Nul-zes : dertien verhalen in de oude trant
Ingo Schulze
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, cop. 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : SCHU |
31/12/2010
Individu en geschiedenis
In november van dit jaar werd je om de oren geslagen met verslaggeving uit Berlijn. Zowat iedereen moest zijn visie op de val van de Muur verkondigen. Veel nieuws hebben we daarbij niet geleerd. Wellicht zijn de betrouwbaarste verslaggevers van wat er echt gebeurde wel de schrijvers met al hun fictieve personages. Met de hereniging van de beide Duitslanden in 1990 is ook de Wenderoman ontstaan. De pogingen om gestalte te geven aan de historische gebeurtenis hebben al ware volkshelden opgeleverd. Van de auteur Jens Sparschuh stamt Hinrich Lobek, de Ossi die zijn brood moet gaan verdienen als vertegenwoordiger van kamerfonteinen. En er is de legendarische Klaus Uhltzscht, protagonist in de roman van Thomas Brussig Helden zoals wij, die op satirische wijze de mythe van de volksopstand in het Oosten probeert te ontkrachten door de lezer te vertellen hoe hij er met zijn ontzagwekkende geslachtsdeel voor heeft gezorgd dat de grenswachten bij de Muur uiteindelijk weken. Er is de zwangere Josepha Schlupfburg van Kathrin Schmidt uit de Gunnar Lennefsen-expeditie, die een vrucht van haar Rote Grütze naar het portret van het staatshoofd gooit en hem daarmee een onuitwisbare kersenrode mond bezorgt, en er is Marita Schneider die in de privédrukkerij van Udo Posbich als een van De laatsten in Katja Lange-Müllers roman de randfiguren in de DDR belichaamt. Hilarische en tegelijk tragische helden vloeiden uit de pen van Oost-Duitse auteurs. Onlangs kwam er nog Christian Hoffmann bij, die in de oude villawijk De toren (zie p. 12) in Dresden tijdens de laatste zeven jaren van de dictatuur in een milieu leeft waarvoor eigenlijk geen plaats was in de DDR: Uwe Tellkamps vuistdikke roman wordt alweer verkocht als dé langverwachte roman over de Wende.
Toch blijft Ingo Schulze voor mij de auteur die op de consequentste en op een literair interessante manier de vraag blijft stellen die ons allen moet bezighouden: hoe veranderde de wereld na 1989? En dan bedoelt hij niet alleen de wereld aan de andere kant van de Muur, maar ook onze wereld. Want ook die is ingrijpend veranderd, wellicht meer dan we zelf beseffen. Schulzes personages zijn niet bang om vervelende vragen te stellen. En ze doen dat allesbehalve op een vervelende manier. Want dat heeft Schulzes oeuvre gemeen met alle hierboven opgesomde boeken: humor is een van de wapens waarmee hij de veranderde wereld te lijf gaat en ondervraagt.
Ingo Schulze (°1962) debuteerde in 1995 met korte verhalen: 33 Augenblicke des Glücks, en dat was meteen een voltreffer. Simple storys: ein Roman aus der ostdeutschen Provinz, eveneens een verhalenbundel (1998), werd in vierentwintig talen vertaald. Met negenentwintig verhalen bouwt Schulze een roman op met als thema leven en werken, beminnen en teleurgesteld worden in een Oost-Duitse stad na de Wende. Door de kortverhalenstijl van Hemingway of Carver toe te passen op de Oost-Duitse provincie vond hij een heel nieuwe toon en zijn typisch Schulziaanse stijl. Zijn eerste roman, Neue Leben: die Jugend Enrico Türmers, verscheen zeven jaar later. In de ouderwetse vorm van de briefroman verkent hij daarin de grenzen tussen literaire genres. Hij weeft een web van perspectieven, bijeenhouden door het personage Enrico Türmer (vrij vertaald: hij die hem smeert), een schrijver en theatermaker die zich ontpopt als een succesvol zakenman. Schulze heeft Enrico's droom verwezenlijkt: hij is schrijver geworden en wil onderzoeken wat het Westen heeft aangericht in Oost-Duitse hoofden. Vervolgens verscheen de verhalenbundel Handy: dreizehn Geschichten in alter Manier. Het boek wemelt van verwijzingen naar de eigen bio- en bibliografie in combinatie met elementen uit de historische werkelijkheid en met fictie, en je wordt als lezer telkens op het verkeerde been gezet. Dat is geen spielerei, maar de essentie van Schulzes opzet: laten zien hoe een op het eerste gezicht banaal of onverklaarbaar
incident een leven uit zijn hengsels kan rukken.
Met de nu pas vertaalde roman Adam en Evelyn gaat Schulze nog een stap verder in zijn consistente oeuvre, en toont hij hoe persoonlijke verzuchtingen kunnen samenvallen met historische gebeurtenissen en hoe het toeval daarin een grote rol speelt. Het boek bestaat grotendeels uit dialogen, een nieuw vormelement in Schulzes werk, waarin voorheen het soms surrealistische, afstandelijke een rol speelde. Het is een manier om de lezer zich meer te laten vereenzelvigen met de personages en meer nadruk te leggen op het persoonlijke. Tegelijk zitten in die dialogen zoveel verwijzingen naar de historische realiteit van die dagen dat je de Wendegeschiedenis met de paplepel binnenkrijgt.
Het verhaal speelt zich af in 1989, net voor en tijdens de val van de muur. Het herinnert ons aan wat er aan die val voorafging: de duizenden DDR-burgers die via Hongarije en Tsjechoslovakije hun land ontvluchtten. Evelyn (Evi) verlangt naar de vrijheid, ze zegt haar baan als serveerster op en gaat ervandoor met een vriendin en een neef uit het Westen (Michael), richting Hongarije, richting studiekansen. Haar partner Adam, een kleermaker die met zijn creaties de vrouwen versiert, is best tevreden met zijn leven, en ondanks dat versieren houdt hij veel van Evelyn, zo veel dat hij haar achterna gaat in zijn oude Wartburg. Hij is de verpersoonlijking van de DDR-burger die een veilig bestaan heeft, niet om veel vrijheid of om luxe maalt, en zelfs zijn artistieke kant kan uiten in het creëren van jurken. Uit zichzelf zou hij nooit weglopen, maar zoals steeds bij Schulze bepalen de relaties tussen mensen hun gedrag en dus ook de politieke gevolgen van dat gedrag.
De oudere Duitse geschiedenis sluipt af en toe ook het verhaal binnen. Adam vertelt over zijn vader, die in 1945 nog te jong was om mee te doen maar oud genoeg om te begrijpen. Hij is niet naar het Westen gegaan, maar ook geen lid van de Partij geworden. 'Niemand kon hen iets wijsmaken. Ze hielden van iedereen afstand, als ze karakter hadden.' Waarop Katja, een andere Oost-Duitse die zich bij het gezelschap heeft gevoegd en door Adam in zijn kofferbak de grens over is gesmokkeld: 'Het klinkt zo treurig, hopeloos, alsof het leven al voorbij was nog voor het was begonnen. Je moet het toch minstens geprobeerd hebben, gelukkig zijn. Ergens naartoe gaan waar het functioneert.' Adam: 'Het is toch niet alleen maar óf óf. Je kunt toch niet zeggen dat dit hier allemaal niks is. Bovendien is het al genoeg dat mensen als mijn ouders hun ziel niet hebben verkocht.'
Katja en Evi, die eerst dezelfde vluchtweg kiezen, de vlucht vooruit, blijken nadien toch niet dezelfden: Evi laat Michael, die haar een nieuw leven wil aanbieden, achter en stuurt Katja met hem mee: zij is degene met durf (ze probeerde eerder al de Donau over te zwemmen), zij zal beter in het Westen passen. En zo passeren alle clichés de revue. In de cruciale politieke fase, als de dominostenen een voor een vallen en de grenzen opengaan, blijft het wantrouwen bij Evi in contrast met het optimisme van Adam, die denkt dat nu ook bij hen alles gaat veranderen en dat ze terug kunnen: 'Ben je vergeten wat ze in Peking hebben gedaan?'
Uiteindelijk kiest Adam voor Evi en volgt hij haar, weg uit zijn eigen paradijs, op naar de onzekerheid van het Westen. Maar hij loopt met zijn ziel onder de arm in het nieuwe paradijs, dat van de vrijheid: kleermakers zijn hier niet meer gevraagd. In de ogen van Evi wordt hij dan ook een kluns. Uiteindelijk belandt het gezelschap in Zürich. Zwitserland, zoals Schulze ooit zei, het summum van democratie én kapitalisme, wordt het decor van het haast apocalyptische einde. De verwijzingen naar het Bijbelse verhaal van Adam en Eva monden hier uit in een veelbetekenende monoloog van Adam: 'Van alles te veel, te veel woorden, te veel kleren, te veel chocolade, te veel auto's, te veel, een inflatie die alles het graf in helpt, de eigenlijke dingen, de wezenlijke dingen. De erfzonde.'
Helemaal op het eind verwoordt Evi de droom die Schulze en met hem vele Duitsers uit beide landsdelen koesterden: 'Niemand hoeft meer bang voor oorlog te zijn. Nu kunnen ze het geld aan zinvolle dingen besteden, niet alleen hier, over de hele wereld. Binnenkort hoef je nog maar dertig uur meer te werken, en in plaats van anderhalf jaar in militaire dienst te gaan, doet iedereen een jaar lang iets nuttigs.' Het cynische antwoord van Adam klinkt, helemaal in de stijl van deze schitterende roman met zijn Bijbelse associaties: 'En de wolven zullen naast de lammeren liggen.' [Hilde Keteleer]
Martin Mooij
Nieuwe roman van de Duitse auteur (1962), van wie eerder werk in vertaling verscheen. Een kleermaker voorziet zijn vrouwelijke klanten niet alleen van de gewenste kledingstukken, maar biedt hen nog ander lijfelijk genot. Daarvan is zijn jonge vriendin min of meer een directe getuige en zij wil van hem weg. Omdat hij haar niet kwijt wil, volgt hij haar in zijn auto, weg van Oost-Berlijn naar Hongarije, waarheen velen zich spoeden in de dagen kort voor de grote politieke gebeurtenissen in Oost-Berlijn. De Muur zal vallen, maar bij alle protestdemonstraties weten de bewoners nog niet dat dit zo snel zal gebeuren. Intussen blijft de vrouw gevolgd worden door haar vriend, ook wanneer ze zich bij anderen heeft aangesloten. Zo komen ze niet los van elkaar, ook niet na haar vaste voornemen naar het Westen te vluchten. Beiden keren echter terug naar Berlijn, zij zwanger en hij met de wens met haar te trouwen en een nieuw bestaan op te bouwen in het nieuwe Duitsland. De roman is ondanks alle spanningen met humor geschreven en geeft een beeld van de nieuwe problemen, die niet alleen in de ondergaande DDR, maar ook in andere Oost-Europese landen voelbaar zijn. Paperback; vrij kleine druk, ruime bladspiegel.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.