Wonders of the monsoon
Kathryn Jeffs
Jonathan Lyons (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Bulaaq, 2010 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 925.9 LYON |
00/00/0000
Hoewel de berichtgeving over de Arabische en islamitische wereld een groot deel van het dagelijkse nieuws vult, is de kennis ervan zeer schematisch en veelal gebaseerd op een aaneenschakeling van negatieve beelden. Daardoor blijven we vaak blind voor de historische rol van de Arabieren in de ontwikkeling van het wetenschappelijke denken. Dat de Arabisch-islamitische wereld zich op dit ogenblik in een enorme impasse bevindt, kan niet worden betwijfeld, maar die actuele intellectuele onmacht mag niet op het verleden worden geprojecteerd. De eerste vijf eeuwen van de islamitische geschiedenis worden gekenmerkt door een grote wetenschappelijke bloei. Sinds een aantal decennia wordt algemeen aanvaard dat de Arabisch-islamitische beschaving een belangrijk aandeel heeft gehad in het bewaren en vertalen van de erfenis van de oudheid op een ogenblik dat West-Europa zich maar moeizaam losmaakte uit de chaos van de middeleeuwen. In 2008 stelt de Franse historicus Sylvain Gouguenheim echter vragen bij deze rol. De internationale politieke context en de identitaire reflexen spelen daarin wellicht mee. Gouguenheim beweert dat de islamitische wereld helemaal geen sleutelrol heeft gespeeld in het doorgeven van de klassieke erfenis. Het vertalen van de Griekse teksten zou in hoofdzaak het werk zijn geweest van een christelijk klooster op het eiland Mont Saint-Michel. Gouguenheim stelt dat de islamitische wereld omwille van zijn dogmatische intolerantie helemaal geen wetenschappelijke of filosofische traditie kon ontwikkelen. Het boek zorgde voor heel wat ophef, niet in de laatste plaats omdat het in (extreem-)rechtse kringen op veel bijval kon rekenen.
In Het Huis der Wijsheid: hoe Arabieren de westerse beschaving hebben beïnvloed gaat de Engelse journalist Jonathan Lyons niet in op het werk van Gouguenheim, maar met zijn overtuigend relaas over de impact van de Arabische cultuur weerlegt hij duidelijk de stelling van de Franse historicus. Lyons heeft het over een 'opzettelijk vergeten' van de Arabische erfenis door het Westen, vooral onder invloed van de antimoslimpropaganda die met de Kruistochten op gang kwam. Hij citeert de dertiende-eeuwse filosoof Roger Bacon die, ondanks de vooroordelen die ook hij al heeft ten opzichte van de islam, toch nog kan schrijven: 'Filosofie is ontleend aan de moslims'. Een eeuw later zal Petrarca zonder veel scrupules beweren: 'Men zal er mij niet snel van overtuigen dat er iets goeds uit Arabië kan komen.' Vanaf dan wordt de Arabische cultuur in het beste geval afgeschilderd als een neutraal doorgeefluik van de Griekse kennis aan het middeleeuwse Europa.
Heel anders gaat het eraan toe in het verhaal dat Jonathan Lyons in zijn boek vertelt. De implicaties van de Engelse ondertitel gaan veel verder dan de Nederlandse vertaling ervan: How the Arabs transformed Western Civilisation. 'Transformatie' is een veel indringender proces dan 'beïnvloeding'. In zijn inleiding schrijft Lyons dan ook onomwonden: 'Arabische wetenschap en technologie hebben meegeholpen de christelijke wereld te bevrijden en het hele concept van het Westen mogelijk gemaakt.'
Lyons vermijdt de term 'islamitisch' zoveel mogelijk. De culturele bloei was immers niet enkel het werk van Arabische moslims, maar ook van christenen, joden, zoroasters, Perzen, Koerden, Turken etc. Wat hun werk echter samenhoudt, is de Arabische taal: het Arabisch is de lingua franca van het intellectuele en wetenschappelijke debat. Toch heeft ook de islam als religie een stimulerende rol gespeeld. Lyons verwijst naar passages uit de Koran en naar uitspraken van de Profeet die het vergaren van kennis en het gebruik van de rede stimuleren: begrijpen hoe de natuur functioneert, is oog krijgen voor de ingeniositeit van de goddelijke constructie.
Jonathan Lyons heeft geen academische studie geschreven. Integendeel, zijn boek is bedoeld voor het grote publiek. Het leest bij momenten als een avonturenroman, en dat is een kwaliteit. Lyons slaagt erin om een grote hoeveelheid informatie op een heldere manier te organiseren. In een levendige stijl schildert hij de opwinding van Europese geleerden als Adelard van Bath en Michael Scotus, die uit onvrede met de kennis aan de Europese kathedraalscholen naar het Midden-Oosten trokken om daar ingewijd te worden in de studia Arabum. Tijdens de Kruistochten werd immers snel duidelijk dat de Arabieren op het gebied van de astronomie, wiskunde, techniek, navigatie, geografie, geneeskunde, architectuur, chemie, plantkunde, geldzaken etc. een grote voorsprong hadden op het christelijke Europa. Dat Europa beschrijft Lyons als 'een wereld die vervreemd was geraakt van het hele idee van wetenschap door de eigen gerichtheid op het hiernamaals en die door eigen keuze en door omstandigheden was afgesneden van de grote intellectuele tradities van de klassieke wereld.' De reizigers keerden terug naar Europa met manuscripten die het denken in het Westen fundamenteel en voorgoed zouden veranderen. De Arabieren stelden zich vragen waarin de grote strijd tussen geloof en weten zich aankondigde. 'Voor Adelard werd de wereld opeens een nieuwe en vreemde plek', zo vat Lyons het effect van die nieuwe kennis op de nieuwsgierige, jonge Europese geleerde samen.
Lyons toont eveneens aan dat de studia Arabum geen loutere herhaling en imitatie van de Griekse kennis was, maar een dialoog ermee en een voortzetting en uitdieping ervan. Een ander intrigerend aspect van zijn verhaal is de complexe samenhang tussen politiek, religie en wetenschappelijke kennis. Kennis werd misschien door een aantal geleerden als een waarde op zich gezien, voor de politieke en religieuze heersers had kennis met macht, controle, rivaliteit, prestige en gebiedsuitbreiding te maken. De wetenschappelijke dynamiek in de Arabische wereld komt in latere eeuwen tot stilstand en verval. Op dat ogenblik heeft het Westen de fakkel al overgenomen. Maar zonder de intellectuele vitaliteit die van de studia Arabum uitging, zou de Europese moderniteit er heel anders hebben uitgezien. [Erwin Jans]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.