De man zonder eigenschappen : roman
Robert Musil
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, 2005 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MUSI |
Peter Jacobs
rt/aa/23 m
De verwarring van een jonge Törless van de Oostenrijkse schrijver Robert Musil (1880-1942) speelt zich grotendeels af op de zolder van een kostschool, rond de voorvorige eeuwwisseling in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, een samenleving in verval. In een geheime kamer straffen twee jongens een medeleerling omdat hij geld gestolen heeft. Ze besluiten Basini niet aan te geven, maar te chanteren en te onderwerpen aan verregaande pesterijen. Te misbruiken, zeg maar. De tieners hebben het over “kwellingen”. Dat klinkt geraffineerder en past beter in de hooggestemde sfeer.
Beineberg en Reiting hebben de “dief” in hun macht. Ze spelen wrede spelletjes met hem - sadistische spelletjes die de jongen vernederen en pijn doen. “Het kleintje” Törless sluit zich bij hen aan. Hun daden fascineren hem mateloos, maar tegelijk voelt hij onverschilligheid en afkeer. Om zijn hachje te redden en in de gunst van de twee bullebakken te komen, heult hij mee, ook al voelt hij zich aangetrokken tot de gewillige Basini.
De auteur, die later bekend werd met de onafgewerkte roman De man zonder eigenschappen , maakte van zijn debuut een doorwrocht werkstuk. Voor een roman uit 1906 is de inhoud redelijk expliciet. De lezer zit meestal in het hoofd van Törless en wordt meegesleurd door zijn “verwarring”, zijn geschipper tussen roekeloos puberaal gedrag en volwassen verantwoordelijkheidszin. Op een bepaald moment herinnert de gevoelige en intelligente Törless zich zelfs zijn twijfel aan zijn gender.
Suggestief
De stijl is bijzonder: in de nieuwe vertaling blijft de plechtstatigheid van het origineel overeind. De auteur beschrijft het doen en laten van Törless en zijn kompanen graag in knappe volzinnen en met rijke metaforen.
Over het hele verhaal hangt een zweem van sensualiteit, omfloerst beschreven, net expliciet homo-erotisch genoeg om duidelijk te zijn. Je zou die suggestieve schrijftechniek ook impressionistisch kunnen noemen. Of je kunt de toon laten zetten door de melancholie en schijnbare onschuld die de jongeman van kunstenaar Jan Toorop op de cover uitstraalt.
Musils debuut is ongetwijfeld geïnspireerd op zijn eigen internaatstijd - hij noemde zijn school “het aarsgat van de duivel”. De roman werd pas in de jaren 60 voor het eerst in het Nederlands vertaald door dichter Frank Diamand. De aanleiding was wellicht de succesvolle verfilming door Volker Schlöndorff. Vertaler Jan Sietsma kiest al in de titel duidelijk voor meer trouw aan het origineel: “ Verwirrungen ” wordt “verwarring”, en niet “ervaringen”, wat het slappere alternatief is dat Diamand en zijn uitgever gebruikten. Sietsma kiest voor de patine van het ouderwetse: “dienovereenkomstig” en “onderhavig”, bijvoorbeeld. De lectuur van Musils debuut blijft zo na bijna 120 jaar nog even wonderlijk.
Vertaald door Jan Sietsma. Koppernik, 230 blz., € 22,50. Oorspr. titel: 'Die Verwirrungen des Zöglings Törless'.
(kvb)
2/ei/21 m
****
Robert Musil (1880-1942) studeerde eerst voor ingenieur en verdiepte zich vervolgens in wiskunde en filosofie, maar begreep dat geen van die opleidingen volstond om inzicht te krijgen in die wirwar van gewaarwordingen, ervaringen en gevoelens die ook weleens de menselijke ziel wordt genoemd. Dus werd hij freier Schriftsteller en begon hij aan een exploratie van het innerlijk die nooit meer zou ophouden - zijn grootse roman 'De man zonder eigenschappen' bleef onvoltooid. Van Musils debuutroman 'De verwarring van een jonge Törless', voor het eerst gepubliceerd in 1906, is nu een nieuwe vertaling verschenen. Hij speelt zich af op een kostschool en heeft een plot waaruit thema's als machtswellust en homo-erotiek gedistilleerd kunnen worden. Maar het zijn niet de onderwerpen of de handelingen - zoals de marteling van een medeleerling op een zolderkamer van het internaat - die deze roman zo intrigerend maken. Al in zijn debuut gaat het Musil in de eerste plaats om een vlijmscherpe dissectie van de persoonlijke ervaringswereld. De auteur kruipt helemaal in het hoofd van Törless, een hypersensitieve jongen die zich tot het uiterste inspant om de 'verwarring' rond en vooral in hem te begrijpen. Musil beschrijft de gedachten waarmee Törless zijn duizelingwekkende ervaringen en gevoelens probeert te vatten in fijngeslepen zinnen die qua precisie onovertroffen blijven.
31/12/2006
Musils eerste roman, die honderd jaar geleden verscheen, heeft iets van een experiment in een laboratorium. Plaats van handeling is een strenge kostschool in een uithoek van de Oostenrijkse dubbelmonarchie. Uitvoerders zijn de klassendictatoren Reiting en Beineberg, die de zwakkere medeleerling Basini als straf voor een diefstal vernederen en misbruiken. De 16-jarige Törless is tegelijk observator en medewerker. Hij voelt afkeer en fascinatie voor wat er gebeurt, niet uit sadisme maar omdat het hem toegang biedt tot de andere kant van de geordende werkelijkheid. "Dat er tussen de mensen met een geordend leven -- pendelend tussen kantoor en gezin als in een doorzichtig en hecht bouwwerk van glas en metaal -- en anderen, die uitgestoten, bloedig, liederlijk vervuild zijn, die dolen door gangen van brullende stemmen, dat er tussen hen niet alleen een brug is, maar dat hun levens in het geheim heel dicht aan elkaar grenzen, en dat die grenzen ieder ogenblik kunnen worden overschreden." Hij levert ideeën voor de kwellingen, gebruikt Basini als voorwerp van zijn studie naar de afgrond in de mens, zoekt naar een archimedisch punt voor de moraal. Behalve zinloosheid en leegte, ervaart hij het broeinest van de erotiek, de keerzijde van de burgerlijke omgangsvormen en, piekerend over de imaginaire getallen, het drijfzand van de onbetwijfelde wetenschap. Enkele keren heeft hij een bijna mystieke ervaring. Nadat Basini toenadering tot hem heeft gezocht, stoot hij hem bruusk van zich af. Hij neemt afstand van Reiting en Beineberg, zonder dat hij het slachtoffer heeft geholpen of echt de confrontatie met de sadisten is aangegaan.
Dit debuut is op verschillende manieren geïnterpreteerd: als psycho- en sociogram van pubers die grenzen verkennen, als profetie van waar de mens in een fascistische dictatuur toe in staat is. Het is nog te zelden gelezen als modernistische getuigenis van een jong bewustzijn "aan de overzijde van goed en kwaad". De verwarring van de jonge Törless is literatuur op het scherp van de snede. De schrijver vond dat vertellen eindelijk moest worden geëmancipeerd van een bezigheid voor kindermeisjes. Bovendien: dat we niet te veel verstand en te weinig ziel hebben, maar te weinig verstand in aangelegenheden van de ziel. Aan elke zin van dit boek merk je de spankracht van een geest die zich niet tevreden stelt met wat er tot dan toe is gezegd, gedacht en gevoeld. Niet voor niets is Musil voor deze roman "de ontdekker van Nieuw-Zielland" genoemd. Frank Diamand maakte al in 1968 een behoorlijke vertaling onder de titel De ervaringen van de jonge Törless. Voor deze uitgave heeft hij ze grondig herzien. De vertaling is getrouwer, vlotter en preciezer geworden. Ze benadert de perfectie. Wie -- vanwege te tijdrovend -- niet aan de lectuur van De man zonder eigenschappen toekomt, heeft geen excuus meer om Musil links te laten liggen. Törless is een van de boeken om mee te nemen naar het spreekwoordelijke eiland, bestand tegen lezen en herlezen. [Erik de Smedt]
Redactie
Met scherpe blik en grote precisie analyseert de Oostenrijkse schrijver (1880-1942) de gedachten en gevoelens van de kostschoolleerling Törless in diens psychisch en seksueel ontwaken. Door enkele medescholieren wordt een andere klasgenoot, die ze op diefstal betrappen, gebruikt voor vernederende experimenten. Dit verhaal is Musils debuut en stamt uit 1906. Evenals bij andere Oostenrijkse schrijvers die tijdgenoten waren van Freud, spelen diens theorieën een belangrijke rol. Het decor (de aristocratische kostschool) is wat verjaard, de stijl echter nauwelijks en ook de thematiek kan lezers van nu aanspreken. Deze vertaling verscheen eerder als 'De ervaringen van de jonge Törless'; voor deze herdruk werd de vertaling licht bijgepunt. Inmiddels is ook het hoofdwerk van Musil, 'De man zonder eigenschappen' vertaald; bovendien verscheen onlangs een vertaling van de Musil-biografie van Karl Corino*. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.