Crossroads
Walter van den Broeck
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij Antwerpen, 2011 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : TONEEL : VAND |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Manteau, 1983 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : BROE |
Jeroen de Preter
ua/an/11 j
Walter van den Broeck over dertig jaar 'Groenten uit Balen'
Als één Vlaamse toneelklassieker een breed publiek heeft bereikt, dan is het wel Groenten uit Balen van Walter van den Broeck. Het stuk werd dertig jaar geleden, op 8 januari 1972 om precies te zijn, voor het eerst opgevoerd in het Volkshuis van Balen, de Kempense gemeente die nog altijd gedomineerd wordt door de voormalige zinkfabriek Vieille Montagne, thans Umicore. De heroïsche staking van '71 en de gevolgen daarvan voor een arbeidersgezin zijn het uitgangspunt voor een stuk dat nog steeds een buitengewone aantrekkingskracht uitoefent op de circa 1.000 toneelverenigingen die Vlaanderen rijk is. Walter van den Broeck legt uit hoe dat komt.
Turnhout / Eigen berichtgeving
Het klinkt als een pamflet van wijlen de KP, maar de cijfers liegen er niet om: met Groenten uit Balen gaf Walter van den Broeck het toneel terug aan het volk. Nochtans had de auteur eertijds niet echt ambities in die zin. "Het was in elk geval niet de bedoeling om de grenzen van het theater te verleggen", zegt hij. "Ik wilde met de middelen die ik ter beschikking had de arbeiders helpen in hun strijd ná de staking. Het stuk is net als de loonsverhoging een gevolg van de staking zelf." Om zijn doel te bereiken koos Van den Broeck bewust voor een eenvoudige taal en vorm. "Je valt automatisch terug op een soort naturalisme. Je publiek beschikt immers niet over de technieken die nodig zijn om moderne theatervormen te decoderen, voor zover die in '72 al op onze podia te bewonderen vielen. De arbeiders die bij het ontstaansproces betrokken waren, vonden het bijvoorbeeld erg storend dat de koffie die in het stuk geschonken wordt niet dampte. Dus zorgden ze er zelf voor dat de koffie op het juiste ogenblik dampte."
"Groenten uit Balen is een heel direct stuk, met een begin, een midden en een einde. Een klassiek stuk dus, zoals er in het amateurcircuit dagelijks worden opgevoerd. Maar sinds '72 heeft er zich een merkwaardige omkering voorgedaan: theatervormen die vroeger marginaal waren krijgen vandaag veel meer aandacht in de media dan een well made play. Het buitenissige is van de marge naar het centrum verschoven."
Vooral in het amateurcircuit verslapte de belangstelling voor Groenten uit Balen evenwel nooit. Sinds de première waren er meer dan 800 voorstellingen te bewonderen ofwel: gemiddeld om de veertien dagen een opvoering. "Het zijn er vast meer, want de cijfers komen van Sabam. (grijnst) De 'zwartspelers' zijn daar dus niet bij gerekend. Vanmorgen kreeg ik overigens het bericht dat Talpa in maart een reeks zal spelen in Poederlee. Ik vermoed dat ze het zo graag spelen omdat de thematiek herkenbaar is en de dialogen van die aard zijn dat de spelers ze ter plaatsen lijken uit te vinden. Met buitenlands werk ligt dat weleens anders. Soms is de thematiek ver van het Vlaamse bed en krijgen de spelers de slechte vertalingen niet uit hun bek. Daar komt nog bij dat Groenten uit Balen, behalve over een staking, ook over het generatieconflict gaat. In periodes van hoogconjunctuur zal men de nadruk wellicht meer op het generatieconlict leggen. Maar toen het stuk werd opgevoerd naar aanleiding van de sluiting van Renault Vilvoorde kwam de klemtoon weer op het sociale te liggen."
Groenten uit Balen was van bij de eerste opvoering een groot succes. Niet alleen bij de critici, maar ook bij het voornamelijk uit arbeiders bestaande publiek. "Bij de première zaten er voornamelijk families in de zaal die net hetzelfde hadden meegemaakt als de familie uit het stuk. Dat zorgde voor de uitzonderlijke situatie dat het publiek beter wist waar het over ging dan de auteur en de acteurs. Die gezinnen waren onze scherpste critici. Reacties als: 'zo'n jurk dragen ze bij ons niet' waren tijdens de repetities dan ook niet van de lucht. En daar werd dan ook rekening mee gehouden. De kritieken waren over het algemeen positief, ook die van de professionele critici. Voor hen was Groenten uit Balen wellicht iets als een goeie pot stoofvlees na een overvloed van haute cuisine." Een week na de première in Balen ging het stuk opnieuw in première, dit keer evenwel in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. "Een groter contrast was niet denkbaar," aldus Van den Broeck.
Groenten uit Balen eindigt met een brief van Jan Debruycker, het hoofdpersonage, aan koning Boudewijn. "Ge moogt erop rekenen dat ik u in de toekomst niet meer zal lastigvallen met mijn brieven", schrijft Debruycker. "Ik heb nu gezien dat we het zelf kunnen klaarspelen." Het lijkt erop dat de geschiedenis Debruycker ongelijk heeft gegeven. "Dat is waar", zegt Van den Broeck. "Maar op dat ogenblik had hij wel gelijk. De arbeiders hadden hun slag thuisgehaald, en daar hadden ze zelf voor gezorgd. Maar inmiddels liggen de verhoudingen helemaal anders, en is de werknemer inderdaad opnieuw machteloos. Het verschil is dat er vroeger in tijden van crisis naar de concrete Société Générale werd verwezen en nu naar een diffuus Europa. Eigenlijk moeten we weer helemaal opnieuw beginnen."
Tien jaar na Groenten uit Balen verscheen Tien jaar later: Het jaar tien ('82), een soort update van Groenten uit Balen. "Ik wilde nagaan of de nieuwe sociale verworvenheden de positie van de arbeiders veranderd hadden. Niet dus. De sociale verworvenheden hadden er toe geleid dat iedereen zich chauffage en tapis plain kon veroorloven, zij het dan door zich dubbel te plooien. Ik las onlangs dat een schrikbarend hoog percentage van de Amerikanen net onder de armoedegrens leeft. Er werd ook een verklaring gegeven: die mensen kochten zich arm omdat ze een stand willen ophouden."
Ondanks de vaststelling dat er "in wezen niets verandert" acht Van den Broeck het niet uitgesloten dat er ooit nog een vervolg komt. "Misschien doet die gelegenheid zich nog wel eens voor. Je zou inderdaad een dergelijk stuk kunnen maken over het lot van het Sabena-personeel. Of over de Post straks. Maar waarom moet ik dat doen? Ben ik dan de enige? Het wordt hoog tijd dat er eens iemand anders opstaat. Iemand die zich niets aantrekt van zijn ego, zijn plaats in het theaterlandschap en dat soort bijkomstigheden. Anders komt het er niet van." Van de honderden voorstellingen heeft Van den Broeck er naar schatting een vijftigtal bijgewoond. "Ik heb soms schitterende voorstellingen gezien van amateurkringen. Ik herinner me er een hele goeie van Streven uit Mortsel. Gemiddeld heeft elke amateurkring heeft één genie in zijn rangen. Soms speelt dat genie Jan Debruycker, soms zijn vader, of de student... Je zou zo een cast kunnen samenstellen met uitsluitend geniale amateurs. Als je daar een goede regisseur voor zet, spelen die elk beroepsgezelschap naar huis. Maar uiteraard heb ik ook voorstellingen van amateurgezelschappen gezien die gruwelijk slecht waren. (schatert)
Dat hebben het amateurcircuit en het beroepscircuit met elkaar gemeen: dat ze allebei naast kwaliteit ook gruwelijk slechte voorstellingen brengen."
Uitgeverij De Bezige Bij publiceert in het najaar de zestiende druk van Groenten uit Balen.
'Je zou inderdaad een dergelijk stuk kunnen maken
over het lot van het Sabena-personeel. Maar waarom
moet ik dat doen?'
Redactie
Toneelstuk gebaseerd op een negen weken durende staking in de Belgische Kempen in 1971. Deze staking wordt gedramatiseerd aan de hand van de belevenissen van één arbeidersgezin. Het gezin bestaat uit drie generaties die ieder op hun eigen wijze op de staking reageren. De karakters in dit stuk zijn niet psychologisch uitgediept, maar staan meer voor de verschillende maatschappelijke posities die ze innemen. Het zwanger raken van de dochter lijkt er daarom wat met de haren bijgesleept. De rollen blijven soms ook wat vaag, zoals de moeder wier veranderingsproces nauwelijks te volgen is. Toch geeft het stuk een aardig beeld van een staking en heeft het een eigentijds karakter, met name door de tegenstelling tussen arbeiders en jonge intellectuelen. Zij strijden weliswaar voor hetzelfde doel, maar hebben andere belangen en een andere taal, wat in het stuk goed tot uiting komt. Jubileumeditie (de première was in 1972) aangevuld met achtergrondinformatie door de auteur en enkele kleine scènefoto's. Paperback; vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.