België : een parcours van herinnering
Jo Tollebeek
Jo Tollebeek (Redacteur), Henk Te Velde (Redacteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ons Erfdeel, 2009 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 933.9 TOLL |
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Enkel raadpleegbaar |
Ons Erfdeel, 2009 |
WEFLA MAGAZIJN : ENKEL NA MAGAZIJNAANVRAAG : TOLL |
31/12/2010
Het geheugen vindt weer plaats. Over de wielerbaan van de herinnering.
De herinnering van de mens hecht zich vast aan plaatsen, dat wist men in de oudheid al. In zowel Griekse als Romeinse traktaten die gewijd zijn aan de kunst van de memoria, dient deze vaststelling als de basis voor nogal wat oefeningen in mnemotechniek. Wie zich complete reeksen gegevens wil herinneren ? de redenaar, bijvoorbeeld, die een lange tekst uit het hoofd moet kennen ? kan zich inbeelden dat hij door een huis met vele kamers wandelt en in elk van die kamers een voorwerp tegenkomt. De volgorde van de kamers die de redenaar vervolgens in zijn herinnering doorloopt, zal hem in staat stellen zich de structuur van de tekst in het hoofd te prenten en via die structuur ook de eigenlijke woorden die haar opvullen.
Dat plaatsen, omgekeerd, ook reservoirs van herinneringen kunnen zijn, is in de geschiedschrijving van de voorbije kwarteeuw een meer dan centraal gegeven gebleken. De voorbeelden zijn legio van een historische praktijk die zich naar de term van de Franse historicus Pierre Nora concentreert op de 'lieux de mémoire', die de modernste gemeenschappen de voorbije tweehonderd jaar hebben gecreëerd. Deze 'herinneringsplaatsen' zijn volgens Nora typerend voor de westerse moderniteit, aangezien die zich door zijn blinde fascinatie voor vooruitgang en toekomstigheid dreigde af te snijden van het verleden. Als tegengif tegen al die vergeetachtigheid zorgde men voor de 'lieux de mémoire' (archieven, musea, monumenten, gebouwen,...), als geheugensteuntjes die het collectieve verleden in leven moeten houden en ons ook tonen waar we als groep vandaan komen. Niet toevallig koppelt Nora de praktijk van de 'lieux de mémoire' ook aan de geschiedenis van de moderne natiestaat. De plaatsen die in de Franse serie aan bod komen, staan symbool voor datgene wat het land voor de Fransen tot 'ons' land heeft gemaakt, en ze bieden dus ook nieuwe ingezetenen van dat land noodzakelijk te verwerven kennis. Dat de reeks op de markt kwam in een tijd waarin de essentie van 'het Frans zijn' steeds meer onder druk kwam te staan (een groeiend deel van de bevolking deelt immers niet langer de herinneringen die in het boek worden opgelijst) is allicht evenmin toevallig.
Het project van Pierre Nora ? een zevendelige reeks die tussen 1984 en 1992 verscheen en intussen in drie kloeke volumes bij Gallimard verkrijgbaar is als 'Quarto' ? vormde ook buiten Frankrijk een belangrijke bron van inspiratie. In Duitsland verscheen in 2001 een driedelige reeks 'Deutsche Erinnerungsorte' en in Nederland vijf jaar later zelfs een vierdelige serie, 'Plaatsen van herinnering' getiteld. In 2008, ten slotte, kwam bij ons België: een parcours van herinnering op de markt. Terwijl er in de Duitse reeks ook personen voorkomen (Goethe, Nietzsche, de familie Mann) en symbolische (lees: met collectieve herinnering beladen) objecten en fenomenen, zoals de Duitse Mark en de niet minder Duitse schlager, zijn in de Nederlandstalige publicaties de 'lieux de mémoire' ook steeds letterlijk plaatsen. Het Atomium, de Mechelse kazerne (van waaruit tijdens de Tweede Wereldoorlog het Jodentransport werd geregeld), het Rijksmuseum, de Afsluitdijk: het zijn maar vier van de talrijke herinneringsplaatsen waarrond de collectieve herinnering van Belgen en Nederlanders zich laat vormgeven. Intussen is op initiatief van de vzw Ons Erfdeel alweer een nieuwe collectie 'herinneringsplaatsen' verschenen, waarin er iets flexibeler wordt omgegaan met het concept van de 'lieu'. Voor Het geheugen van de Lage Landen hebben historici Jo Tollebeek en Henk te Velde een dertigtal Vlaamse en Nederlandse auteurs gevraagd zich te buigen over een 'locus memoriae' die hen ook persoonlijk fascineert. Het gaat niet meer alleen om letterlijke plaatsen (al zijn die er wel: de Aula van de Gentse Universiteit, het Vlaams Cultureel Centrum De Brakke Grond in Amsterdam, de Antwerpse Vogeltjesmarkt), maar ook om instellingen (de Taalunie), symbolen (de Leo Belgicus, de kleur oranje), personen (Godfried Bomans, Willem Elsschot), objecten (Het Lam Gods, het Woordenboek der Nederlandsche Taal) en fenomenen (de Groot-Nederlandse Gedachte, de Vlaamse theatergolf uit de jaren 1980). Het boek biedt een welkome aanvulling op 'Plaatsen van herinnering' en België: een parcours van herinnering, en het zal menig aangenaam leesmoment bezorgen voor wie in het verleden van onze taal en haar sprekers geïnteresseerd is. Het boek is goed gedocumenteerd, mooi vormgegeven (het bevat mooie foto's van Jonas Lampens) en prettig leesbaar.
In de inleiding tot deze verzamelbundel wijzen Tollebeek en Te Velde een belangrijk verschil aan tussen hun werk en de eerder vermelde Franse, Duitse en Nederlandstalige reeksen en boeken. Terwijl in die laatste steeds de herinnering van een natie centraal staat, wordt hier gefocust op gedeelde, maar ook soms verdeelde herinneringen tussen Vlamingen en Nederlanders, die weliswaar geen land gemeen hebben, maar wel stukken cultureel verleden. Het gaat dan niet alleen om herinneringen waarin beide volkeren elkaars nabijheid positief bekeken, maar ook om herinneringen aan momenten waarin ze tegenover elkaar kwamen te staan. Het boek dankt zijn structuur aan deze fundamentele diversiteit in het gedeelde verleden: er is een eerste afdeling waarin wordt herinnerd 'wat verenigt', een tweede waarin wordt herinnerd 'wat verdeelt', en een laatste met herinneringsplaatsen die getuigen van de inspiratie die Vlamingen in of bij Nederland opdeden en vice versa.
In die laatste afdeling staat ook een stuk over de kasseienklassieker Parijs-Roubaix, waarin het gaat over de heroïek van de flandriens, maar vooral over de overwinning die Hennie Kuiper in 1983 op de wielerbaan van Roubaix boekte. Twintig jaar later werd die overwinning vereeuwigd in een standbeeld, in Hem, een paar kilometer van de eindplaats van de legendarische koers in de Hel van het Noorden. Parijs-Roubaix is niet terug te vinden in Nora's Lieux de mémoire, als ik me goed herinner, en het is ongetwijfeld terecht dat het lemma in een Nederlandstalig geheugenboek werd opgenomen. Maar zo'n stuk ophangen aan Hennie Kuiper, slechts en passant Roger de Vlaeminck vermelden en verder zwijgen over Johan Museeuw en Tom Boonen... Het geheugen is selectief, dat wist men in de oudheid ook al, en het draait in rondjes, op de wielerbaan van de herinnering, zou men kunnen zeggen. (De auteur van het bewuste stuk is een Nederlander, évidemment. We zullen ook zijn naam onvermeld laten.) [Jürgen Pieters]
Drs. J. Kleisen
Ons Erfdeel is een Groot-Nederlands algemeen-cultureel periodiek, dus voor Nederland en Vlaanderen en ruimer. Dit boek is hiervan een product. Het is gewijd aan plaatsen van herinnering: herinneringen aan wat verenigt, aan wat verdeelt en aan wat scheidt, en dit op het culturele veld in zijn volle breedte: historische aspecten, taal (onder meer de geschiedenis van het Woordenboek der Nederlandse Taal), literatuur (Bomans, Elsschot, literatuurgeschiedenissen), de relatie Nederland/België vroeger en nu, schilderkunst (Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck), volkskunde en verder van alles, tot de Antwerpse Vogeltjesmarkt toe. In zijn grote verscheidenheid van artikelen laat het boek zien hoe Nederland en België niet alleen deels een gemeenschappelijk verleden hebben, maar door de taal tevens hecht verbonden zijn. Problemen doen hier niets aan af. De brede blik maakt dat wel niemand dit rijke boek zal wegleggen zonder erdoor geboeid te zijn. Met afbeeldingen in zwart-wit, literatuuropgaven en een uitgebreid personenregister.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.