bepaalde literaire vormen veranderen voortdurend. Daarom vraagt én verdient elke generatie een nieuwe vertaling van de blijvers uit de wereldliteratuur. En inderdaad: het was van 1980 geleden dat iemand zich nog aan de Ilias waagde. Toen vertaalde H. J. de Roy van Zuydewijn het epos in Nederlandse hexameters. Hij slaagde er echter nooit in de uit 1956 daterende prozavertaling van M. A. Schwartz van de troon te stoten. Dat klinkt evident. Proza staat voor leesgemak, poëzie voor stugge hoogdravendheid. Een nieuwe prozavertaling drong zich dus op.
Met een stalen gezicht serveert Lateur zijn nieuwe vertaling in verzen. Die koppige keuze maakte hij echter niet om het de lezer moeilijk te maken, maar om zijn voorgangers te tonen hoe het wél moet. En dat is hem gelukt. Wat een tempo! Lateur liet de statige hexameters van De Roy van Zuydewijn achterwege en koos voor vlotte vijfvoetige jamben. Daarin permitteert hij zich bovendien zoveel vrijheid dat het metrum bijna helemaal op de achtergrond verdwijnt. Zelfs de vertaler raakt een enkele keer de pedalen kwijt. Zo telt het vers 'mij bij de dood van Alexandros geen vergoeding' (3.289) plots zes voeten.
Pleitbezorgers van het trage lezen blijven ontredderd achter. Toch is een vertaling waar je door kunt razen de enige mogelijkheid om de homerische epen onvervalst te beleven. Vertalers die voor moeilijk lopende verzen en vergezochte woorden kiezen ? een onleesbaar hoogtepunt is de Engelse vertaling van F. W. Newman ? vergeten hoe de Grieken hún Ilias ervoeren. Ze luisterden en lieten zich meeslepen. Ze konden niet terugbladeren of even nadenken over de stamboom van een voorbijflitsende wagenmenner. Lateurs Ilias is de gemakkelijkst verteerbare van de twaalf vertalingen die tot dusver in het Nederlands verschenen. En dat is geen teken van hedendaagse gemakzucht, maar van gevoel voor authenticiteit.
Maar is een metrische vertaling dan nog wel nodig? Waarom geen poëtisch proza met ? in tegenstelling tot Schwartz' vertaling ? de nodige aandacht voor stijl en ritme? Een Nederlands metrum stoelt immers onvermijdelijk op klemtonen, terwijl het Griekse metrum werd gesmeed door muzikale toonhoogteverschillen. En de muziek zijn we kwijt. Waarom dan nog halsstarrig aan verzen vasthouden? Lateurs gezwoeg om het vertaalde in vijfvoeters te proppen gaat immers veelal onopgemerkt voorbij.
De korte verzen zorgen soms zelfs voor een vervelende kink in wat anders een uitstekende vertaling zou zijn. Zo zijn sommige verzen bijna dubbel zo lang als andere ('Hij werd doordrongen van de godheid Ares, / de vreselijke Enyalios.') of valt een zin dood door een knullig enjambement ('Dan zal ik gaan naar het paleis van Zeus / met bronzen drempel en ik raak zijn knieën / aan.') Ook gedwongen kromme woordplaatsing en gescharrel om een lettergreep meer of minder zorgen er vaak voor dat de verzen wringen. Zo wordt 'en' opvallend vaak gebruikt en geven de vele parallelle vormen ? 'Trojers' of 'Trojanen', 'vreeslijk' of 'vreselijk', 'godlijke' of 'goddelijke' ? een air van slordigheid.
De discussie tussen poëzievertalers en proza-adepten zal allicht nooit worden beslecht. Belangrijker is dat Lateur een imposante vertaling afleverde, waarbij iedere detailkritiek in het niets vervalt. Hij overtreft zijn voorgangers huizenhoog wat leeshulp betreft. Schwartz en De Roy van Zuydewijn lieten de lezer op dat gebied immers volledig aan zijn lot over. De namenlijst en de annotaties, die ook talige interpretaties en archeologische toelichtingen niet schuwen, zijn onmisbaar voor wie zich staande wil houden in het mythologische en geografische namengeweld van de Grieken. (Ook Lateur zelf raakt soms begrijpelijkerwijs in de war. Zo noemt hij Nestor ergens de 'zoon van Peleus' (10.87), terwijl Nestors vader Neleus heet en Peleus de vader van Achilles was.)
In de beschouwende passages toont Lateur ? zelf ook een verdienstelijk dichter ? wat hij kan met klanken, om daarna met gedurfd korte zinnen weer verder te stormen, 'zoals een golf onder het wolkendek / door stormwind zwelt, onstuimig op een snel / schip neervalt en het helemaal met schuim / bedekt.' Vooral de vele homerische vergelijkingen winnen in deze vertaling aan zeggingskracht. 'Zo snel als de gedachte sprongen maakt / bij iemand die veel landen heeft bereisd / en in zijn scherpe geest bedenkt: was ik / maar hier, of daar, en talrijk zijn zijn wensen ? zo snel vloog Hera [...].' Het leest een stuk aangenamer dan De Roy van Zuydewijns hexameters: 'Zoals een man die veel heeft gereisd van de ene gedachte / snel op de andere komt en denkt, in zijn scherpe bewustzijn, / 'was ik maar daar of was ik maar hier' ? want zijn wensen zijn vele ? / zo ook doorvloog de machtige Hera [...]'
De muziek zijn we voor altijd kwijt. Het blijkt het beste om zelf te blijven zingen, wat de opdracht is van iedere vertaler. Lateur kweet er zich voortreffelijk van. Wie Homerus vertaalt, staat eenzaam op het slagveld tussen de listen van de oorsprong en de hakbijlen van de hedendaagse lezer, in een moeilijke spreidstand tussen dichten en vertellen. 'Heel stoutmoedig / de man die zich verheugde en niet treurde / als hij het zware oorlogswerk aanschouwde.' En dan steeds maar die kritiek van alweer een nieuw lezerspubliek dat zich aandient terwijl de drukinkt nog nat is. Over de Ilias is het laatste woord nog niet geschreven. Maar het eerste woord zal altijd blijven zinderen en zingen. [Bram Demulder]
Prof.dr. E.A. Hemelrijk
In een vuistdik, verzorgd uitgegeven boek is een nieuwe vertaling verschenen van de Ilias van de Griekse epische dichter Homerus (8ste eeuw v. Chr.). De Ilias gaat over de wrok van Achilles, de grootste Griekse held, tegen Agamemnon, die zijn geliefde slavin heeft afgenomen. Uit boosheid trekt hij zich terug uit de strijd in het laatste oorlogsjaar van de Grieken tegen Troje. Als zijn beste vriend Patrokles sterft, keert Achilles weer terug in de strijd en wreekt hem door de grootste Trojaanse held, Hektor, te doden. Het boek eindigt met de teruggave van het lichaam van Hektor aan diens vader Priamus. De fraaie vertaling door de dichter en vertaler Patrick Lateur is in versvorm: in vijfvoetige, niet-rijmende jamben. Hoewel veel moderner van taal dan b.v. de prozavertaling van Schwartz (1982) leest hij daardoor wel moeilijker. Bij langzaam en aandachtig lezen heeft de vertaling een poëtische kracht. Met verklarende aantekeningen, register en kort nawoord.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.