De machtsparadox : een radicaal nieuwe visie op leiderschap
Dacher Keltner
Dacher Keltner (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ten Have, 2009 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 415.3 KELT |
31/12/2010
Voelen met lichaam en geest
Denken over emoties
Zowel Mariëtte Willemsen, docente filosofie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, als Dacher Keltner, hoogleraar psychologie uit Californië, schreven een boek over emoties. Om maar met de deur in huis te vallen: het boek van Willemsen, Denkbewegingen, is uitmuntend, leest lekker weg, maar is toch zeer interessant en diepgaand, terwijl het boek van Keltner, De mens is niet slecht, slecht is, en ook traag van stof. Misschien ligt het aan uw recensent, die zelf filosoof is, en daarnaast ook een beetje de buik vol heeft van zogenaamd revolutionaire inzichten en wetenschappelijke ontdekkingen die gebaseerd zijn op de evolutietheorie.
Op de cover van De mens is niet slecht staan elf afzonderlijke foto's van gezichten met een bepaalde uitdrukking. Deze gezichten drukken emoties uit, zonder verder te laten zien waarom, waar en met wie. Volgens Keltner moeten emoties allemaal worden doorleefd en gevoeld, en aan de oppervlakte komen. Maar dan wel de 'positieve emoties' van blijdschap, medelijden, dankbaarheid etc. Deze moeten we aan bod laten komen door de hele dag te glimlachen. Dan worden we rijk en succesvol. Als we dat allemaal maar wat meer zouden doen, dan zou het veel beter gaan met de wereld. Dat zit in onze genen, apen zijn ook gelukkiger als ze blij kijken, en eigenlijk weten de wijzen uit het Oosten, zoals de Dalai Lama (of, in Keltners woorden: 'Zijne Heiligheid de Dalai Lama, ZHDL'), dit allang door 'de 2500 jaar oude leerstellingen van het Tibetaans boeddhisme'. Keltner heeft zelf een keer met de Dalai Lama aan tafel gezeten, en dat was heel bijzonder. ZHDL raakte Keltner toen aan, waardoor Keltner weken van slag was. Kortom, het bekende Californië-new-agegebabbel, maar dan in het moderne jasje van de evolutietheorie, dus met heel veel praatjes en onderzoekjes naar neuronen, klieren, observaties van hoe mensen kijken etc. De ondertitel van het boek luidt: emoties als bron van goed en zinvol leven. Ingetogenheid, bedachtzaamheid, stemmingen, niet-observeerbare innerlijkheden, al dat soort zaken die in 2500 jaar Europese cultuur belangrijk zijn geweest, worden in de wetenschappelijk opgeleukte emobrabbel van Keltner overboord gezet. Ach, ik overdrijf wat, er staan leuke faits divers in het boek en dit soort boeken is erg populair, in ieder geval in de emocultuur. Genoeg hierover.
Dan het magnifieke Denkbewegingen. Op de kaft geen foto's waaraan je direct de emoties kunt aflezen, maar pentekeningen. Ook van gezichten, maar niet van allemaal afzonderlijke gezichten, wel van gezichten die in elkaar verweven zijn. Vind ik Willemsen zo goed omdat ze een tegengestelde visie heeft in vergelijking met Keltner? Nee hoor, Willemsen pretendeert niet ultieme antwoorden te hebben op de vraag hoe mensen, laat staan de hele wereld, gelukkig zouden kunnen worden. Ze verkoopt geen boodschap, maar stimuleert het zelf denken. Stop: nu dreig ik in een negatieve Keltneremotie terecht te komen, wat volgens hem ongelukkig maakt. Dus, meer positief gesproken: wat voor een boek is dat van Willemsen?
De tekst is geschreven om als literatuur te dienen in het Nederlandse filosofieonderwijs. De komende drie jaar is 'emotie' het thema bij de examens filosofie aan Nederlandse scholen. Een tekst met een dergelijke opdracht loopt het gevaar belerend te worden, kinderachtig of te populariserend. Niets van dat alles. Integendeel, Willemsen heeft een boek geschreven waarin alle belangrijke gedachten over emoties uit verschillende wijsgerige stromingen aan bod komen, zonder zichzelf aan de ene of de andere 'emotietheorie' te verbinden. Hoe doet ze dat nu? Allereerst weeft ze een rode draad van enkele belangrijke tegenstellingen in het denken over emoties. Zijn emoties iets lichamelijks of iets van het denken? Voor 'evolutiedenkers' als Keltner is dit geen vraag: alles is lichamelijk, biologisch etc. Willemsen laat zien dat het antwoord op deze vraag veel genuanceerder is. Sommige emoties lijken voornamelijk een lichamelijk aspect te hebben, zoals angst of woede. Misschien dat bij angst het lichaam instinctief reageert op gevaar: bloedvaten en pupillen vernauwen zich, zweet breekt uit en de ademhaling stokt. De emotie van de angst is dan misschien niets anders dan dit soort lichamelijke verschijnselen en een verbale reactie daarop. Andere emoties lijken meer met het denken van doen te hebben, zoals heimwee of dankbaarheid. Als je dankbaar bent om iets, dan uit zich dat ook wel lichamelijk, maar dankbaarheid zelf is meer dan de lichamelijke uitdrukking. In het gevoel van dankbaarheid zitten ook allerlei complexe gedachten over het object van de dankbaarheid. Als iemand mij zomaar helpt met het verwisselen van een kapotte autoband, dan ben ik hem dankbaar. Als een monteur dat doet voor geld, dan ben ik wel blij om de gerepareerde band, maar ben ik hem niet op eenzelfde manier 'dankbaar'. In dergelijke emoties spelen sociale, cognitieve en culturele aspecten een rol, ze zijn niet eenvoudigweg tot lichamelijke reacties te herleiden. Sommige filosofen benadrukken meer het lichamelijke, zoals William James, andere meer het geestelijke aspect, zoals Martha Nussbaum. Het leuke van Denkbewegingen is dat Willemsen beide visies aan bod laat komen. Achterin zijn ook een flink aantal teksten van filosofen opgenomen, waardoor je de argumenten voor de verschillende posities nog eens kunt nalezen in de oorspronkelijke vorm.
Andere vragen zijn die naar de universaliteit van emoties en de reduceerbaarheid van emoties. Zijn er emoties die overal voorkomen? En kunnen emoties worden ingedeeld en tot een paar grondemoties worden herleid? Wat die laatste vraag betreft, bespreekt Willemsen de emotietheorieën van Descartes en Spinoza. De verschillen tussen hun opvatting over emotie houden verband met hun verschillende soorten filosofie. Wat opvalt, is dat beiden verlangen of begeerte als basisemotie beschouwen, terwijl men tegenwoordig eerder aan angst en woede denkt als basisemotie. Terloops laat Willemsen dan ook zien hoe het denken over emoties in de loop der tijden verandert. Zo bespreekt de stoïcijn Seneca de emotie van woede en vindt hij die maar niks. In woede zijn mensen niet meer redelijk. Seneca schrijft: 'Het is walgelijk en angstaanjagend om het uiterlijk te zien van mensen die zichzelf zo misvormen en van woede opzwellen.' Tegenwoordig wordt het in grote delen van de emocultuur juist als positief gezien om 'je hart te luchten'. Een ander voorbeeld van een emotie waarvan de waarde discutabel is, is die van het medelijden. Is medelijden de basis voor alle menselijke onderlinge solidariteit, en zit het in onze natuur ingebakken, zoals Hume wil? Of is medelijden een typisch christelijk of cryptochristelijk verschijnsel dat zwakke geesten gebruiken om zich te kunnen verheffen, zoals Nietzsche dat betoogt? Bij medelijden en ook bij zoiets als trots, laat Willemsen zien dat het misschien nog genuanceerder ligt, en dat er verschillende vormen van medelijden en trots kunnen zijn.
Het is typisch didactisch om via het thema van 'emoties' de scholieren te laten kennismaken met verschillende soorten filosofie. Menig cursusboek zou in kadertjes schoolse uiteenzettingen geven van filosofen en stromingen. Het mooie bij Willemsen is dat deze als vanzelfsprekend in de tekst zijn geïntegreerd. Van angst als lichamelijke emotie loopt Willemsens verhaal moeiteloos over in een bespreking van het existentialisme van Sartre, Heidegger en Kierkegaard, waarbij angst meer is dan een emotie. Angst is een stemming zonder object, die om het hele bestaan draait, en de mogelijkheid van het niet-bestaan van dit bestaan doet voelen. De dood en het niets als horizon en essentiële
grondtrek van het mens-zijn, van waaruit iedere vorm van ethiek moet vertrekken. Dat klinkt wat zwaar, maar hoe schril klinken daartegenover Keltners opmerkingen over hoe je de dood van een geliefde zou moeten verwerken: gewoon blijven lachen, want onderzoek heeft uitgewezen dat je dan het minst last krijgt van depressie.
Tot slot. Wellicht heeft u nu toch de indruk gekregen dat Mariëtte Willemsen een saai, langdradig theoretisch filosofieboek heeft geschreven. Mocht u die indruk hebben, dan ligt dat geheel aan mijn recensie. Willemsens boek staat vol treffende voorbeelden. In een hoofdstuk wordt de inderdaad wonderlijke vraag gesteld waarom mensen, als ze niet van angst houden, toch zo graag griezelen bij horrorfilms. Een ander hoofdstuk bekijkt de emotie van de hoop, en laat zien hoe politici deze met verbale en non-verbale middelen gebruiken om mensen aan zich te binden, van 'I have a dream' tot 'Yes, we can.' Met dit soort schijnbaar eenvoudige maar toch zeer grondige en interessante boeken is er nog hoop voor de filosofie. [Wouter Kusters]
Drs. M.L. de Jager
'Jen' is een centraal begrip uit de leer van Confucius: een complexe mengeling van vriendelijkheid, menselijkheid en respect in de omgang tussen mensen. Met een jen-ratio maak je inzichtelijk hoe positieve energie in een bepaalde situatie zich verhoudt tot de negatieve energie. De auteur van dit boek geeft aan dat de jen-ratio sterk beïnvloed wordt door de emotie die je uitstraalt, mede door middel van je gezichtsuitdrukking. Kortom, de relatie tussen biologische reacties en de sociale gevolgen hiervan. In verschillende studies heeft hij onderzoek gedaan naar uitingen van emoties. In dit boek is een uitvoerige beschrijving van zijn onderzoeksresultaten en inzichten op dit vlak samengevoegd. Met afbeeldingen in zwart-wit, literatuurverwijzingen in eindnoten en een register op personen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.