Wat is fascisme? : oorsprong en ideologie
Robin Te Slaa
Robin Te Slaa (Auteur), Edwin Klijn (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Boom, 2009 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : NEDERLAND 945.2 XXL |
31/12/2010
Nederland heeft de NSB nog niet uit het geheugen gewist. Getuige daarvan de recente rel rond een uitspraak van Herman van Veen die de rechtse partij van Geert Wilders vergeleek met de NSB. In deze omvangrijke histeriografie schetsen Ronin te Slaa en Edwin Klijn een beeld van het ontstaan en de opkomst van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland. De auteurs waren van oordeel dat er een aantal lacunes in de geschiedschrijving over deze fascistische partij moesten worden opgevuld, en dan vooral wat betreft de aantrekkingskracht die de NSB in de eerste jaren van zijn bestaan uitoefende, en de ontwikkelingen in het buitenland die het gedachtegoed van de beweging hebben beïnvloed. Als einddatum voor hun studie werd gekozen voor het einde van 1935, een tijdstip dat kan worden beschouwd als het omslagpunt in de vooroorlogse ontwikkeling van de NSB.
De NSB werd in 1931 opgericht door Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken, met een programma dat was geïnspireerd op dat van de NSDAP van Hitler, maar waarin oorspronkelijk de rassenleer en het antisemitisme niet voorkwamen. In tegenstelling tot andere Nederlandse fascistische of nationaal-socialistische partijen kon de NSB aanvankelijk rekenen op een relatief grote aanhang, wat onder meer tot uitging kwam in een stemmenpercentage van 7,94% bij de Statenverkiezingen in 1935.
De redenen voor dit succes dienen volgens de auteurs gezocht te worden in de goede reputatie van Mussert en zijn medewerkers, en in de hechte organisatorische opbouw van de beweging, die met rangen, uniformen en symbolen de leden een gevoel gaf tot een elite te behoren. De NSB bood de Nederlanders, net zoals andere fascistische partijen in het buitenland, een 'Derde Weg', naast het liberale kapitalisme en het marxistische socialisme.
Na 1935 begon de aanhang echter in versneld tempo terug te lopen. Deze teruggang is zeker in de hand gewerkt door de tegenstand van de democratische partijen, de vakbeweging en de kerken die bezorgd toekeken op de ontwikkelingen in Duitsland en Italië. De overheidsmaatregelen (uniformverbod en ambtenarenverbod) en de uitspraken van de bisschoppen hadden verregaande gevolgen voor het lidmaatschap. De belangrijkste oorzaken zijn evenwel te zoeken in de toenemende radicalisering, de persoonlijke verrijking van de leiders en de bureaucratisering van de beweging.
Een voor de Vlaamse lezer pikant detail is dat Mussert zijn zelfbevestiging in de politiek gevonden heeft bij zijn verzet tegen het Belgisch-Nederlands traktaat van 1925, dat onder meer voorzag in de Schelde-Rijnverbinding. Merkwaardig is dat hij daarbij steun vond bij de aanhangers van de Groot-Nederlandse gedachte, die droomden van een Dietse staat. Het traktaat werd uiteindelijk, door toedoen van Mussert, in 1927 verworpen.
In de studie wordt ook ruimschoots aandacht besteed aan de ontstaansgeschiedenis en de ontwikkeling van het Italiaanse fascisme en het Duitse nationaal-socialisme, omdat daarmee meer inzicht wordt verkregen in de ideologische dilemma's waarmee de NSB worstelde. Volgens de auteurs blijft de essentiële vraag of de NSB zich van een gematigde naar een radicale partij ontwikkelde, of dat de beweging altijd al radicaal was geweest.
De auteurs hebben alleszins gedegen archief -
onderzoek gedaan, getuige de meer dan honderd bladzijden noten (met onder meer uittreksels uit de archieven van de toenmalige Nederlandse inlichtingendienst). Te Slaa en Klijn zijn er voortreffelijk in geslaagd een reconstructie te maken van de samenhang en de wederzijdse beïnvloeding van verschillende gebeurtenissen en ontwikkelingen, en de eigentijdse beleving daarvan door tijdgenoten. [Robert Antonissen]
L. van der Hulst
Historici Robin te Slaa en Edwin Klijn schreven een vuistdik boek over het ontstaan en de opkomst van de NSB (1931-1935). Op basis van vrijwel ongebruikt materiaal uit het archief van de NSB schetsen zij een beeld van de moeizame start van de partij binnen het gecompliceerde, chaotische fascistische milieu begin jaren dertig met talloze fusies en afsplitsingen van rechtse partijen en bewegingen. De NSB probeerde het fascisme een eigen Nederlands gezicht te geven, maar raakte steeds meer in de ban van Hitlers nazisme en antisemitisme. Lang laveerde de partij tussen Hitler en Mussolini. Te Slaa en Klijn hebben grondig onderzoek gedaan en een bijzonder gedetailleerd standaardwerk over de NSB geschreven. Zij onthouden zich van morele uitspraken en maken duidelijk dat in de jaren dertig het fascisme voor een grote groep mensen een reële en aantrekkelijke ideologie was. Het vormde een mengeling van linkse sociaal-economische ideeën en rechts nationalisme. Niemand kon de latere verschrikkingen van het fascisme bevroeden. Nog twee delen zullen volgen. Bevat fotokatern in zwart-wit en een uitgebreid notenapparaat.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.