De donkere kamer van Damokles
Willem Frederik Hermans
Willem Frederik Hermans (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2008 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 6137 |
31/12/2008
Ik behoor tot die soort schrijvers die altijd hetzelfde boek schrijven", zo luidt een vaak geciteerde uitspraak van Willem Frederik Hermans uit 1954. Als we nu even aannemen dat Hermans hier de waarheid spreekt (wat natuurlijk nooit helemaal het geval kan zijn), wat moeten we dan met de erg van elkaar verschillende romans die zijn opgenomen in dit tweede deel van de 'Volledige werken'? Wat is er, buiten Hermans' immer herkenbare stijl dan misschien, immers zo gelijkaardig aan de 'realistische' roman Ik heb altijd gelijk? (1951), de surreële filosofische queeste De god Denkbaar Denkbaar de god (1956), en de twee zwartkomische novelles De leproos van Molokai en Hermans is hier geweest (uit Drie melodrama's, 1957 ? hier zonder Conserve, dat al in het eerste deel van de 'Volledige werken' terechtkwam)? Het antwoord op die vraag ligt allicht in het mens- en wereldbeeld dat schuilgaat achter de romans, waarin de mens niets anders kan zijn dan een eeuwige bedrogene, die altijd weer het tragische slachtoffer wordt van zijn eigen waanbeelden.
Nemen we bv. het 'realistische' verhaal van Lodewijk Stegman, de uit Indonesië teruggekeerde sergeant uit Ik heb altijd gelijk, die aangekomen in Amsterdam zijn gal spuwt over zijn mislukte leven, zijn vader en zijn vaderland, terwijl hij ondertussen verbitterd terugdenkt aan zijn zus Deborah, die enkele jaren daarvoor zelfmoord pleegde. Wie de roman herleidt tot die ogenschijnlijk realistische verhaallaag ? en voor het gemak dan maar de delirische slotscène vergeet, waarin Lodewijk Deborah ontmoet ?, negeert dat het hier gaat om een relaas vol onduidelijkheden en zwarte gaten, dat gekleurd is door het hoofdpersonage, een immer verongelijkte narcist die schaamteloos zijn gekwetste ego op de wereld projecteert. In se is Ik heb altijd gelijk dus een psychologische roman, waarbij de subjectiviteit van het vertelde voortdurend gemaskeerd wordt door het vertelperspectief, maar zich niettemin ook weer laat ontmaskeren in o.a. een aantal verdachte fixaties.
In zeker opzicht is het surreële, quasi-nonsensicale De god Denkbaar Denkbaar de god dan ook veel directer dan het ophefmakende Ik heb altijd gelijk (dat Hermans zelfs een proces op leverde). Ook hier staat de onontkoombaarheid van het misverstand immers centraal, maar ditmaal wordt de waanzin niet verdoezeld maar net ten top gedreven. Het boek verhaalt de absurde queeste van Denkbaar, die aanvankelijk uitgroeit tot een god met een bont gevolg, maar uiteindelijk zijn ondergang tegemoet gaat terwijl hij blind zijn heil blijft zoeken in enkele onvindbare geheime documenten. De kolderieke 'roman', die je onmogelijk van zijn weerhaken kan bevrijden, kan o.m. gelezen worden als het relaas van een abstracte term, als een hedendaagse mythe over het totstandkomen van (religieuze of metafysische) betekenis en de onmogelijkheid om die te legitimeren als objectieve realiteit. Ook in dit op Wittgenstein gebaseerde taalexperiment geldt Hermans' wet van het niets, die Denkbaar uiteindelijk fataal zal worden in de vorm van de nieuwe god Afschuwelijke Baby.
Ten slotte worden ook de (hoofd)personages van de novelles De leproos van Molokai en Hermans is hier geweest geconfronteerd met hun onmacht in een wereld die zich maar niet wil buigen naar hun wetten. In deze schijnbaar uit de losse pols geschreven verhalen zijn de personages immers nadrukkelijk onderworpen aan de wil van hun schepper. En dat is uiteraard Hermans zelf, die in het eerste boek de misdaadreporter James Pendennis en in het tweede de aartslelijke 'heilige' Julia door een opeenstapeling van hilarisch ongeloofwaardige of macabere plotwendingen manoeuvreert. In De leproos van Molokai uit zich dat in een pastiche op de goedkope hollywoodthriller, waarin de 'onverwachte' ontknoping alsmaar wordt uitgesteld. Hermans is hier geweest, dat eigenlijk een sleutelroman is waarin Hermans een paar bekende feiten en personages uit de jaren '50 laat opdraven, leest nu vooral als een grotesk liefdesverhaal dat doorspekt werd met gore details en raadselachtige weglatingen.
Er mag dan al wel een grote continuïteit zijn in het filosofisch systeem dat achter de romans uit dit deel van de 'Volledige werken' schuilt, het is ook net die doortastendheid die van Hermans zo'n radicale en interessante schrijver maken. Het hier opgenomen werk laat bovendien de uiterste consequenties van Hermans' schrijverschap zien, en behoort daardoor ook tot het beste dat de auteur geschreven heeft. Het ongrijpbare experiment in De god Denkbaar Denkbaar de god, en de nergens vrijblijvende ironie en occasionele zelfspot (zie bv. de titel Hermans is hier geweest), laten bovendien zien dat Hermans' schema misschien wel helemaal niet zo rigide is als ik het hier heb doen voorstellen. [Koen Sels]
Hans Renders
Als deel 2 in de Volledige Werken van Willem Frederik Hermans verscheen nu 'Ik heb altijd gelijk', 'De God Denkbaar Denkbaar de God' en (twee van de) 'Drie melodrama's'. In een uitstekende verantwoording plaatsen Jan Gielkens en Peter Kegel dit proza van Hermans in zijn oeuvre en in de context van de Nederlandse literatuurgeschiedenis. De rechtszaak vanwege belediging van het katholieke volksdeel die de Volkskrant aanspande vanwege uitspraken van een romanpersonage in 'Ik heb altijd gelijk' wordt hier nog eens minutieus toegelicht, de vermeende ondoordringbaarheid van 'De God Denkbaar' en de reacties van de pers (allemaal negatief op die van L.Th. Lehmann na) en de publicatiegeschiedenis van de hier gebundelde titels zijn geannoteerd beschreven. Voor wie daar nog niet genoeg aan heeft, is er een website waarop een editiewetenschappelijke verantwoording van de Volledige Werken staat. Verzorgde, gebonden publiekseditie*; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.