De kracht van kunst
Simon Schama
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Contact, 2008 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : Verenigde Staten 941 |
31/12/2009
Toen de Berlijnse muur in 1989 viel, en even later de Sovjet-Unie in die val meesleurde, betekende dit het einde van de bipolaire wereld van de Koude Oorlog. Voortaan zou er slechts één supermacht overblijven: de Verenigde Staten van Amerika. En hoewel er aanvankelijk werd gepraat over de komende "nieuwe wereldorde" (George H.W. Bush, 1990), over een "historisch tijdperk van samenwerking" in een wereld van vrije landen, werd in de jaren '90 vlug duidelijk dat die multipolaire wereld nog een tijdje op zich zou moeten laten wachten. De Verenigde Staten manifesteerden zich steeds duidelijker als dé supermacht, aan wie alles en iedereen rekenschap moest afleggen. Rusland ging gebukt onder politieke en economische crises, Afrika verloor haar strategisch nut in het geostrategische
schaakspel en had af te rekenen met burgeroorlogen in "gefaalde staten", Azië bleef een wirwar van enkele sterke en veel zwakke staten, en Europa's ambities bleken groter te zijn dan de collectieve wil en de mogelijkheden om deze daadwerkelijk uit te voeren. Een duidelijk Europees probleem als het uiteenvallen van Joegoslavië werd al gauw onder Amerikaanse leiding aangepakt. De VS gingen het nieuwe millennium dan ook met vertrouwen in, op het toppunt van hun macht staande, hetgeen sommigen ertoe bracht hen aan te duiden als het "nieuwe Rome". En significanter: in tegenstelling tot hun oude kolonisator beheersten de VS niet alleen de wereldzeeën maar ook de continenten daartussen, en dit door het gebruik van zachte (cultuurdominantie) en harde macht (militaire en economische dominantie).
In 2009, tien jaar nadat de Franse buitenlandminister Védrine de VS nog een "hypermacht" genoemd had (de term was niet liefkozend bedoeld), zijn de geopolitieke kaarten nog steeds op dezelfde wijze verdeeld. Ze zijn niet ongewijzigd gebleven ? ze werden al eens herschud, en nieuwe spelers hebben een betere hand verworven ?, maar de VS zijn nog altijd de onbetwiste nummer één, en zullen dit nog geruime tijd blijven. Maar dit wil niet zeggen dat de wereld dezelfde is gebleven. Economisch gezien is de globalisering nu pas echt doorgebroken: nieuwe opkomende economieën zoals de BRIC-landen groeien in sneltempo, en vooral de Chinese economie groeit aan een waanzinnige snelheid. Rusland lijkt zijn wonden te hebben gelikt en komt met hernieuwd zelfvertrouwen steeds meer op de voorgrond, hierin voortgestuwd door een eigen interpretatie van het westerse liberaal-democratische model en gigantische inkomsten uit de olie- en gasindustrie. Ook Afrika lijkt uit het dal te kruipen, hoewel de effecten van jarenlang wanbeleid en corruptie, al dan niet aangemoedigd door het Westen, niet zomaar te boven zijn te komen. De plotse groei van deze landen wil uiteraard niet zeggen dat die nieuw verworven rijkdom eerlijk wordt verdeeld, maar hij wijst wel op fundamentele veranderingen in het wereldsysteem: de wereldeconomie is geen zaak meer van het Westen alleen. Combineer dit met de crash van het financiële kapitalisme en de resulterende economische crisis waarin we ons vandaag bevinden, en dan is het geen verrassing dat er vandaag talloze boeken verschijnen over het fundamentele keerpunt waarop we ons bevinden.
Een van de interessantste daarvan is misschien niet toevallig geschreven door iemand die afkomstig is uit wat nog steeds de Derde Wereld wordt genoemd. Fareed Zakaria, afkomstig uit een zeer succesvol Indisch gezin, verliet zijn vaderland om aan prestigieuze Amerikaanse universiteiten te gaan studeren. Na het afronden van zijn doctoraat in de politologie, verliet Zakaria de Harvard universiteit om hoofdredacteur te worden van het zeer hoogstaande tijdschrift 'Foreign Affairs'. Tegenwoordig is hij vooral bekend als een van Amerika's bekendste journalisten, vanzelfsprekend met een eigen programma op CNN. In De wereld na Amerika legt Zakaria uit hoe, als gevolg van de globalisering, nieuwe spelers opduiken in de hoogste klasse van het geopolitieke spel. Logischerwijs heeft Zakaria er dan ook geen twijfels over dat hierdoor, in de komende tientallen jaren, de positie van Amerika in de wereld "zeker in enige mate zal worden aangetast". Het relatieve economische gewicht van de VS zal immers afnemen. Op dit vlak laat de vertaling, die het heeft over de "opkomst van de anderen", het een beetje afweten: Zakaria verwijst immers duidelijk naar de "rise of the west" na de industriële revolutie wanneer hij het over de "rise of the rest" heeft. Hoewel de VS nog steeds de dominante militaire macht zijn, zorgt de verspreiding van kapitaal, arbeid, innovatie en informatie ervoor dat de invloed van de VS op de internationale politiek langzamerhand afneemt. En dat, zo stelt Zakaria, is net de verdienste van de globalisering, en dus van de VS. Het enige probleem is dat de VS "zichzelf vergaten te globaliseren". Naast een leuk overzicht van de Indische en Chinese groei-economieën (en de grenzen daarvan) is De wereld na Amerika echter vooral een pamflet voor verandering. Zakaria wil zijn nieuwe vaderland waarschuwen. Hij stelt, zij het vanuit een zeer optimistische liberale visie op de globalisering, dat het grootste gevaar voor de VS in zichzelf ligt verscholen. De meerderheid van haar bevolking is op zichzelf geplooid en argwanend tegenover verandering, en haar politieke cultuur is onverantwoordelijk en vastgelopen in verroeste praktijken en belangengroepen: "Washington DC is een keizerlijke stad die zich zelfgenoegzaam en zonder contact met de buitenwereld in een luchtbel heeft opgesloten". Zakaria betoogt dat de VS zich moeten realiseren dat ze niet meer alleen spelen, en dat anderen ook een deel van de koek willen: samenwerking is de boodschap.
De wereld na Amerika klinkt bijna als een pleidooi vol heimwee naar het Amerika van weleer: de nieuwsgierigheid van een jonge natie die wil ontdekken en vooroplopen, en die wil innoveren en veranderen. Dat waren de kwaliteiten die hem als jonge Indische student zo aantrokken in zijn gastland, kwaliteiten die hij steeds minder ziet. Het hoeft niet te verbazen dat Zakaria een sterke aanhanger is van Barack Obama, en de belofte van 'verandering' die deze meedraagt.
Dezelfde thema's komen terug in een heel ander boek, geschreven door een heel andere auteur, en vaak met een heel andere inslag. Net zoals Zakaria, is de Britse historicus Simon Schama een grote supporter van Obama. Na een bliksemsnel parcours als jonge, beloftevolle academicus, belandde Schama in 1980 als professor geschiedenis aan de Harvard universiteit, en later aan de Columbia Universiteit te New York. Schama, die bij ons vooral bekend is door zijn boeken over de Franse Revolutie (Burgers), de Gouden Eeuw (Overvloed en onbehagen), en verscheidene boeken en documentaires over kunstgeschiedenis, viel op omwille van zijn zeer verhalende stijl, wat hem al eens de kritiek opleverde losjes om te gaan met zijn bronnenmateriaal. Dit is niet anders in zijn nieuwe boek De Amerikaanse toekomst, waarin Schama op zijn eigen manier terugkijkt op de Amerikaanse geschiedenis. Geïnspireerd door, en vol verwachting uitkijkend naar de presidentsverkiezingen van 2008 en dan vooral de rol van een jonge, beloftevolle zwarte politicus die massa's kan overtuigen met zijn pleidooi om het land echt te gaan veranderen, besloot de historicus om te doen wat hij het beste doet: het verleden bestuderen om iets te kunnen vertellen over de toekomst. De Amerikaanse toekomst is echter geen traditioneel geschiedenisboek: Schama springt losjes van het verleden naar het heden en terug, vermengt historische feiten (op het pedante af) met eigen ervaringen nu en toen. De enige leidraad zijn de vier thema's (oorlog, religie, immigratie, en overvloed en groei), en het overkoepelende onderwerp van de constante tweestrijd binnen de Amerikaanse samenleving tussen openheid en geslotenheid, tussen isolatie en imperium. Schama toont ons de nog steeds voortlevende tweestrijd tussen de idealist Jefferson en de rauwe realist Hamilton over wat het Amerikaanse leger moet zijn: een burgerwacht die vooral ingenieurstaken kreeg toebedeeld om het land letterlijk te bouwen, of een strijdmacht om de wereld te herscheppen naar Amerikaans beeld.
De Amerikaanse toekomst geeft ons bovenal een zeer eigenzinnige kijk op de verborgen hoekjes van de Amerikaanse geschiedenis, en de ideeën die het huidige Amerika daarvan heeft geërfd. Net zoals al zijn protagonisten is Schama erg optimistisch over die Amerikaanse toekomst, en weigert net daarom de schandvlekken in haar geschiedenis te verbloemen. Hij besluit zijn boek met zijn hoop uit te spreken op "Jeffersons Amerikaan", iemand die denkt: "de zorg voor menselijk geluk, niet de vernietiging van levens, is het eerste en enige doel van goed bestuur''. [Steven Van Bockstael]
Drs. Catharina B.E. de Koster-Schneider
Naar aanleiding van de presidentsverkiezingen van 2008 en de crisis waarin Amerika nu verkeert, is (kunst)historicus Simon Schama op zoek gegaan in het verleden van Amerika naar analoge crises en de ontwikkeling van het gedachtegoed en de identiteit van Amerika. Het resultaat is een fascinerend verhaal dat van 2008 en Schama’s eigen ervaringen in de verkiezingsstrijd terugspringt naar de rassenvraagstukken rond 1960, naar de Burgeroorlog van 1861-1865, naar de Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783), naar de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in de negentiende en twintigste eeuw, van personen naar stromingen en met een flinke dosis kunstgeschiedenis naar ideeëngeschiedenis en weer terug naar het heden met een op basis van de historische ontwikkelingen hoopvolle conclusie voor de toekomst. Alleen een grootheid als Simon Schama kan zo'n boek schrijven: het brengt de ontwikkeling van de verschillende en soms zo tegenstrijdige ideeën binnen de Verenigde Staten meesterlijk in beeld. Nu al te beschouwen als een klassieker. Met een katern afbeeldingen in kleur en zwart-wit, een literatuuropgave en register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.