De terugkeer van de dansleraar
Henning Mankell
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
2 items magazijn |
De Geus, © 2009 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MANK |
31/12/2009
Later, anders, groter
De ontwikkelingsromans van Henning Mankell
We houden ervan om boeken op te delen in categorieën. Een van de criteria waarop we ons baseren is het publiek waarvoor het boek geschreven is. Dat resulteert in de tweedeling boeken voor volwassenen enerzijds en kinder- en jeugdboeken anderzijds. Over de consequenties van een dergelijke opdeling met betrekking tot de verstandhouding tussen beide groepen, de hoeveelheid en het sérieux van aandacht in de pers en de professionalisering van het metier, kunnen we het hier helaas niet hebben. Wel staat vast dat zo'n opsplitsing handig is voor de lezer, de bibliothecaris en de boekhandelaar, om nog te zwijgen van de marketeer die dat alles aan de man moet brengen. Regelmatig komen we echter boeken tegen die zich niet zo makkelijk tot een van de categorieën laten rekenen. Het zijn vaak uitstekende romans of dichtbundels, die op eigenwijze manier een plaats opeisen in een soort literair niemandsland en hun enthousiaste lezers in beide kampen rekruteren. En er zijn ook auteurs die zich van de ene categorie naar de andere wagen, al dan niet als tijdelijke uitstap.
De Zweedse succesauteur Henning Mankell vormt een categorie apart. Mankell schrijft literaire romans, jeugdliteratuur en toneelstukken. Zijn bekendheid heeft hij echter vooral te danken aan zijn misdaadboeken, en in het bijzonder aan de Wallander-serie, die succesvol verfilmd werd als televisiereeks. Zijn eerste jeugdboek De hond die naar de sterren rende verscheen in 1990 en kreeg datzelfde jaar de prestigieuze Rabén & Sjögren Prijs voor het beste kinderboek, maar werd pas in 1996 naar het Nederlands vertaald. Onlangs verscheen bij Uitgeverij De Geus het vervolg, Schaduwen in de schemering. In het Zweeds verschenen vier boeken in dezelfde reeks.
Autobiografie als motief
Mankell publiceerde zijn eerste theaterstuk in 1966 en zijn eerste boek in 1972, maar het zou nog 18 jaar duren vooraleer hij zich op een jonger publiek ging richten. Naar zijn beweegredenen daarvoor hebben we het gissen, maar een en ander lijkt er op te wijzen dat het verhaal van de elfjarige Joel Gustafson hem in zekere zin dwong om te schrijven voor een jonger publiek dan hij gewend was. In de vier boeken zitten nl. tal van autobiografische elementen verwerkt uit Mankells jeugdjaren in een klein stadje in het koude noorden van Zweden. Zijn vader werd er aangesteld als rechter toen de auteur amper twee jaar oud was, en het gezin woonde in een flat boven het gerechtsgebouw. Net als bij Joel had ook Mankells moeder haar gezin verlaten, dus verzon de jongen zelf een moeder om de afwezige te vervangen. Al snel bleken de zaken uit zijn verbeelding even belangrijk als de werkelijkheid, en op die manier ontdekte hij de kracht van de fantasie en de creativiteit. Op de leeftijd van 16 jaar verliet hij de middelbare school om aan te meren op de intercontinentale vaart.
Dit is slechts een greep uit de autobiografische elementen die in het verhaal van Joel verwerkt zijn. Toch krijgt de lezer op geen enkel moment de indruk een verkapte vorm van memoires onder ogen te hebben. In plaats van een afrekening met of een verwerken van het verleden, gebruikte Mankell zijn eigen geschiedenis als grondstof voor een verhaal vol impliciete existentiële beschouwingen, met een hoofdpersonage in voortdurende ontwikkeling. Opvallend hierbij is dat deze filosofische inslag en constante evolutie ook in de rest van zijn literaire productie te vinden is. Wanneer we kijken naar Kurt Wallander (uit de gelijknamige serie) en andere hoofdpersonages, valt ook daar op dat de meesten van hen voortdurend in ontwikkeling zijn, naar aanleiding van hun niet altijd even harmonieuze relatie met de maatschappij waarin ze functioneren.
Wereld van afwezigheid
Terwijl Joel Gustafson balanceert op de dunne grens tussen kind en jong volwassene, droomt hij van alles wat onbereikbaar lijkt. Een moeder bv., of een goede vriend, een nieuwe fiets of een rijkelijk gevuld en avontuurlijk leven als zeeman. De werkelijkheid is een stuk minder spectaculair: samen met zijn vader woont hij in een klein, rustig stadje in het noorden van Zweden, nadat zijn moeder hen in de steek heeft gelaten. Om aan de banaliteit van dat alles te ontsnappen, creëert Joel zijn eigen droomwereld, waarin hij heerst over de wereldzeeën en gewichtige, gevaarlijke taken te volbrengen heeft.
In het eerste boek, De hond die naar de sterren rende, richt hij een geheim genootschap op waarvan hij het enige lid is. De belangrijkste missie van het genootschap is het vinden van de geheimzinnige hond, die op belangrijke momenten opduikt en die alleen Joel lijkt te zien. Daarin betrekt hij Ture, de nieuwe jongen in het dorp en de zoon van de rechter. Maar de eigenzinnige Ture blijkt niet de vriend te zijn waarop Joel had gehoopt. Al snel heeft Ture de leiding over het genootschap overgenomen, en dwingt hij Joel tot dingen die hij eigenlijk niet wil. Dat leidt tot spanning en confrontaties tussen de twee kinderen, maar net zo goed tot confrontaties van Joel met zichzelf. Hij is aangekomen op een punt waar hij zelf moet kiezen welk pad hij inslaat.
Diezelfde innerlijke tweespalt is de drijfveer van Joel in Schaduwen in de schemering. Terwijl hij weer eens met zijn hoofd in een avontuurlijke wolk loopt, overkomt hem een heus Mirakel. Hij wordt overreden door een bus, maar overleeft het voorval door een bizarre samenloop van omstandigheden zonder één enkele schram. Een wonder, besluit Joel, waarvoor hij op de een of andere manier een prijs zal moeten betalen. Bidden is geen optie. Joels vader is immers ongelovig, een verloren schepsel zoals zijn lerares dat noemt, en dus zal hijzelf ook wel niet in aanmerking komen voor hemelse verlossing. De enige oplossing is het verrichten van een goede daad, maar dat blijkt nog niet zo simpel.
Vanuit zijn kinderlijke logica kiest Joel voor een doel dat ver buiten zijn bereik ligt. De wereld van de volwassenen volgt immers niet zonder slag of stoot de wetten van de fantasie, en Joel moet voortdurend zijn grenzen aftasten. En dat blijft niet zonder consequenties.
De spanning van het onveranderlijke
In de beide boeken gebeurt op het eerste gezicht vrij weinig. We krijgen hier het coming-of-ageverhaal te lezen van een jongen voor wie het leven niet makkelijk is. Door de afwezigheid van een moeder is hij min of meer op zichzelf aangewezen. Bovendien heeft hij geen beste vriend bij wie hij terecht kan met zijn zorgen, en ook zijn zwijgzame vader is niet de toevlucht die hij zoekt. Joels geschiedenis wordt niet gekenmerkt door grote actie of misdaad, maar net door de afwezigheid ervan. Toch zijn de parallellen met het eerdere werk van Mankell onmiskenbaar. De boeken roepen immers een soort onbehagen op, waardoor de spanning de lezer continu op de hielen zit. Maar in tegenstelling tot de misdaadromans wordt de spanning hier net opgeroepen door de afwezigheid van het ongewone.
In de wereld van Joel zijn de dingen ofwel afwezig, ofwel onveranderlijk. Het trage, bijna onmerkbare verlopen van de seizoenen, de ondanks alles heel nadrukkelijk aanwezige moeder, de aanhoudende winter met zijn constante duister en schemering, de stoofpot die al een mensenleven lang op hetzelfde vuur pruttelt en de kleine huiselijke rituelen van elke dag beheersen zijn leven. Wanneer er iets ongewoons opduikt in de vorm van een steeds verdwijnende hond of een Mirakel, grijpt de jongen dat dan ook met beide handen aan om de veronderstelde kleurloosheid van zijn bestaan te doorbreken. Het is niet toevallig dat hij gelijkgestemde zielen vindt in twee volwassenen die aan de rand van de maatschappij leven. Zo is er Simon Onweer, die nooit in bad gaat, boeken herschrijft wanneer het einde hem niet bevalt en 's nachts met zijn vrachtwagen rondrijdt omdat hij niet kan slapen. En de Neusloze Vrouw, die de dingen in haar omgeving verandert, trombone speelt en om de haverklap van stemming wisselt.
Henning Mankell is er schitterend in geslaagd om de dualiteit van deze cruciale leeftijd te verwoorden. Joel Gustafson is een jongen van vlees en bloed, met echte problemen en verlangens. Hij verlangt naar later, anders en groter. Zijn creativiteit en fantasie maken hem tot een waardig hoofdpersonage voor deze twee boeken, die ondanks een gebrek aan actie een vreemde epische allure hebben. Dat hebben ze te danken aan de psychologische uitdieping van de personages en de schitterende setting in de weidsheid van het hoge Noorden.
Enkel de passages waarin Mankell zijn hoofdfiguur expliciet laat nadenken over het verschil tussen volwassenen en kinderen, zorgen voor een valse noot. Daarin tuimelt hij nl. met open ogen in de valkuil van de betuttelende volwassen auteur, die gelooft dat je kinderen tekst en uitleg moet verschaffen om inzicht te krijgen in hun eigen denken. De passages zorgen dan ook voor barsten in de geloofwaardigheid van de vertelstem van het elfjarige hoofdpersonage. En daardoor onderschat Mankell niet alleen zijn publiek, maar ook de zeggingskracht van zijn eigen verhaal. Omwille van zijn prachtige verhalen willen we het hem echter ruimschoots vergeven. [Tine Mortier]
S. van Bruinisse
De 11-jarige Joel woont samen met zijn vader Samuel in Zweden. Zijn moeder is weggelopen toen hij nog klein was. Sindsdien zorgt Joel voor zichzelf en voor zijn vader. Op een dag maakt Joel een Mirakel mee: hij wordt overreden door de bus naar Ljusdal, maar heeft daarna geen schrammetje. Joel is ervan overtuigd dat het Mirakel een teken is dat hij goede daden moet verrichten. Joel doet verwoede pogingen om Gertrud en ‘De Kaviaarman’ bij elkaar te krijgen via liefdesbrieven die hij zelf schrijft. Zijn eerste poging mislukt; zijn tweede poging tijdens een dansavond loopt ook op niets uit. Joel wil uiteindelijk zelfs wraak nemen op 'De Kaviaarman'! Humoristisch, vlot lezend verhaal over een jongen die het allemaal zo goed bedoeld dat het daardoor juist misgaat. Goede karaktertekening van het hoofdpersonage; korte hoofdstukken; vrij klein lettertype. Het boek bevat enkele vrij donkere zwart-witillustraties die voor sommige kinderen lastig te begrijpen zijn vanwege het ‘kunstzinnige’ karakter (veelal combinatie van computerbewerking en pentekeningen). Aantrekkelijk foto-omslag. Eerder verscheen over Joel ‘De hond die naar de sterren rende’*. De delen zijn afzonderlijk te lezen. Vanaf ca. 12 jaar.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.