De apotheker van Auschwitz : roman
Dieter Schlesak (Auteur), Jacq Firmin Vogelaar (Vertaler)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Arbeiderspers, cop. 2010 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 9397 |
Besprekingen
00/00/0000
Auschwitz. Hoewel de beelden bekend zijn ? de spoorlijn die door de ingangspoort voert, het cynische opschrift 'Arbeit macht frei', de barakken ? gaat wat daar is gebeurd elk verstand te boven. Hoe concreet de massavernietigingen in de Tweede Wereldoorlog ook beschreven worden, de Holocaust blijft in wezen abstract. Uiteraard zijn de feiten bekend: Joden, zigeuners, homo's en anderen die Hitler niet kon gebruiken in zijn arische rijk werden er in mensonterende omstandigheden opgesloten en op industriële wijze vergast en verbrand. Het ongelooflijke is dat dit allemaal te vatten is, meer nog: de manier waarop dit soort vernietigingskampen was georganiseerd, was door en door planmatig, doelmatig en rationeel. Het waren goed georganiseerde en goeddraaiende fabrieken van de dood. Inzien dat de rede, die zoveel geniaals kan verwezenlijken, ook hiertoe in staat is, is schokkend en doet je stilstaan bij datgene waartoe mensen in staat zijn. Maar in wezen blijft de Shoah dan nog altijd abstract. Wie niet louter verstandelijk wil begrijpen, maar een poging wil doen om dieper door te dringen tot datgene waarvoor Auschwitz staat, zal zijn toevlucht moeten nemen tot particuliere geschiedenissen. Getuigenissen zoals Primo Levi's Is dit een mens maken de realiteit van de kampen voelbaar. Je gaat meeleven in de letterlijkste zin van het woord: je wordt gedwongen mee te beleven wat slachtoffers hebben moeten ondergaan en doorstaan. Wat als geheel aan je bevattingsvermogen ontsnapt, wordt in de details duidelijker. Waar je Auschwitz rationeel kan begrijpen als een goedgeoliede machine, daar geeft het concrete leed van de gevangenen een menselijke en emotionele dimensie aan je poging om greep te krijgen op de Holocaust. Daarom is elk getuigenverslag opnieuw van belang: het helpt je om dichter bij het onvoorstelbare te komen.
De vraag is of 'Auschwitz' ook geromantiseerd mag worden. Kan je over de grootste georganiseerde slachting in de westerse geschiedenis een roman schrijven? Het antwoord op die vraag hangt af van de functie die je het genre toekent. De roman wordt meestal gezien als divertissement. Vanuit die opvatting moet het antwoord wel 'neen' luiden: Auschwitz, de Holocaust, Hitler ? je daarmee amuseren, daar houdt het goed fatsoen op. Dat dit een idee is die bij velen leeft, werd recent nog duidelijk uit de rel rond het kookprogramma Plat préféré. Toen Jeroen Meus het lievelingsgerecht van Hitler wilde bereiden, kwam er een storm van verontwaardigd protest. En terecht. Auschwitz mag nooit de inzet zijn van louter amusement. Er is echter ook een andere visie op de roman mogelijk, namelijk een die fictie beschouwt als kennisinstrument: in een roman kunnen namelijk werelden, denkpistes en gedachte-exeperimenten uitgetest worden die vaak een directer inzicht kunnen geven dan eender welk objectief geschiedkundig relaas of filosofische analyse. Dat is bijvoorbeeld het geval in De welwillenden, de controversiële roman van Jonathan Littell. Hij biedt de lezer een blik in de zieke geest van een een SS-officier en poogt daarmee inzichtelijk te maken welke overwegingen geleid hebben tot het handelen van de nazi's.
'Roman' is de aanduiding die De apotheker van Auschwitz van Dieter Schlesak meekreeg, maar in dit geval is die benaming uiterst ambigu. Dit verhaal is geen fictie zoals Littells boek, dat weliswaar gebaseerd was op allerlei literatuur over de kampen, maar in de eerste plaats het fictieve verslag is van een verzonnen personage. Schlesak vertelt het verhaal van het historische persoon Victor Capesius (1907-1985), het hoofd van de apotheek van Auschwitz. Dat doet hij aan de hand van bronnen als getuigenverklaringen, processtukken, uitspraken van Capesius zelf. Natuurlijk selecteert en monteert hij, maar dat doet elke biograaf, dat maakt van dit boek nog geen roman. Schlesak grijpt echter nog op een andere manier in: hij laat het fictionele personage Adam aan het woord, een gevangene die de geciteerde documenten vanuit zijn eigen ervaring becommentarieert. Door een slachtoffer aan het woord te laten, tracht Schlesak de biografie van Capesius minder abstract te maken. De apotheker van Auschwitz is op die manier dus een historisch correcte reconstructie van het leven van een nazibeul, aangevuld met een subjectieve en fictieve getuigenverslag van een slachtoffer. Op die manier krijg je niet enkel twee perspectieven; de literaire ingreep zorgt er ook voor dat het boek zowel het verstand als het gevoel van de lezer aanspreekt, een combinatie waarmee een dieper begrip van Auschwitz wordt betracht en bereikt.
Capesius is een apotheker uit het Duitstalige Roemeense stadje Zevenbergen. De gedeporteerden die hem nog kennen als joviale farmaceut uit zijn winkel of als vriendelijke vertegenwoordiger van Bayer voelen meteen een soort vertrouwen als ze hem in Auschwitz op het perron zien. Het perverse is uiteraard dat hij daar misbruik van maakte. Hij zal het zelf altijd ontkennen, maar hij neemt wel degelijk deel aan de selectie: links de 'geredden', zij die niet meteen vergast werden, rechts de 'gedoemden'. Hij is ook de beheerder van het Zyklon B, het gas waarmee honderdduizenden vermoord werden. Na de oorlog krijgt hij een relatief lichte straf en opent hij in Göppingen een apotheek annex schoonheidssalon, waarschijnlijk met een kapitaal van gestolen bezittingen en uitgerukte gouden tanden uit het kamp. Schlesak vertelt het verhaal van deze gewetenloze kleine garnaal gortdroog. In negen hoofdstukken die telkens een bepaald aspect in het kamp beschrijven (zoals liefde, wetenschap of de evacuatie ) bepaalt hij telkens welke rol Capesius speelde op dat gebied. Het meest schokkende is misschien wel dat zijn gedrag waarschijnlijk te verklaren is uit 'ordelievendheid en plichtsbesef'. De apotheker van Auschwitz is zo het tragische verhaal van een typische meeloper. Maar het is veel meer dan het intrigerende verhaal van een apotheker met twee gezichten. Schlesak probeert niets minder dan het kwaad te doorgronden en presenteert daartoe een overdonderende veelheid aan feiten en getuigenissen over het dagelijkse leven in het kamp. Dat lijkt soms te veel van het kwade, maar Auschwitz wordt zo bij momenten misselijkmakend concreet. [Carl De Strycker]
J. Hodenius
In deze documentaire roman lezen we gedetailleerd-realistisch over de gruwelijke machinerie van het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. De nadruk ligt op de reconstructie van de opportunistische carrière voor, in en na het doodskamp van apotheker Dr. Victor Capesius, een stadgenoot van de Roemeens-Duitse auteur/dichter/essayist (1934). Als assistent van Dr. Mengele stuurde hij ondanks vriendschappen of flirtages met joodse stad- en streekgenoten voor de oorlog (hij was zelfs bevriend met de moeder van de auteur) deze als selecteur koelbloedig naar de gaskamers en verrijkte zich met hun bezittingen (gouden vullingen). Door omkoping kon hij later zijn civiel bestaan voortzetten. Het minutieus en als in een mozaïek verweven historisch bronnenmateriaal (processtukken, brieven, interviews, citaten uit kampliteratuur en aantekeningen van daders en slachtoffers) wordt door hem en door een alternatief verteller, de bij het Sonderkommando tewerkgestelde Adam Salmen (het enige fictieve personage, in schuin schrift weergegeven) aangevuld en becommentarieerd. Met een nawoord van vertaler Jacq Vogelaar. De gedetailleerde gruwelijkheid zal sommige lezers het uitlezen bemoeilijken. Kleine druk.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.