Zomerzeer
Hilde Hagerup
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Querido, 2009 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HAGE |
31/12/2009
Jonas Nilsen ? enigst kind en hoofdrolspeler in Bijt! van de Noorse schrijfster Hilde Hagerup ?, is inmiddels veertien, maar nog steeds is er niemand die zijn wanhoopskreet hoort. Zijn moeder zit al zes jaar lang in de gevangenis wegens het in dronken toestand doodrijden van een man. Al die jaren heeft niemand Jonas een helpende hand toegestoken. Zijn vader drinkt en als hij dat niet doet, ligt hij het liefst te sleutelen onder oude auto's. Zijn jonge schoolmentor is te veel met zichzelf, zijn uiterlijk en zijn status in de klas begaan. De schooldirectrice is verbaal net zo onhandig als ze eruit ziet, met "een bocht in haar nek en een knik in haar knieën, alsof ze tegelijk een knix en een buiging maakte". De nieuwe, voor Jonas fysiek aantrekkelijke en zeer gelovige leerlinge Tone lijkt weliswaar als enige klasgenoot voor Jonas op te komen, maar laat hem vallen als een baksteen als zijn nood het hoogst is. De enige die Jonas oprecht probeert te helpen is de aan alcohol verlaafde Persson, een vriend van zijn vader, die in het bezit is van een getraumatiseerde ? want door omstandigheden vereenzaamde ?, onbetrouwbare herdershond.
Maar psychische hulp van een alcoholist is gedoemd te mislukken, met als gevolg dat Jonas gedragsgestoord is en blijft. Hij is eenzaam. Hij zit klem. Hij zit gevangen in zijn eigen hoofd. Hij is "zijn eigen kring" en verzint derhalve een eigen wereld: de enige manier om te overleven: "Het is niet liegen. Het is mooier maken. Jonas Nilsen is tien als hij begint zichzelf mooier te maken voor zijn moeder". Hij vertelt haar dat hij in de leerlingenraad is gekozen, omdat hij zo goed met woorden is. En hij vertelt haar dat hij een vriendinnetje heeft, Bobby. Half Amerikaans. "Lieg, lieg, lieg. Versier, versier, versier. Slingers en kerststerren. Zilverpapier en glazen ballen. [...] Jonas is een grote jongen die liegt om de mensen van wie hij houdt te helpen".
Het is knap hoe Hagerup, dochter van de bekende schrijver en regisseur Klaus Hagerup, met een enkele zin zowel begrip voor als medelijden met Jonas bij je weet op te roepen. Vooral omdat hij zich eigenlijk 134 bladzijden lang als een zeer onaangename, licht agressieve, wanhopig naar liefde zoekende puber manifesteert. Wat Jonas ook fantaseert, wat Jonas ook doet om zijn bestaan een beetje mooier en enigszins leefbaar te maken, alles is lelijk en alles blijft lelijk. "Lelijk en smerig". Zijn leven is een rotzooi en zijn leven blijft een rotzooi.
Precies dat is een tekortkoming van Bijt!: Er verandert nauwelijks iets. Er gebeurt onvoldoende. Het verhaal is te veel een status quo: een fraaie, indringende schets in zwart-wit in plaats van een kleurrijk gevarieerd schilderij vol leven. Je wacht, samen met Jonas, zijn vader en zijn klasgenoten op de aanstaande vrijlating van zijn moeder ? net zo'n eenzaam personage als Jonas ? en onderwijl ben je getuige van zijn toenemende psychische verwarring totdat hij op een jongerenfeest definitief door het lint gaat.
Hagerups stijl ? heel goed gevangen door vertaalster Eva Gerlach ? weerspiegelt die verwarring overigens grandioos: De werkelijkheid en Jonas' fantasie lopen gaandeweg steeds meer door elkaar, waardoor een raadselachtige sfeer en een bevreemdend effect ontstaan. En de staccatozinnen zonder leestekens klinken net zo rauw, onaangenaam en verbeten als het verhaal is. Prachtig gevonden en treffend is de symbolische rol die Perssons herdershond vertolkt. Heel onnadrukkelijk is hij steeds aanwezig en duikt hij onverwachts op: onbetrouwbaar en vals, smachtend naar mensen die hem verzorgen en om hem geven. De gemeenschap besluit dat de hond moet worden afgemaakt, maar Persson stuurt hem uit liefde het bos in. Hij gelooft in zijn hond zoals hij ook in Jonas gelooft in wie hij de Duitse herder herkent: niet te "houden als je hem niet in de hand hebt".
Hagerups meedogenloze, rauwe confrontatie met de zelfkant van onze westerse samenleving doet sterk denken aan de eerste vier boeken van de door Lemniscaat op de markt gebrachte serie 'Made in the USA' (De Leeswelp 2008, nr. 8, p. 317). Ook in deze verhalen tref je jongeren met soms ernstige gedragsproblemen die of in behandelingsklinieken en gevangenissen verblijven, of op de vlucht zijn voor hun eigen verleden. Verschil is echter dat deze Amerikaanse verhalen, zoals dat ook geldt voor Hagerups vorige, zeer geslaagde roman Zomerzeer (De Leeswelp 2005, nr. 9, p. 358), nog iets van hoop uitdragen. Hoe wreed en meedogenloos de situatie ook is, verandering is altijd mogelijk lijken Hagerups Amerikaanse collega's te prediken.
Wellicht dat Hagerup Bijt! als een tragikomedie heeft bedoeld. Licht cynische opmerkingen als "er zou een verbod moeten bestaan op leraren met afgezakte broeken met een laaghangend kruis" en de verrukte kreten "preesdelord Halleluja" en "senkjoejeeeezussssfokkingkraist" die Jonas slaakt wanneer hij Tone's welgevormde boezem gewaarwordt, wijzen daar aanvankelijk wel op. Maar de troosteloze, bittere toon krijgt al snel de overhand en ruimte om te lachen krijg je vervolgens niet meer. Natuurlijk, aan het einde verkrijgt Jonas enig inzicht in zijn ziel en accepteert hij min of meer zijn werkelijkheid, die zeer onaangenaam is. Hij weet dat het leven niet altijd gaat zoals je verwacht. Hij realiseert zich dat dromen bedrog zijn. En hij weet dat zijn moeder een leugen is. Een grote leugen: "Johan Nilsen had geen mama. Hij had een vrouw die hij niet kende. Dat was geen mama. Dat was niet iemand met wie je naar Amerika ging [het land symboliseert lang Jonas' hoop]. Dat was iemand die je naar haar strot vloog". Maar zelfs dat helpt niet, ontdekt Jonas. En hij weet dat hij niet kan ontsnappen aan de door zijn moeder gecreëerde rotzooi. Nooit. Ontredderd blijf je met hem achter. [Mirjam Noorduijn]
Anne van Dijk
Jonas Nilsen (14) maakt de dingen graag mooier dan ze zijn om het leven gemakkelijker te laten zijn. Daarom heeft hij zijn moeder, die in de gevangenis zit, verteld dat hij populair is op school en dat hij een vriendin heeft. Onder Jonas’ nette pak en strakke kapsel gaat echter een behoorlijk gestoorde jongen schuil: hij wordt gepest vanwege zijn gedragsproblemen, is zeer seksistisch en heeft absoluut geen vrienden, omdat hij niet in staat is normaal te communiceren. Nu zijn moeder vrijkomt, moet hij die waarheid onder ogen zien, maar dat gaat niet vanzelf. Jonas’ gebrek aan zelfreflectie wordt door de auteur op een verontrustend koele manier opgetekend. Hierdoor ontstaat een heftig verhaal vol bijtende humor. De lezer zal zich maar moeilijk kunnen verplaatsen in Jonas’ aparte perceptie van de werkelijkheid, het lezen blijft hierdoor een onbevredigende, ingewikkelde zoektocht naar een stukje herkenning. Tegelijkertijd is die consequent doorgevoerde ondoorgrondelijkheid juist het sterkste aspect uit deze roman. Bekroond als beste Noorse kinder- en jeugdboek van 2008. Vanaf ca. 14 jaar.
Annie Beullens
ua/an/22 j
De moeder van Jonas Nilsen (14 jaar) zit al vijf jaar in de gevangenis. Ze heeft in dronken toestand een man doodgereden. Over een maand komt ze vrij. Jonas' vader is een zuurpruim thuis en een sukkel erbuiten. Hij laat alles verloederen. Hun onvermogen om hun gevoelens te verwoorden is groot. Jonas is zwaar gedragsgestoord, hij brult en scheldt. Hij is gefixeerd op het vrouwenlichaam. Op school wordt hij gepest en nog niet min. Het gaat er onvoorstelbaar grof en brutaal aan toe en noch de leerkracht, noch de directie slagen erin om de agressie te kanaliseren. Om zijn mama te gaan bezoeken maakt Jonas zich mooi. Hoe lelijker het in zijn omgeving is, hoe meer belang hij aan zijn uiterlijk hecht. Hij draagt bijvoorbeeld graag een pak. Jonas vlucht in zijn fantasie. Hij liegt niet maar maakt alles mooier. Als hij van het nieuwe meisje in de klas een gemeende glimlach krijgt, denkt hij dat zij zijn liefje is. Hij vertelt zijn moeder dat hij een liefje heeft. Als hij het meisje met een andere jongen ziet lopen is dat de zoveelste afwijzing voor Jonas. Nadat ze moeder afgehaald hebben, gaan ze eten in een wegrestaurant. Daar neemt Jonas alle zuurkool, klimt daarna boven op de tafel en gaat janken als een hond. Jonas heeft mama een brief geschreven omdat hij de dingen niet kan verwoorden maar dat heeft niet het gewenste resultaat. Dezelfde nacht komt het brutaalste meisje uit zijn klas hem halen voor een bizar feest met veel drank en drugs. Jonas wordt weer voor schut gezet en als het meisje waarvan hij dacht dat ze zijn vriendin was hem in het publiek afwijst, slaan de stoppen helemaal door. Hij bijt zijn moeder als die hem komt halen en gaat lopen. Hij wil naar Amerika. Maar de vriend van vader komt hem zoeken en zegt: Het is niet altijd zoals je denkt en in Amerika hebben ze geen grotere tieten dan hier, alleen meer siliconen. Dit is een hard en moeilijk boek. Het is amper te geloven dat het er in sommige Noorse scholen zo agressief en vulgair aan toe gaat. Er staan ook heel gevoelige fragmenten in, die erop wijzen dat Jonas een hypergevoelige jongen is, maar die zijn heel kort en worden haast onmiddellijk gevolgd door een uitbarsting. Bijvoorbeeld op p. 37 tijdens het bezoekuur, als moeder zich over de tafel buigt: En het was de geur die hij niet was vergeten. Dwars door alles dat ver weg was, kwam de geur van wat ooit dichtbij was geweest. Hij wou dat het niet zo was. Misschien dat hij daarom geen kans zag de stroom van onwaarheid te stoppen. GODVERKLOTEKANKERMONGOLENSHIT. Het boek toont schrijnend waartoe achterstelling en gebrek aan communicatie kunnen leiden. Het is misschien nog meer geschikt voor hulpverleners en ouders dan voor jongeren.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.