Hoepel op !
Iva Procházková
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Lemniscaat, 2008 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 7083 |
31/12/2008
Makkelijk gezegd, een beknopt levensverhaal! Hoe bepaal je wat je opschrijft en wat je loslaat? Bondigheid, zal ik meteen bij het begin maar zeggen, is nooit mijn sterkste punt geweest. Ik hou van details, dingen die schijnbaar bijzaak zijn ? alles wat zich op de achtergrond verborgen houdt, is belangrijk voor mij."
Zo begint Eliska, de nieuwste roman van Iva Procházková, die in 1997 de Hans Christian Anderenprijs kreeg voor haar hele oeuvre. De 16-jarige Eliska schrijft haar verslag op verzoek van mevrouw Haschlerka, haar mentor op de toneelschool, die haar leerlingen de opdracht heeft gegeven hun levensverhaal op te schrijven zodat ze zichzelf leren kennen. Want, zoals mevrouw Haschlerka haar leerlingen heeft verteld: "elke toneelspeler moet zichzelf goed kennen". Eliska heeft met ijver gehoor gegeven aan deze opdracht. Het levensverhaal dat zich ontvouwt, is niet zomaar het verhaal van een doorsneetienermeisje, maar van een jong, gedreven meisje dat al vroeg geconfronteerd wordt met een serieuze liefde, grote teleurstellingen en een enorme passie.
Vanaf het moment dat Eliska als klein meisje voor het eerst een balletpakje aantrekt, weet ze het zeker: ze wil balletdanseres worden, de allerbeste. Deze droom valt in duigen als ze met Lev, de leukste jongen van de school, op de kerktoren in Ranow klimt en naar beneden valt. Ondanks een intensief proces van revalideren zal ze nooit meer zo kunnen dansen als ze zich had voorgesteld, zo geeft een professionele balletdanseres in Praag haar te verstaan. De toekomst die ze voor zich zag, is in één klap verdwenen. Eliska's verdriet is des te groter als haar ouders haar verbieden nog langer om te gaan met Lev, die vier jaar ouder is ? op die leeftijd een groot verschil. Als hij hun relatie uiteindelijk beëindigt, gaat Eliska door een diep dal. Op aanraden van haar oma, een boeiend personage, gaat ze op zoek een houvast, een nieuwe passie die het leven weer de moeite waard maakt. Die nieuwe passie vindt ze als ze de rol van Eliza Doolittle mag spelen in het schooltoneelstuk: "Voor twee uurtjes legde ik alles af wat bij Eliska Rubeschova hoorde, en met grote opluchting, alsof ik een zware jas uittrok die mijn rug krom boog en me naar de grond trok, werd ik Eliza Doolittle: het grappige, brutale, Londense bloemenmeisje dat zich door niemand iets wijs laat maken [...]. Als ik Eliza Doolittle was voelde ik geen wanhoop, geen treurigheid, hoefde ik niet eindeloos uit het raam te staren, bestond er geen Lev". Er gaat een nieuwe wereld voor Eliza open.
Iva Procházková is een auteur die haar lezers serieus neemt. Anders dan de ouders van Eliska en Lev denken, is hun liefde diepgaand en welgemeend. Hierdoor is Eliska's ontzetting als haar ouders haar verbieden met Lev om te gaan heel goed inleefbaar voor de lezer. Procházková is ook niet bang om heftige gebeurtenissen te beschrijven. De zelfmoordpoging van Eliska als Lev het heeft uitgemaakt, beschrijft ze heel concreet: "Ik schoof de resterende tweeënvijftig pillen op mijn hand en stopte ze een voor een in mijn mond. Snel, ongeduldig bijna, alsof ik bang was dat iemand me zou tegenhouden. Het waren er zoveel dat ik een paar keer moest stoppen om mijn glas bij te vullen en op adem te komen. Mijn keel deed pijn van het slikken. Toen de pillen op waren keek ik voor de derde keer in de spiegel. Ik probeerde te ontdekken of ik was veranderd. Of aan mijn ogen te zien was wat ik had uitgespookt".
Procházková blinkt uit in het beschrijven van gevoelens. Ze beschrijft de teleurstelling en het verdriet van Eliska, wanneer ze hoort dat ze niet goed genoeg is als balletdanseres, heel herkenbaar en gedetailleerd: "Thuis sloot ik me op in mijn kamer, en daar bleef ik tot het avond was. Ik kwam er niet uit toen oma me riep voor het avondeten. Ik lag op mijn bed en voelde me afschuwelijk. Nu, meer dan twee jaar later, kan ik me dat gevoel nog levendig herinneren. Het had iets met mijn maag te maken. Alsof iemand er mineraalwater met te veel koolzuur in had gepompt. De belletjes bruisten en borrelden aan één stuk door en ik werd er zo misselijk van dat ik niet eens op mijn andere zij durfde te gaan liggen. Ik maakte me klein onder de deken, met mijn knieën tegen mijn kin en dacht na over wat ik nu moest doen. Ballet was al sinds mijn vierde een belangrijk deel van mijn leven. Ik wist dat ik niet meer compleet zou zijn als ik ermee stopte. Ik zou iets missen, en dat iets moest ik vervangen".
Eliska's enorme verdriet als Lev het heeft uitgemaakt wordt eveneens gedetailleerd en bovendien heel beeldend beschreven: "ik voelde hoe mijn hele wezen zich opmaakte voor een huilbui. Het leek een beetje op de lange seconden voor een nies, die zich weliswaar al heeft aangekondigd maar nog even op zich laat wachten. Mijn hele lichaam deed pijn van de spanning, er kroop iets zwaars van mijn buik naar mijn keel, ik had een diepe, lege schacht in mijn binnenste waardoor een volle lift omhoog kwam; eindelijk bereikte hij zijn hoogste punt en ik begon te trekken. Ik trok de deken over mijn hoofd. Het snikken werd steeds heftiger, mijn hele lichaam schokte ervan, het leek bijna alsof er een vulkaan in mij zat die lang had geslapen en nu tot uitbarsting kwam".
Toch is Eliska geen zwaar boek. Procházková is niet alleen goed in het beschrijven van gevoelens, ook de familie van Eliska en de andere bewoners van het kleine dorpje Ranow weet ze heel goed tot leven te brengen: Eliska's eigenzinnige oma, die zich door niets en niemand uit het veld laat slaan en alles van ballet en theater afweet; Eliska's zwijgzame, perfectionistischevader, die door zijn moeilijke jeugd een moeilijk, in zichzelf gekeerd karakter heeft; Lev, die zoveel heeft gemaakt, Karamella, Eliska's beste vriendin, die met volle teugen van het leven geniet; de kritische meneer Karas met zijn hippe stropdassen, de patiënten en medewerkers in het revalidatiecentrum, de regisseur van de schooltoneelstukken en de andere acteurs uit de toneelgroep: "Behalve vijf leerlingen uit de hogere klassen was er de postbode, die dankzij haar machtige stem Sirene werd genoemd, de grijze kroegbaas die geen bier meer tapte maar wel prachtig de tango danste, de weduwe van het vroege schoolhoofd, die als opvallendste eigenschap had dat ze nogal vaak en meestal op de onhandigste momenten de hik kreeg, en Marischka, de buitenstaander van Ranow, die in de oude smidse met de kapotte ramen woonde en een uitkering kreeg omdat zijn overste in het leger in zijn jonge jaren de tenen van zijn linkervoet eraf had geschoten. Marischka kon iedereen nadoen die hij één keer had gezien, ontmoet of op de radio gehoord". Procházková weet al deze personages heel treffend neer te zetten. Wie de laatste bladzijde van Eliska omslaat, heeft een bont gezelschap van verschillende karakters ontmoet, met Eliska zelf als hoogtepunt: een moedig, innemend personage dat de tegenslagen van het leven met humor weet te beschrijven. Het enige minpunt is dat de moeder van Eliska niet echt uit de verf komt. Het lijkt wel alsof Procházková haar een beetje is vergeten. Van alle personages leer je Eliska's moeder het minst goed kennen. Dit is vooral opvallend omdat Eliska uitgebreid over de jeugd van haar vader vertelt. Haar moeder komt echter pas aan bod vanaf het moment dat haar ouders elkaar leren kennen, maar ook daarna kom je als lezer nauwelijks iets over haar te weten.
In het eerder verschenen De tijd van de geheime wensen (Leopold, 1988), dat bekroond werd met de Deutscher Jugendliteraturpreis, komt Procházková's talent voor het beschrijven van mensen eveneens naar voren. Hoofdpersoon Kapka verhuist naar een andere buurt in Praag en leert binnen de kortste keren alle buurtbewoners met ieder hun eigen opvallende karaktereigenschappen kennen: haar vriendin Tereza, die aan het toneel wil, een oude gravin in wier huis allerlei geheimzinnige dingen gebeuren, een verbitterde weduwe die alles is kwijtgeraakt en de onweerstaanbare Radek, die mensen verzamelt.
Anders dan in De tijd van de geheime wensen, dat zich afspeelt ten tijde van de politieke omwenteling in Tsjechoslowakije, bevat Eliska minder verwijzingen naar het communistische regime. Waarschijnlijk komt dat omdat Eliska's verhaal zich in latere tijden afspeelt. Wel worden de politieke gebeurtenissen in Tsjechië in Eliska eveneens expliciet afgekeurd: "De oude denkwijze, legde oma me uit, betekende dat je mooie kleren aan wilde, dat je prettig wilde wonen en reizen, dat je boodschappen wilde doen zonder in de rij te hoeven staan en dat je het niet goed vond dat er op school alleen Russisch werd gegeven, in plaats van Frans, Duits, Engels en Spaans. Het betekende ook dat je er niets verkeerds in zag als ouders hun kinderen een huis, een boerderij of familiebedrijf nalieten. Zoals de drukkerij van mijn opa". Ook wordt heel duidelijk dat dit regime van bepalende invloed is geweest op het leven van haar vader: zijn verblijf in de gevangenis maakt hem niet alleen tot een gesloten man, hij kan ook niet meer het beroep uitoefenen waarvoor hij had gestudeerd.
Bijzonder mooi in Eliska ten slotte zijn de prachtige, melodieuze zinnen waarmee Procházková de wereld van Eliska tot leven weet te brengen: "We staken het Stadhuisplein over, reden langs de balletschool en het cafeetje waar ik met de andere meisjes altijd cola dronk, we passeerden het kruispunt met het bushokje waarin ik zo vaak kleumend ineengedoken op het bankje had zitten bedenken hoe eenzaam ik wel was, en reden Brod uit, de kant van Ranow op. [...] Vóór mijn ongeluk waren de bomen groen, de akkers goudgeel, de lucht zinderde. Nu reden we onder de kale takken van de lindelaan, langs stoppelvelden, door de druilerige motregen van een ochtend in november". Mooi zijn ook Procházková's originele vergelijkingen: "Levs glimlach was als het opengaan van een gebalde vuist. Onverwacht en geruststellend".
Eliska is, kortom, een goedgeschreven verhaal over vallen en weer opstaan, geloven in jezelf en dromen omzetten in daden. Mogelijk ligt er voor deze laatste titel van Procházkóva opnieuw een prijs in het verschiet. [Eefje Buenen]
Drs. A.W.M. Duijx
De 16-jarige Eliska (ik-figuur) probeert 'een beknopt levensverhaal' te schrijven voor mevrouw Haschlerka, een voor de lezer onbekende vrouw. Op dertienjarige leeftijd wordt Eliska verliefd op de achttienjarige Sven. Ze beklimmen samen de kerktoren, bij het afdalen stort Eliska van de trap. Ze blijkt onder meer een gecompliceerde beenbreuk te hebben en moet opgenomen worden in het ziekenhuis. Haar toekomst als balletdanseres kan ze wel vergeten en er volgt een lange periode van revalidatie. En als Sven dan ook nog eens na de dood van zijn moeder samen met zijn vader naar Canada emigreert, krijgt Eliska het steeds moeilijker. Indrukwekkend, spannend en op elke pagina boeiend verhaal over de psychologische ontwikkeling van het hoofdpersonage, aangevuld met informatie over haar familie van voor haar dertiende jaar. Eveneens wordt een stukje politieke geschiedenis gegeven, maar zonder ook maar op een moment belerend te zijn. Informatie en verhaal zijn organisch met elkaar verbonden. De Tsjechische auteur, die onder andere de Deutscher Jugendliteraturpreis gewonnen heeft en genomineerd was voor de H.C. Andersenprijs, gebruikt een literair taalgebruik, de dialogen zijn erg levendig. Een aanrader! Vanaf ca. 14 jaar.
Annie Beullens
ua/an/22 j
Aangespoord door een lerares op de theaterschool, schrijft de achttienjarige Eliska haar levensverhaal tot hiertoe neer. Tot een eind in de lagere school woont ze met haar moeder in Praag, dichtbij haar grootmoeder. Haar vader is pompbediende in een dorpje tussen Praag en Brno. Ze vertelt hoe het komt dat haar intelligente vader zo'n rotbaan heeft. De ouders van papa bezaten een drukkerij maar toen de communisten het na W.O. II voor het zeggen kregen in Tsjecho- Slovakije, werd alle privébezit aangeslagen. Omdat ze 'kapitalisten' waren, mocht vader niet werken of studeren zoals hij wou. Grootvader sterft en vader is verbitterd. Treffend is de scène waarin de vader als negenjarige jongen aan zijn klasgenoten voorgesteld wordt als een vijand van het volk. Eliska's grootmoeder is een sterke, vrolijke vrouw. Zij was verbonden aan het theater van Praag maar verloor eveneens haar baan bij het begin van de dictatuur. Zij spoort Eliska aan om balletles te volgen en ze weet altijd op het gepaste moment de juiste woorden te vinden bij problemen. Eliska's moeder is een opgewekte vrouw die er handen mee vol heeft om de neerslachtige buien van haar man op te vangen. Als Eliska haar verhaal schrijft, is het al 'Praagse Lente' geweest en hebben de mensen hun vrijheden terug. Haar vader slaagt erin eigenaar te worden van het pompstation. Eliska en haar moeder verhuizen naar het platteland. Rijp voor haar leeftijd en afgesneden van het boeiende leven in Praag en van het contact met haar grootmoeder, heeft Eliska aanpassingsproblemen. Ze volgt opnieuw balletles en als ze naar de middelbare school gaat in Brno wordt ze verliefd op de aantrekkelijkste en de meest onbereikbare jongen uit het dorp. Hij nodigt haar uit om mee in de kerktoren te klimmen. Ze valt en dat betekent het einde van haar danscarrière. Haar vriend wordt verteerd door schuldgevoelens. Hij gaat Eliska opzoeken in het revalidatiecentrum en slaagt erin de bewaaksters te omzeilen. Een verpleegster 'betrapt' hen als ze samen in een bed liggen te slapen. Niemand geloofd dat ze alleen maar sliepen en er wordt een groot schandaal van gemaakt. Want Eliska is minderjarig en haar vriend is ouder. Hij wordt veroordeeld. Eliska wordt elk contact met hem verboden. Haar overbezorgde ouders maken haar verdriet alleen maar erger. Eliska gaat weer bij haar grootmoeder wonen. Die gelooft haar tenminste en ze laat Eliska ingangsexamen doen in de theaterschool in Praag. Ondertussen heeft de vader van haar vriend een drastisch besluit genomen: ze emigreren naar Canada. Het einde is gelukkig hoopvol. Dit is niet zomaar een boek over opgroeien en verliefd worden. Het is ook een stuk recente geschiedenis van het toenmalige Tsjecho- Slovakije. De karakters zijn krachtig en vrij van stereotiepen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.