Onenigheid aan de top : een mysterieus telefoongesprek tussen Stalin en Pasternak
Ismail Kadare
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Van Gennep, cop. 2006 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : KADA |
31/12/2006
In Ismail Kadare's oeuvre zijn mist, regen en kou alomtegenwoordig. De grondtoon van zijn werk is somber, soms macaber. In het totale isolement van het communistische Albanië heeft Kadare evenwel een reeks universele romans geschreven, die hem een wereldreputatie bezorgden. En waarin hij het échte Albanië, dat achter de façade van de dictatuur verborgen was, weer tot leven roept en sluw de devaluatie van alle menselijke waarden aantoont. Zijn jongste roman, Leven, spel en dood van Florian Mazrek, is heel anders. De zon schijnt fel in het zuiderse badplaatsje Saranda, waarheen Florian Mazrek, een door de toneelacademie van Tirana afgewezen jongeman, gestuurd wordt om zijn legerdienst te vervullen. Saranda ligt aan de Ionische Zee, vlakbij Korfoe, en vandaar uit worden heel wat ontsnappingspogingen opgezet. Florian en zijn eenheid hebben de opdracht de vluchtelingen te onderscheppen. Dat is ook de opdracht van de jonge, mooie bankbediende Vjollca, die in de netten van de geheime dienst is verstrikt geraakt, omdat een vroeger liefje haar ooit eens anaal had gepenetreerd... Daarvan maakt de geheime dienst gebruik om haar te dwingen potentiële vluchtelingen te verleiden, die wel zin hebben in een avontuurtje vooraleer ze hun leven wagen in de onzekere overtocht. Florian en Vjollca leren elkaar kennen en beleven een onvergetelijke liefdesnacht, waarna Florian verdwijnt. Het ziet er aanvankelijk naar uit dat hij omgekomen is bij een vluchtpoging. Zijn lijk, dat met een laken bedekt is, wordt aan de samengelopen strandmenigte vertoond, maar weldra blijkt dat men gebruik heeft gemaakt van zijn acteurstalent om een propagandastunt op te zetten. Dan gaat het verhaal evenwel een bizarre kant uit: de naar huis teruggekeerde Florian wordt door een onbekende op straat doodgeschoten net voordat hij voor de rechtbank moet getuigen in de eerste rechtszaak over misdaden tegen de menselijkheid. Ook het Internationale Strafhof in Den Haag is daar vertegenwoordigd. De kogels hebben Florian op precies dezelfde plaatsen getroffen als waar de kogels zaten in het lijk dat hij ooit speelde. Wie is de dader? Mysterie.
Een vreemd boek, dat duidelijk structuur mist. Vanzelfsprekend heeft elk Kadare-boek zijn typische Kadare-bladzijden. De korte proloog zet al meteen de toon. Meesterlijk is het vierde hoofdstuk, 'De dag van een minister', waarin de minister geconfronteerd wordt met de Almachtige Leider, die treurt omdat zovelen uit zijn land willen ontkomen terwijl Hijzelf al 22 jaar alle invitaties uit het buitenland manmoedig heeft afgeslagen. Het is grotesk en absurd, net als het beeld van de voorganger van de minister die de cel is ingevlogen en daar gekneveld zit met een motorhelm op omdat diens voorganger met zijn tanden de muurbekleding verscheurde. Al de trivia van een dictatoriaal regime, "de montere sfeer van het socialistisch optimisme", worden door Kadare met een grimmige sneer afgedaan. Maar dat doet niets af aan de gammele intrige.
Het is opvallend hoe vele auteurs uit het vroegere Oostblok, die zo onder het juk van een preutse censuur zaten, nu plotseling de erotische toer opgaan. Daar is niets op tegen, maar bij velen klinkt het kwajongensachtig, op een toon van 'Kijk eens, wat ik durf !' Dat leidt bij Kadare tot fletse karnemelkzinnen als: "Het vliegtuig verscheen en Florian volgde het even met zijn ogen. Hij dacht aan de passagiers, waarschijnlijk waren er ook mooie vrouwen bij met warme dijen, waartussen hun geslachtsdeel veilig lag opgeborgen." Nee, dat is Kadare niet waardig.
Vertaaltribulaties
In juni 2005 werd de eerste Man Booker International Prize toegekend aan Ismail Kadare. Deze literaire bekroning, goed voor 60.000 pond, wordt om de twee jaar uitgereikt aan een nog levend auteur van om het even welke nationaliteit, op voorwaarde dat zijn werk in het Engels beschikbaar is. De prijs beloont het hele werk, niet één enkel boek. De bekroonde auteur kan zelf een additionele prijs van 15.000 pond uitreiken aan zijn Engelse vertaler.
Het verhaal van Kadare's bekroning heeft interessante aspecten. In een middeleeuwse priorij in Frankrijk met een indrukwekkende bibliotheek komen drie erudiete geesten samen: de Engelsman John Carey, eminent literair criticus, de Iraanse Azar Nafisi, bestseller auteur en de Argentijn Alberto Manguel, vaak bekroond schrijver, vertaler en essayist. Ze beginnen met een lijst van 120 auteurs, die afgevinkt worden tot er nog 18 overblijven. Het zijn allemaal grote namen, verscheidene Nobelprijswinnaars zelfs: Gabriel García Márquez, Günther Grass, Nagieb Mahfoez, Kenzaboero Oë. Dan zijn er nog o.m. de Israëliër A.B. Yehoshua, de Tsjech Milan Kundera en Philip Roth. Doordat geen Engelse vertaling van hun werk voorhanden is, ziet de commissie zich genoopt auteurs als Peter Handke, Michel Tournier en Antonio Tabucchi buiten beschouwing te laten. Het verdict is een complete verrassing: de commissie wordt het eens over de toekenning van de prijs aan Ismail Kadare, de Albanese schrijver die volgens de jury een hele cultuur in beeld brengt, de geschiedenis, de passie, de folklore, de politiek en de rampen van een klein land. Bovenal een universeel schrijver met een verteltraditie die teruggaat tot Homeros.
Het bericht zorgt in de Britse boekhandels voor opschudding. In Edinburgh, waar het nieuws bekend wordt gemaakt, blijkt in de boekhandels geen enkel exemplaar van Kadare's werk aanwezig te zijn en het duurt een week eer er voldoende exemplaren kunnen bijeengebracht worden om op de ceremonie te tonen.
Zoiets geeft aanleiding tot twee bedenkingen. John Carey had het erover dat de Britse uitgeverijen wel lijken samen te zweren om de Engelstaligen de meeste boeken die in andere talen geschreven zijn, te onthouden. Hoe is zoiets mogelijk? De statistieken zijn beschamend: in Frankrijk zijn een kwart van de boeken vertalingen, in Engeland slechts 3 % en dat zijn dan vooral technische, medische en wetenschappelijke boeken. Is dit een ernstige weerspiegeling van wat in Europa geschreven wordt of in Zuid-Amerika of Israël? Spijts de globalisatie is de Engelse literatuur parochialer geworden of lijkt zich bezig te houden met het kraken van de Da Vinci-code.
Vanuit het besef dat Engels overal gesproken en verstaan wordt, is men opgehouden aan te nemen dat iets wat in een andere taal geschreven is interessant kan zijn. Dezelfde laksheid zou vijftig of zestig jaar geleden betekend hebben dat de Engelse lezer geen weet had van Kafka, Camus of Borges. Het low profile van Kadare in de Engelstalige wereld is natuurlijk voor een deel te wijten aan het feit dat de auteur geen Engels spreekt en dus niet kan opdraven voor lezingen, promotionele sessies, radio- en tv-interviews. Toen bekend raakte dat hij de winnaar van de Man Booker Prize was, werd door de BBC een interview geweigerd omdat het gedubd zou moeten worden. Men vraagt zich af of de BBC geen onderschriften kon aanbrengen. Kadare's toespraak bij de aanvaarding van de prijs is wel kunnen doorgaan met een simultaanvertaling.
Een tweede bedenking is het feit dat precies zijn moedertaal voor Kadare een enorme hinderpaal is geweest. Hier is nu een auteur van wereldniveau, een Nobelprijskandidaat die schrijft in een taal die hem afsluit van de grote wereld.
In Engeland blijken maar enkele mensen (o.m. in Oxford) de taal te kennen, maar geen van hen zou de rol van een stilistisch begaafd vertaler op zich willen nemen voor wat hij daarvoor betaald zou krijgen.
Zoals in alle landen van het vroegere Oostblok het geval was, heeft Albanië nooit de Conventie van Bern over de auteursrechten ondertekend, zodat al die auteurs op de internationale markt vogelvrij waren en geen enkele uitgever de rechten wilde of zelfs kon kopen. Kadare zelf, die nu zijn tijd deels in Parijs en deels in Tirana doorbrengt, spreekt goed Frans en maakt er geen punt van dat zijn werk uit het Frans vertaald wordt. Precies omdat de Franse uitgaven uitstekend vertaald zijn door Kadare's landgenoot Jusuf Vrioni. Zijn vertalingen volgen trouw de ongecensureerde tekst, verscheidene van die vertaalde romans zijn zelfs nooit in het Albanees verschenen.
Kadare wordt allang in het Duits vertaald, en de Albanologie is in Duitsland een universitaire discipline met een traditie. De eerste vertalingen in het Nederlands hadden ook het Frans als brontekst. Kadare's faam als Nobelprijskandidaat bracht de Nederlandse autoriteiten ertoe twee ervaren vertalers gedurende twee jaar te betalen, gewoon om Albanees te studeren. En nu vertaalt Roel Schuyt rechtstreeks uit het Albanees! Is Nederland hier niet een voorbeeld? In vergelijking met de VS, waar slechts één boek van Kadare verscheen, dat dan nog in de winkelrekken bleef staan... [Jos Van Damme]
Dr E. Agoston-Nikolova
In zijn nieuwste roman schildert de Albanese schrijver Ismail Kadare (1936) de laatste dagen van de communistische regime van Enver Hodza. De bevolking vlucht massaal over zee naar Griekenland, de autoriteiten zijn ten einde raad, openen een klopjacht op potentiële en echte vluchtelingen. De hoofdpersonages - de jonge aspirant theateracteur Florian Mazrek, en de jonge vrouw Vjollca Monina, komen tegen wil en dank centraal te staan in deze zwarte tragikomedie. Een prille liefde, een verstikkende absurde wereld van verdachtmaking en spionage, de groteske angst en haat van het politieke "establishment" in de personages van de veiligheidsagent ter plekke, de commandant en de minister. Tegen de symbolische achtergrond van een antiek theater in de buurt speelt zich hier een tragedie af, waarbij de jonge held met zijn leven moet betalen. Meer dan ooit lukt het hier Kadare een absurde wereld te schetsen, vol zwarte humor en haat. Vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.