Met de plezierboot mee : gedichten
Mark Van Tongele
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2010 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : TONG |
31/12/2010
Levensnoodzakelijk taalplezier
Een openhartig boek vraagt om een openhartige recensie. Ik moet eerlijk bekennen dat ik de verzameling gedichten van Mark van Tongele die in 2005 onder de titel Gedichten verscheen nogal problematisch vond. De in één lange zit geconsumeerde gedichten vermoeiden en enerveerden me door hun talige overdaad, gelezen binnen een oeuvre vond ik ze hoogst repetitief en ik begreep niks van de doelstellingen van hun dichter. Ik las ze als louter taalspel dat me weinig kon bekoren omdat ik er geen existentiële noodzaak aan ten grondslag vond liggen. In die opvatting kwam een voorzichtige kentering met de bundels Met de plezierboot mee (2007) en Lichtspraak (2008). De overdaad die Gedichten met zich bracht, maakte in deze bundels plaats voor een minder overweldigend gevoel omdat de gedichten nu mondjesmaat gelezen werden en het taalspel klonk hier een stuk gereserveerder en minder herhalend. Het nieuwe boek van Mark van Tongele, Op hoop van zonnezegen, fungeert echter als een ware eyeopener en doet me mijn oude leeservaringen compleet herzien.
Op hoop van zonnezegen is het relaas van een dichter die halsoverkop naar het zuiden van Frankrijk vertrekt om te ontsnappen aan gevoelens van algemene onvrede en zwaarmoedigheid. Hij zoekt zijn heil in zijn caravan op een rudimentaire camping aan de oever van de Chassezac, een rivier die een cruciale rol speelt in dit boek. Hij bezoekt er grotten en dolmens, vaart met zijn kajak over de Chassezac, maakt lange wandelingen door een natuur waar hij intens van kan genieten en vertelt de legenden van de streek verder. Het centrale en telkens terugkerende gegeven van die legenden is nagenoeg steeds een mens die terugkeert uit de dood om anderen te waarschuwen voor naderend onheil. De dichter moet zich makkelijk kunnen identificeren met deze figuren uit de volksverhalen vermits hij zelf uit de dood terugkeerde. In zijn notities beschrijft hij hoe hij na een auto-ongeval in coma raakte en een bijna-doodervaring beleefde. Die ervaring plaatste heel zijn leven in een ander perspectief en deed hem op zoek gaan naar de essentie van het leven en van het ik.
Die essentie wordt niet gevonden in het jachtige leven van de hedendaagse mens, noch in het beroep van beleggingsadviseur dat hij een aantal jaren uitoefende, maar in het onvoorwaardelijk openstaan voor de ander: de relaties van de dichter met de geliefde, met de moeder, met de vader op de intensive care, met de dochter en, bron van licht, de kleinzoon, zijn evenveel bakens van rust in het door onrust gedreven verlangen van de dichter. Naast de zeer zorgvuldig geborstelde en serene portretten van deze relaties biedt dit boek ook overwegingen over het dichterschap. Een van de keuzes die Mark van Tongele na zijn bijna-doodervaring gemaakt heeft, is immers de onvoorwaardelijke keuze voor het dichterschap.
Dat dichterschap probeert een positie in het leven af te bakenen die recht doet aan deze traumatische ervaring: 'Mijn bijna-doodervaring, wat een onnoemelijke sensatie. Uiteindelijk kan ik die sterfbeleving, het net niet dood zijn, het beste omschrijven als een "exotismevrije" ervaring ? ik bedoel voor zover het in woorden te vatten is: al het andere voelde volstrekt niet vreemd meer aan, integendeel, verwant, zo verwant. Ik voelde me er helemaal in openvallen. Zo beleefd is doodgaan een les in tolerantie.' Deze ervaring van samenvallen met het andere gaat gepaard met een verhoogde sensibiliteit die alle prikkels tot hun recht wil laten komen: van lichtschakeringen in al hun vormen tot zowat elke talige dimensie moet plaats krijgen in het gedicht. Het mag dan ook geen wonder heten dat heel wat citaten die in dit boek aangehaald worden, afkomstig zijn uit het werk van mystici ? die net de volledige eenwording met het Andere nastreefden.
Dit boek onttrekt zich aan alle genres: het bevat dagboekachtige notities, essayistische passages over de pijn en het ontstaan en de ontwikkeling van de soort mens, het wordt doorkruist door gedichten ? die nu net goed gedoseerd zijn om de bedoelingen van de dichter te ontdekken, omdat ze ingewerkt in proza verhelderd worden ? en bovendien duiken geregeld lijstjes op vol met de van Van Tongele bekende nieuwvormingen die ook het taalplezier van de poëzie in dit proza introduceren: 'Mondklinker tongstreling kleuratlasbinding flankvuur ademsteun leniging lichtpakvloei openzeevloeistofkompas.' Bovenal is het de uitwerking van een ars poëtica die de poëzie schetst als onderdeel van het leven en die poëzie tegelijkertijd kadert in een trauma. Poëzie is het leven geworden, het leven poëzie.
De Chassezac speelt een cruciale rol in deze ars poetica. De rivier op zich, als onderdeel van de helende natuur, functioneert als een therapie: 'De natuur hier, zo puur, is op zich een therapie voor de neerslachtige kant in mij. Ze legt mijn neiging tot piekeren stil en verheldert sombere ideeën. De Chassezac redeneert niet en heeft geen last van moeheid. Moeiteloos onafgebroken laat de rivier zien dat er ergere dingen voorkomen dan men zelf ervaart of die men zich inbeeldt, en dat men er niets mee opschiet in de put te gaan zitten. De Chassezac is mijn psychotherapeut in de ware betekenis van dat woord.' Elders vergelijkt Van Tongele zijn gedichten echter met diezelfde Chassezac: ze vormen een continue (energie)stroom die zich onverstoorbaar een weg baant en getuigenis aflegt van zijn aanwezigheid in deze wereld: 'Iets geven aan een ander, zonder daarvoor iets terug te willen.' De kracht van zijn poëzie wordt vergeleken met de helende kracht van de rivier: 'Ik loop naar de rivier, steek mijn lippen in de rivier, die begenadigd is met de kracht van de poëzie, haar gegeven door Castalia, en nimf, beeld ik me in.' Het veelgeroemde taalspel van Van Tongele wordt hier verbonden met een existentiële noodzaak. Het schrijven heelt en schenkt leven. Taalspel is dan ook geen verhelderend woord: het spel is in deze context bloedserieus, het is een spel op leven en dood. Het taalplezier is levensnoodzakelijk.
Nochtans is het niet louter het dichten dat zin geeft aan het leven van de dichter: voor hem blijft de verhouding tot de ander cruciaal. Het gedicht kan dan ook functioneren als zingever voor de lezer: 'Men heeft het altijd over gevallen waarin het ik de dingen zin geeft, maar men vergeet de situaties waarin het de dingen zijn die het ik betekenis verschaffen. De schare van spiegels neemt eeuwig revanche.' Op die manier wordt het gedicht een therapeutisch gesprek tussen dichter en lezer, een gesprek van mens tot mens dat verlicht.
Met Op hoop van zonnezegen heeft Mark van Tongele een boek geschreven dat zijn leven en tegelijkertijd zijn gedichten van een kader voorziet waar de lezer alleen maar zijn voordeel mee kan doen. Ik hoop dat dit boek, net zoals dat voor mij het geval is, een wegwijzer mag zijn naar de reeds verschenen gedichten en reikhalzend doet uitkijken naar nieuwe gedichten. Op hoop van zonnezegen. [Patrick Peeters]
Ko van Geemert
Het uitvoerige vakantiedagboek van de Vlaamse dichter (1956). Op pagina 80 schrijft Van Tongele: 'Wie ik ben: treksprinkhaan huiskrekel regendaas fluweelmijt medusahoofd zeeboontje wolfsspin waterjuffer schildwants' enzovoorts. De lezer is dan geneigd eraan toe te voegen: een aardige jongen van 54 die dit boek beter ongepubliceerd had kunnen laten. Mark van Tongele beschrijft zijn verblijf op een camping in Zuid-Frankrijk. Het begint op pagina 5: 'Deze plek. Godverlaten. In de bergen.' En eindigt op pagina 254: 'Het moment van gaan is gekomen. Ik moet de vakantie inpakken.' Daartussen vergast de schrijver ons op particuliere overpeinzingen en gedichten met openingszinnen als: 'De ledigheid is het oorkussen van het hierefluiten' of 'Ik zal er geen doekjes om winden, alleen als het bloedt'. 'Mark van Tongele (1956) geldt als 'een van de grote geheimtips van de Nederlandstalige poëzie', zoals op de achterzijde van het boek te lezen valt. Dat blijkt niet echt uit dit boek. Paperback, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.