Had de schemer geduurd
Dorrit Van Dalen
Dorrit Van Dalen (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Bakker, 2006 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 906.4 DALE |
31/12/2006
Inkt, verf, kunstmest, tandpasta, lucifers, snoepjes, bierschuim, coca-cola, en nog zoveel andere producten, allemaal hebben ze nood aan een kleine hoeveelheid E414, Arabische gom. Smaak geeft die gom niet af, wel maakt ze de samenstelling en werking van deze producten mogelijk. Arabische gom is als perfect kleef-, verdikkings- en emulgeermiddel een essentieel product in onze economie, maar toch is het vrij onbekend. De meesten van ons kennen het product wellicht als lijm, maar weten verder niet wat het is en waar het vandaan komt. Ook de wetenschap weet er het fijne niet van. In Arabische gom zet Dorrit van Dalen deze fascinerende stof in de schijnwerpers.
Een verborgen schittering
Arabische gom is een polysaccharide (complexe suiker) die zeer snel en volledig oplost in vloeistof en een laagje vormt rond andere moleculen in die vloeistof. Zo blijven die moleculen van kleur-, geur- of smaakstoffen zweven in de vloeistof, die dan niet te dik of te dun wordt, en zo goed werkbaar wordt als verf, saus, smeermiddel etc. De Arabische gom is afkomstig van twee acaciasoorten die in de Sahel groeien: de Acacia senegal, die de beste variant (hashab) levert, en de Acacia seyal, die een iets minder kwaliteitsvolle, maar recent steeds meer gewaardeerde variant (talha) produceert. Wanneer deze bomen 'gestresseerd' raken, door te heet weer, droogte of verwondingen aan de bast (door bv. de scherpe harmattanwind, of doelbewuste inkepingen van de mens), dan scheiden ze een beschermende stroperige vloeistof uit die vlug stolt in de vorm van schitterende balletjes ter grootte van een limoen: de tranen der acacia's, ofwel Arabische gom. Vele andere boomsoorten doen net hetzelfde, en sommige van die stoffen worden ook aangewend in de voedings- en andere industrieën, maar geen een heeft zulke goede eigenschappen als Arabische gom.
Helaas zijn deze tranen der acacia's schaarse en grillige stoffen, die kunnen variëren per streek, seizoen, boom of zelfs tak. De gom moet verzameld worden in de natuur, want kweken of namaken lukt voorlopig niet. De beste gom komt dan nog uit het woelige Soedan, meer specifiek uit de afgelegen Kordofanstreek. Al die omstandigheden zorgen voor een hoogst onregelmatige aanlevering, en dat heeft zo zijn specifieke, labiele en gesloten markt opgeleverd, die zich onttrekt aan de wetten van de hedendaagse internationale economie. Dorrit van Dalen vindt het wel prettig dat een gigant als Coca-Cola afhankelijk is van een zo onberekenbaar product. Amusant, maar veelbetekenend, is ook wat er na 9/11 gebeurde. Omdat bekend was geworden dat Osama bin Laden, toen hij in Soedan woonde, een meerderheidsaandeel had in het staatsbedrijf Gum Arabic Company, werd opgeroepen tot een boycot van E414, dus o.m. tot een boycot van ijs en frisdrank. Aan die oproep werd natuurlijk geen gehoor gegeven. Sowieso had Bin Laden zijn aandelen verkocht toen hij in 1996 Soedan verliet.
Die connectie met het terrorisme is maar een van de talrijke aspecten en histories die Van Dalen aanhaalt over haar onderwerp. Uit het duister van de geschiedenis, en een heleboel obscure bronnen, haalt ze deze oneindig interessante schittering tevoorschijn. Er is het verhaal van een Zeeuwse snoepjesfabrikant, die een nieuw, succesvol snoepje tijdelijk niet meer kon produceren omdat de samenstelling van zijn Kordofaanse gom veranderd was, zodat ze niet meer zo goed kleefde. Waarom werd nooit duidelijk, want de wetenschap heeft nog steeds niet de volledige samenstelling van Arabische gom kunnen achterhalen, laat staan waarom er zo'n verschillen kunnen optreden in de oogsten. Van Dalen gaat langs bij de zoekende wetenschappers, de vaak in onzekerheid verkerende fabrikanten, de behendige handelaren, de noodlijdende boeren die in Soedan en Tsjaad de bolletjes verzamelen. Deze reisreportages leggen de eigenaardig en onrechtvaardig georganiseerde markt in Arabische gom bloot. Ze leveren ook de beste passages op in dit boek. Niet verwonderlijk, want Dorrit van Dalen is een ervaren journaliste waar het derdewereldkwesties betreft. Daarnaast beschrijft ze de fascinerende, maar dus onbekende geschiedenis van de tranen der acacia's: hoe ze een noodzakelijke stof waren voor de mummificatie in het oude Egypte; waarom ze een statussymbool werden van de apothekers in de 17e eeuw; hoe ze steeds belangrijker werden in de productie van textielinkt in de 19e eeuw; hoe ze een essentieel onderdeel waren van de oriëntalistische droom, maar ook de inzet van handelsconflicten aan de Senegalese kust tussen de kolonialiserende mogendheden Frankrijk en Engeland. Deze vele geschiedenissen beschrijft Van Dalen boeiend, maar in een te gefragmenteerd verhaal en in een wisselende, vaak te informele stijl. Nog opvallender zijn de verschillende formaten waarin ze haar tekst giet. In het lange hoofdstuk bv. over de 'gomoorlogen' tussen Frankrijk en Engeland wendt ze narratieve technieken van een filmscenario aan, een compleet overbodig en belachelijk maneuver, dat afbreuk doet aan haar degelijke opzoekingswerk. Dit boek had de potentie om tot het recente rijtje van monografieën over alledaagse (voedings)stoffen (zie bv. de boeken van Mark Kurlansky over zout, kabeljauw en oesters) te behoren, maar de gefragmenteerde en stilistisch ongelijke aanpak verhindert dat.
[Chris Bulcaen]
Ileen Montijn
Boeken over wereldwijd verhandelde zaken zoals zout of kabeljauw verschijnen de laatste tijd vaker, en dat is niet zo gek, want ze hebben vaak wereldhistorische betekenis. Dat geldt ook voor Arabische gom, helder spul dat uit een bepaald soort bomen vloeit die vooral in Soedan groeien. Het wordt gebruikt in producten als lijm, drop, verf en frisdrank. Bin Laden is er rijk van geworden. Dorrit van Dalen schrijft de geschiedenis van het spul, dat nog steeds niet door chemici kan worden nagemaakt en altijd onvoorspelbaar is van kwaliteit. Zij heeft daarvoor gereisd, in archieven gezeten en gesprekken gevoerd. Haar boek is levendig geschreven, maar zo afwisselend (ook van vertelperspectief) dat het nogal vermoeiend is om te lezen. Het is niet bedoeld voor de lezer die even wat informatie zoekt, maar voor de lezer die zich wil laten meevoeren in een kleurrijk verhaal over een origineel onderwerp. Met illustraties in zwart-wit, een literatuuropgave en een register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.