Jiddische wereld : opkomst en ondergang van een vergeten volk
Paul Kriwaczek (Auteur)
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2007 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 903.5 KRIW |
Besprekingen
31/12/2007
In Jiddische wereld beschrijft de Engelse journalist Paul Kriwaczek de oorsprong, bloei en vernietiging van de Jiddische cultuur in Europa. Dat Kriwazcek jarenlang documentairemaker bij de BBC geweest is, voel je bij het lezen van dit boek: zijn duidelijk journalistieke toets en rijke beeldtaal maken dat het aangenaam en vlot leest. De opzet van Jiddische wereld ? met levendige beelden en veel interessante geschiedkundige informatie, bovendien doorspekt met korte biografieën van belangrijke en opmerkelijke Jiddische personen ? doet helemaal denken aan de typische historische docudramas van de BBC.
Het verhaal van de Jiddische beschaving vangt aan ten tijde van de Romeinen. In het midden van de eerste eeuw waren er in Rome verscheidene synagogen. De Romeinse Joodse gemeenschap was geen kleine etnische minderheid, maar een groot en belangrijk deel van de bevolking, vermoedelijk ongeveer tien percent, vergelijkbaar met de Joodse gemeenschap in het 20e-eeuwse vooroorlogse Praag, Wenen of Budapest. De Joden woonden verspreid over heel het Romeinse Rijk en waren zowel wat sociale status als etnische achtergrond betreft erg verscheiden: ze waren actief als acteurs, smeden, slagers, handelaars, musici, schilders, straatverkopers, dichters, zangers, kleermakers en droomduiders. Sommigen waren geëmigreerd uit Judea, anderen waren Moabieten, Idumeeërs, Grieken of Romeinen die de Torah volgden en de joodse wet in acht namen.
Ondanks het feit dat Kriwaczek zomaar even het grootste deel van het laatste millennium overloopt, wordt zijn relaas nooit een saaie opsomming van data, wel integendeel: wanneer hij je meeneemt op doortocht in Rome, van de arbeidersbuurt met zijn overvolle, nauwe straatjes die moeizaam tussen de insulae door kronkelen, via de reusachtige bogen en muren van Caracalla's schitterende badhuizen, door de Boog van Drusus, naar de Porta Appia, dan waan je je ook werkelijk in het antieke Rome: je ruikt de van afval opgebouwde huurwoningen die elk moment kunnen instorten en voelt de kille gladheid van marmeren tempelmuren.
Tegelijk met het uiteenvallen van het Romeinse Rijk werden haar Joodse inwoners verdeeld tussen de westelijke en de oostelijke wereld. Eeuwen later kwamen deze West-Romeinse en Oost-Romeinse Joden elkaar tegen in Centraal-Europa, hetgeen uitmondde in een unieke beschaving: het Jiddische volk, met een eigen cultuur, eigen taal en soms zelfs lokale autonomie. Hier belanden we bij het hoofdthema van Kriwaczeks boek, nl. zijn these dat de Jiddisch sprekende Joden niet slechts een religieuze of linguïstische minderheid, maar wel degelijk één van Europa's volkeren waren. Een talrijk Europees volk bovendien, dat in aantal uiteindelijk de Denen, Esten, Litouwers, Slovaken en Zwitsers overtrof.
Het is opmerkelijk en lovenswaardig dat Kriwaczek in zijn boek niet terugdeinst om de vele bekeringen tot het jodendom te vermelden, hetgeen door velen nog steeds als een heikel thema wordt beschouwd. Dat het Jiddische volk zijn omvang enkel en alleen te danken had aan een buitengewone vruchtbaarheid is numeriek onmogelijk, niet het minst wegens de vele vervolgingen, van kruistochten tot pogroms, waarbij telkens vele doden vielen. Door de eeuwen heen voelden vele mensen, van heidense Grieken en Romeinen tot christelijke Slaven, zich aangetrokken door de joodse religie; ze gingen de joodse wetten onderhouden en 'verjoodsten' aldus en/of bekeerden zich officieel tot het jodendom. Het opmerkelijkste voorbeeld hiervan zijn de Turkse Chazaren uit het gebied van de Kaspische Zee, die massaal overgingen tot het jodendom.
Wat nog het meeste opvalt bij het lezen van Jiddische wereld, is dat het een positief en optimistisch verhaal is. In tegenstelling tot de meeste boeken over het Europese Jodendom, legt Kriwaczek niet de nadruk op het leed en de vernietiging, hetgeen uiteraard deel uitmaakt van de geschiedenis van de Europese Joden en ook aan bod komt, maar benadrukt hij de grootsheid en de verwezenlijkingen van de Jiddische beschaving als inherent deel van de Europese cultuur. Jiddisch sprekenden waren actief op de meest uiteenlopende gebieden: van landbouw tot financiën en van het maken van wijn tot wetenschap. Hun beschaving was zeker en vast gestoeld op joodse basis, maar aangezien zij leefden tussen katholieken, orthodoxe christenen en later protestanten, namen zij vele dingen over uit de christelijke religie en cultuur en vice versa.
Doorheen het boek maken we kennis met de levenswandel van diverse belangrijke en opmerkelijke leden van het Jiddische volk: van Josel van Rosheim, die in debat ging met de leiders van de protestantse reformatie, tot Moses Isserles, die de theorieën van Copernicus verklaarde aan zijn tijdgenoten in het 17e-eeuwse Praag; van Jehuda Löw ben Bezalel (beter bekend als de Maharal), van wie verteld wordt dat hij een golem uit klei vervaardigd heeft ? de resten van deze golem zouden nog steeds op de zolder van de Altneushul liggen ? tot de Ba'al Shem Tov, stichter van het chassidisme, en zijn opponent Elija ben Solomon Zalman, de Gaon van Vilna, grondlegger van de moderne joodse orthodoxie. Heerlijk is ook het tekenende portret van de 17e-eeuwse Joodse zakenvrouw Glikl bas Judah Leib (Glückel von Hameln), wier Zichrojnes (herinneringen) bewaard zijn gebleven in haar klassieke Jiddische autobiografie.
Jiddische wereld bevat ook een eindeloos aantal fascinerende details en persoonlijke (familie)herinneringen van Paul Kriwaczek, die in 1939 op het nippertje als tweejarig jongetje met zijn ouders uit Wenen naar Engeland kon vluchten. Zelfs de lezer die goed op de hoogte is van de materie zal in dit boek iets nieuws vinden, al is het maar dat Slavische schoenen mode waren in het 14e-eeuwse Europa.
Zoals gezegd is het Kriwaczeks voornaamste stelling dat de Jiddisch sprekende Joden een heus Europees volk vormden. Zijn beschrijving van de Jiddische beschaving toont inderdaad aan dat deze cultuur erg breed, diep en verspreid was. Hij vindt het nodig dit punt te maken omdat hij meent dat de moderne Joden in Groot-Brittannië en Amerika deze cultuur en haar verwezenlijkingen vergeten zijn. Zij herinneren zich hun eigen oude 'Bijbelse' cultuur, met haar koningen, koninginnen, profeten en wijzen, en enkelen onder hen kennen een volkse Topol-versie van de laatste jaren uit de Jiddische beschaving. Wat zij echter geheel vergeten zijn, zijn de jaren ertussen: de 'gouden eeuwen' van het Jiddische volk en haar bijdragen aan de Europese cultuur. Ook het grootste deel van de hedendaagse niet-Joodse bevolking van Europa is de geschiedenis van de Jiddische natie vergeten. In het 15e-eeuwse Bohemen, Polen en Litouwen bestonden ontelbare bloeiende Joodse gemeenschappen. De huidige bewoners van deze streken hebben vaak geen enkele herinnering meer aan het Joodse verleden van hun steden en dorpen.
Het spreekt voor zich dat de erkenning van deze verwezenlijkingen impliceert dat het Jiddische volk tijden van succes, vreugde, tolerantie en zelfs bescherming vanwege christelijke autoriteiten heeft gekend. Tot hiertoe haalde eerder de geschiedenis van pogroms, verdrijvingen en verplichte bekeringen tot het christendom de bovenhand. Kriwaczek stapt echter af van deze tendens, zonder de treurige geschiedenis van vervolgingen te ontkennen. Hij herinnert ons aan de vergeten bijdragen van de Jiddische beschaving aan de economische, religieuze en intellectuele vooruitgang van Europa.
Jiddische wereld beschrijft op een mooie en boeiende wijze hoe de Joodse cultuur de Europese geschiedenis heeft beïnvloed en vice versa. Eigenlijk beschrijft Kriwaczek een geschiedenis van Europa gezien vanuit het standpunt van het Jiddische volk. Het boek is dan ook een must voor al wie zich interesseert voor de Joodse geschiedenis in het algemeen en de Jiddische cultuur in het bijzonder, een aanrader voor al wie zich interesseert voor de Europese middeleeuwen en moderne tijd, en een noodzakelijke aanvulling op hetgeen reeds bestaat op het gebied van de wordingsgeschiedenis van Europa.
[Katrien De Graef]
Prof. dr. K.A.D. Smelik
De invloed van de Jiddisj sprekende joden op de Europese cultuur is veel groter dan de populair geworden klezmermuziek. Omgekeerd hebben ook de andere volkeren een grote invloed gehad op de joden in Europa - de typische joodse talen als Jiddisj en Ladino zijn niet op het Hebreeuws gebaseerd, maar op het Duits respectievelijk Spaans. De Shoah, de vervolging van de Joden door de nazi’s, heeft deze Jiddisje cultuur een harde slag toegebracht. Over de geschiedenis van de Jiddisj-sprekende joden heeft de auteur geen systematisch studieboek geschreven, maar eerder een plezierig om te lezen verhaal. Daarin ligt de kracht zowel als de zwakte van het boek: aangenaam te lezen en vol wetenswaardigheden en anekdotes, maar geen heldere opbouw. Merkwaardig bovendien dat er geen aandacht wordt besteed aan de opnieuw bloeiende Jiddisje gemeente van Antwerpen. Het Jiddisj is nog steeds een levende taal, ook in Europa. De vertaler heeft helaas voor de spelling geen gebruik gemaakt van de woordenlijst 'Hebreeuwse en Jiddisje woorden in het Nederlands' (2002), waardoor deze inconsequent is. Met een katern zwart-witfoto's, eindnoten, een literatuuropgave en register.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.