Niets dat hier hemelt
Tomas Lieske
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Querido, 2007 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 8026 |
31/12/2007
Dat Tomas Lieske de jongste VSB-poëzieprijs in ontvangst mocht nemen, is niet echt een verrassing. In vergelijking met zijn collega-genomineerden staat hij immers bij uitstek garant voor een lyriek die tegelijk toegankelijk is en poëtisch geraffineerd. Bij het grote publiek geniet Lieske waarschijnlijk meer bekendheid als schrijver van romans en verhalen, waarin hij de werkelijkheid verschuift tot op de rand van de vervreemding en de absurditeit. Zo ontstaat een geheel eigen universum, dat in een vrij laconieke maar sterk suggestieve en beeldrijke taal gestalte krijgt. Dezelfde kwaliteiten vindt men ook terug in zijn poëzie, en in het bijzonder in de zopas bekroonde bundel Hoe je geliefde te herkennen.
Telkens opnieuw herkennen
Als dichter kiest Tomas Lieske bewust niet voor een gedrongen, zgn. 'typisch lyrische' zegging. Die woordkarigheid ? schaarse woorden met veel wit ? is aan hem niet besteed. Integendeel, hij laat zijn verzen graag uitwaaieren in taal. De grens tussen poëzie en proza wordt doorlopend bespeeld, waardoor zijn gedichten vaak iets weg hebben van verhaaltjes of gedachte-experimenten. Daardoor doet Lieskes poëzie denken aan een soort van licht verteerbare filosofie, met teksten waarin het speelse en het ernstige elkaar op een haast perfecte, lucide manier in evenwicht houden. Dat begint al met de titel van de bundel, die alludeert op de vele zelfhulpboeken die vandaag de bestsellerlijstjes aanvoeren. Ook de achterflap heeft het ironisch over een "zeer praktische handleiding". En toch. Als er al een persoon is die een mens niet moet leren herkennen, dan is het wel de geliefde. Hij of zij is ons immers het meest vertrouwd, iemand die wij als het ware blind in een massa kunnen terugvinden. Net die intiemste bekende is anderzijds iemand die telkens opnieuw herkend en erkend moet worden, die op ieder ogenblik weer verrassend uit de hoek kan komen...
Het is die dubbele houding die de poëzie van Lieske draagt en zo bijzonder maakt. In een aantal verzen neemt Lieske inderdaad de gedaante aan van een soort wetenschapper, een journalist of een leermeester, een spreker die zijn toehoorders alert wil maken voor bepaalde verschijnselen. Die pose draagt alleszins bij tot de verrassing en de waarde van deze bundel. De lezer verneemt bv. hoe hij zijn geliefde moet behagen, hoe men een man moet verleiden, hoe koningin Beatrix de papegaaien van Artis aanspreekt en de conservatieve kardinaal Simonis de monokinidragers op het Scheveningse strand... Kortom, wat vertrekt van een vanzelfsprekend en herkenbaar gegeven, wordt al snel omgebogen tot een scène die bij de lezer verwondering wekt, die hem nieuwsgierig maakt. Het gaat Lieske echter niet om vrijblijvende, koldereske humor, maar integendeel om een vorm van spreken die actueel en relevant wil zijn, die oog heeft voor de maatschappij van vandaag. De dichter is een nauwlettende seismograaf.
Het is niet mogelijk om die geheel eigen toon van Lieske in algemene, nogal vrijblijvende termen accuraat te schetsen. Veel beter is het om één vers van wat naderbij te bekijken. Daarom wil ik hier kort ingaan op enkele strofen uit het eerste gedicht, 'De eierschaal' (zie hiernaast), dat mij vrij typisch lijkt voor de charme van Lieskes poëzie. In de eerste plaats valt het verhalende karakter op. Er is geen sprake van een abstracte thematiek of een tot stilstand gebrachte beschrijving, zoals bij veel hedendaagse dichters. Lieske vertelt graag anekdotes, zet scènes en personages neer die op het eerste gezicht voor vrijwel iedereen herkenbaar zijn. Zijn vaardigheid als prozaschrijver vormt daarbij onmiskenbaar een pluspunt. Al snel neemt echter de ontregeling toe. Wat aanvankelijk realistisch leek, wordt verwonderlijk en verrassend, afwisselend absurd, bevreemdend, beangstigend of zelfs tragisch. Het haast emblematische verhaal van de jongen die uiterst behoedzaam moet handelen om zijn ei niet te breken ? bijna een sprookje of een kinderherinnering zoals iedereen die wel koestert ? keert drastisch om. Doordat het broze ei de verpersoonlijking vormt van het geluk, is de hoofdpersoon belast met een verpletterende verantwoordelijkheid. Dat blijkt duidelijk uit het slot, waar het kind (veel later) is uitgegroeid tot een soort van profeet die onbegrepen is en belaagd wordt, net omdat hij het geluk durft te brengen. De kritische ontmaskering van het idyllische kindertafereel is op die manier volledig. Daarbij is het moeilijk om dit openingsvers niet programmatisch te lezen, als een metafoor voor de dichter en zijn creatie, voor de unheimliche wereld waarin poëzie haar roeping wil volgen.
Naast die intrigerende thematische gelaagdheid valt echter vooral op hoe subtiel maar treffend de taal hier door Lieske wordt ingezet. De bevreemding van het vers vindt een schitterende pendant in de schrijfstijl. Op het eerste gezicht heeft die niets opvallends, lijken Lieskes verzen ? althans voor meer traditioneel ingestelde poëzielezers ? misschien zelfs in stukken gehakt proza. Bij nader toekijken valt echter op hoe geraffineerd de taal hier is. Zo zijn er de herhalingen en de kruisconstructies die de interne coherentie van het vers versterken. Of het spel met de uitdrukking 'horten en stoten' en vooral de bijzonder vreemde opvolging van bepalingen na 'des te' (waarbij enkel 'heftiger' grammaticaal correct is). In de laatste strofe is er de bevreemdende punt in de voorlaatste regel, waardoor de slotregel gelezen kan worden als een aparte stelling en als de logische en grammaticale voorzetting van wat voorafgaat. Ook in dit opzicht zet Lieske de argeloze lezer op het verkeerde been. Hij doorprikt de illusie als zou literatuur de loutere weergave zijn van een werkelijkheid. Door die literaire vertragingsmanoeuvres dwingt hij zijn lezer tot herlezen, tot pauzeren, tot een eigen houding tegenover die bevreemdende taal.
Tomas Lieske schrijft dus geen hapklare consumptiepoëzie. Wie zijn poëzie wil lezen en smaken, kan niet volstaan met een louter thematische lectuur of een leeswijze die vooral opvattingen wil terugvinden. Integendeel: ook de lezer moet oog hebben voor het taalraffinement, voor het avontuur van de taal. Als het gedicht een geliefde is, dan komt het eropaan die permanent te leren herkennen.
De eierschaal
Hij draagt de schaal van zijn geluk
en loopt door de wereld. Het is hem ontraden te struikelen
of wilde, jeugdige sprongen te maken; hij moet zijn kalken
geluk beschermen tegen de stoten van de tijd, tegen de horten.
De schaal is zo dun dat het licht erdoorheen schijnt,
de afdruk van een kindervinger kan de schaal al misvormen.
Hoe hij als kleine, nerveuze jongen die eierschaal al moest
dragen en een lied moest zingen terwijl alle andere keken.
En hij voelt hoe ze hem soms bij de voeten grijpen en aan hem trekken
en zijn benen pijnigen en met kwispels uit het lood proberen te slaan.
Hoe verder hij de woestijn in trekt om zijn eierschaal door de wereld
te dragen, des te onttakeld, des te barrevoets, des te heftiger
achtervolgd door schreeuwende lieden die hem beschuldigen.
Dat zijn eierschaal ongeschonden is en in staat het geluk te brengen. [Dirk De Geest]
Els van Geene
Dichter en prozaïst Tomas Lieske presenteert zich in het eerste gedicht als een personage dat al als jongetje de broze eierschaal van verbeelding en geluk moet omdragen om daarmee zijn persoonlijke visie op de wereld te redden. Deze vertaalt zich in een afkeer van allerlei modieuze pompa, zedenprekerij en militair gebral. Het aardige is dat Lieske hierbij een mythische naast een heel concrete, actuele werkelijkheid zet. Zijn portret van (ex-)minister Donner b.v. blijkt een voorspellend karakter te hebben! Naast angst vanwege het leven in een verworden wereld wordt wel degelijk "het genieten" opgeroepen of het nu de verjongende liefdeshartstocht betreft of de mediterrane zon die voedt, verwarmt en stimuleert. Lieske paart een rijk idioom aan een eruditie die er toe doet.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.