Il Principe
Niccolo Machiavelli
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Primavera Pers, © 2019 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : RECHT : 393.1 MACH |
4 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ambo, cop. 2006 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 330.6 MACH |
Magazijn |
Athenaeum-Polak en Van Gennep, 1998 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 330.4 MACH |
Magazijn |
De Bussy, 1984 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 330.6 MACH |
Magazijn |
Athenaeum, 1982 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 330.4 MACH |
31/12/2007
Óf strelen óf kelen
Niccolò Machiavelli: Il principe en Discorsi
Het heeft hem bepaald niet meegezeten, de Florentijn Niccolò Machiavelli. Tijdens zijn leven kon hij zijn twee belangrijkste werken ? Il Principe en Discorsi sulla prima deca di Tito Livio ? aan de straatstenen niet kwijt, en minder dan dertig jaar nadat ze postuum dan toch in druk waren verschenen, was het alweer afgelopen: in 1559 publiceerde de Roomse Kerk nl. de Index van verboden boeken, waarin onder het hoofd 'Auteurs van wie alle boeken en geschriften verboden zijn' ook de naam 'Nicolaus Macchiauellus' prijkte. Vanaf dat moment begon ook de verkettering die ertoe geleid heeft dat zijn naam tot in onze tijd een synoniem werd voor een gewetenloze schurk en dat zijn theorieën herleid werden tot de lapidaire slogan 'het doel heiligt de middelen'. Onlangs vond ik op de sportbladzijden van mijn krant over een coach de zin: "Hij maakte daarmee de voetbalromantici nog eens duidelijk dat alleen het resultaat telt en dat Machiavelli de grootste voetbaldenker aller tijden was." Blijkens een citaat in de Van Dale maakt J. Voskuil het nog bonter: "Het is namelijk niet zo dat achter mijn houding een soort machiavellisme zit, een dom plezier in het pesten alleen." Dat soort dom plezier in het etaleren van de eigen onwetendheid heeft de briljante renaissancemens die Machiavelli was echt niet verdiend. En sinds de Leidse italianist Paul van Heck bezig is diens werk (gedeeltelijk opnieuw, gedeeltelijk voor het eerst) voor de Nederlandstalige lezer te ontsluiten, heeft zelfs een Voskuil geen excuus meer om zulke onzin uit te kramen.
Niccolò Machiavelli wordt in 1469 in Florence geboren in het gezin van een bescheiden jurist, Bernardo, die echter wel culturele belangstelling heeft: voor een uitgever maakt hij nl. een index van plaatsnamen bij de Decaden van Titus Livius in ruil voor een exemplaar van het werk (boeken waren in die tijd peperduur). Zijn oudste zoon kan dus al van kindsbeen af met het werk kennismaken. Verder is over de eerste helft van Niccolò's leven bijzonder weinig bekend. Hij lijkt in elk geval geen hogere studies te hebben gedaan: zijn Latijn ? in die periode de intellectuele communicatietaal bij uitstek ? is altijd wat gammel gebleven. Vermoedelijk is hij zijn carrière begonnen als kleine ambtenaar bij het Florentijnse bestuur, mogelijk zelfs bij de 'geheime dienst': een van zijn vroegste overgeleverde teksten is een minutieus verslag van een preek van de dominicaner monnik Girolamo Savonarola, de Robespierre van het toenmalige Florence, die in zijn preken de volksklassen tegen het gevestigde gezag probeerde op te ruien. Hij moet in elk geval vrij snel carrière hebben gemaakt: in 1498, op zijn 29e, wordt hij benoemd tot secretaris van een van de belangrijkste bestuursorganen van de stad en krijgt hij een aantal diplomatieke opdrachten, die hem in de jaren daarop naar Frankrijk en Oostenrijk, maar ook naar verscheidene Italiaanse staten voeren. Want Italië mag in zijn tijd dan wel op economisch en cultureel gebied een leidende positie innemen in Europa, politiek gezien is het hopeloos versnipperd in een paar grotere naties zoals Venetië, Florence, Napels, de Pauselijke Staten, en een ontelbare hoeveelheid minuscule stadstaatjes, die nu eens met elkaar samenspannen en dan weer elkaar een vlieg proberen af te vangen, en die rijk genoeg zijn om voor hun onderlinge oorlogjes ? onbetrouwbare ? buitenlandse huurlingen in dienst te nemen. Om al deze redenen is het een gemakkelijke prooi voor de buitenlandse grootmachten Frankrijk, Oostenrijk en Spanje, die het dan ook geregeld onder de voet lopen: Italië wordt een hele tijd lang het slagveld van Europa.
In 1512 is het afgelopen met de diplomatieke carrière van Machiavelli: de Medici, die in 1494 uit Florence verjaagd waren, heroveren de macht. Niccolò, verdacht van samenzwering tegen hen, wordt gearresteerd en na een korte gevangenschap uit de stad verbannen. Tot aan zijn dood in 1527 zal hij vergeefs proberen opnieuw een overheidsopdracht te krijgen. Maar juist aan die gedwongen politieke inactiviteit danken we de meesterwerken die nu, opnieuw of voor het eerst, in het Nederlands beschikbaar zijn.
In een brief aan zijn vriend Francesco Vettori ? misschien wel het mooiste epistel uit de hele Italiaanse literatuur ? beschrijft hij zijn dagen op zijn boerderijtje na zijn afdanking (zie hiernaast). Dit is Machiavelli ten voeten uit: een gedreven waarnemer van zijn eigen tijd, die als diplomaat de groten van Europa heeft kunnen gadeslaan maar in de dorpskroeg net zo goed uit de toevallige passanten opmaakt "hoe verschillend mensen zijn geaard en besnaard". En tegelijk als een echte renaissancefiguur gefascineerd door het werk van de grote klassieken, de "mensen van weleer". Een cynicus, deze man die op zijn wandeling naar zijn vogelnetten een bundeltje liefdesgedichten meeneemt? Een kwaadaardige pestkop? Machiavelli is eerder iemand die met zijn beide voeten in zijn eigen tijd stond, zijn ogen goed openhield en uit zijn ervaringen als relatieve outsider ? want een topfiguur is hij in de wereld van de macht nooit geweest ? conclusies trok die vermoedelijk universeler zijn gebleken dan hijzelf had kunnen vermoeden. Een realist, kortom. Die bv. een vurig pleidooi houdt (en zich ook daadwerkelijk inzet) voor een leger van dienstplichtigen omdat hij met eigen ogen heeft kunnen zien dat huurlingen moeiteloos naar het andere kamp overlopen als dat hen beter betaalt (of eerder: straffeloos grondiger laat plunderen). En die zijn vaststellingen altijd rechttoe, rechtaan formuleert: een vijand moet je "óf strelen óf kelen". Het is hem lang niet door iedereen in dank afgenomen. Geen huidige machthebber die het hem nog zou durven na te zeggen, geen huidige machthebber die hetzelfde niet denkt.
Een kernachtiger samenvatting van Il Principe dan Machiavelli in zijn brief geeft (zie einde fragment), valt vermoedelijk niet te bedenken. Maar zijn overwegingen zijn universeler gebleken: vervang 'vorstendom' door 'macht' en je hebt een antwoord op de vraag waarom hele passages uit dit boek nog steeds zo actueel aandoen (niet toevallig verscheen er een paar jaar geleden een bloemlezing uit de werken van de Florentijn met de veelzeggende titel Machiavelli voor managers). Lees er bv. hoofdstuk XXIII op na ('Hoe zich te hoeden voor hielenlikkers') en je zult merken dat elke zin ook van toepassing is op een hedendaagse captain of industry. Het Italiaanse woord 'principe' is door vroegere vertalers als 'vorst' of 'heerser' vertaald. Paul van Heck houdt het voorzichtig op de Italiaanse naam, maar het boek zou gerust ook De leider of De gezagdrager kunnen heten. Bij het lezen ervan heb ik meer dan eens gedacht: als Georges W. Bush Machiavelli had gelezen, zou hij Irak niet zijn binnengevallen.
Uit zijn avondlijke 'gesprekken' met de door hem bewonderde Romeinse historicus Titus Livius heeft Machiavelli zijn veel omvangrijkere en in zekere zin ook hechtere Discorsi gepuurd, die sinds 1704 niet meer integraal in het Nederlands waren vertaald. Verwacht hier als lezer vooral geen essay over een geschiedenisboek. Vertrekkend van Livius' relaas over opkomst, bloei en ondergang van het Romeinse rijk komt de schrijver voortdurend weer uit bij zijn eigen 'rampzalige' tijd en zijn geliefde geboortestad en probeert hij remedies te bedenken tegen de gevaren die deze laatste in zijn ogen bedreigen. Opnieuw denkt hij hardop na over het verschijnsel macht. Terwijl hij het in Il Principe vooral had over de autocratische heerser, zingt hij hier echter ? naar het Romeinse voorbeeld, maar ook naar wat hij uit zijn diplomatentijd heeft opgestoken ? de lof van de republiek.
Zoals gezegd, was Machiavelli grotendeels een autodidact. Wellicht is dat achteraf bekeken wel zijn geluk geweest: als hij het Latijn perfect had beheerst, was hij misschien een saaie traktatenschrijver geworden zoals er in zijn tijd dertien in een dozijn gingen. Het feit dat hij zich ? misschien node, maar in elk geval virtuoos ? van de volkstaal bediende, verleent zijn werk een grote levendigheid. Bovendien was hij allesbehalve een systematisch denker: hij durft wel eens van de hak op de tak te springen of een begonnen gedachte niet af te maken, of zichzelf tegen te spreken, maar altijd doorspekt hij zijn bespiegelingen met verhalen en anekdotes die tot de overtuigingskracht ervan bijdragen. Vandaar dat zijn teksten ook de hedendaagse lezer niet zullen vervelen. Zijn brieven, waaruit tussen de politieke geschriften een selectie is opgenomen, vormen zelfs bijzonder genoeglijke lectuur.
Il Principe is in de loop van de vorige eeuw niet minder dan vier keer, telkens op een verdienstelijke manier, in het Nederlands vertaald. Maar in Paul van Heck lijkt Machiavelli zijn ideale vertaler te hebben gevonden: hij is tegelijk een echte specialist in de materie ? daarvan getuigen zijn uitgebreide inleidingen en voetnoten ? en iemand die het origineel weet om te zetten in een accuraat en toch soepel, soms zelfs ronduit vindingrijk Nederlands. Voor de toekomst kondigt hij een vertaling aan van Machiavelli's zuiver literaire werk: daar kunnen we ons alleen maar op verheugen. [Frans Denissen]
Redactie
Dit boek bevat een inleiding tot en de inhoud van het alom bekende boek van Machiavelli, waarin de Italiaanse geschiedschrijver (1469-1527) zijn tijdgenoten een profielschets geeft van een vorst zoals deze aan het hoofd van een ideaalstaat zou moeten staan. De inleiding bestaat uit een historische beschrijving van "West-Europa rond het jaar 1500", een biografie van Machiavelli, een weergave van Machiavelli's ideeënwereld en een overzicht van de waardering van Machiavelli en zijn boek in de loop der eeuwen. Vooral dit laatste is zeer interessant. De "vertaling" is in goed Nederlands gesteld, voorzien van annotaties en is gelijk gebleven sinds de zevende herziene druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.