Taal zonder mij
Kristien Hemmerechts
Kristien Hemmerechts (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Atlas, 2005 |
VOLWASSENEN : ROMANS : HEMM |
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas, 2005 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : HEMM |
Magazijn |
Atlas, 2005 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 3917 |
Martine Cuyt
us/ug/23 a
Kristien Hemmerechts (50) draagt nieuwe roman op aan dochter Kathy
"Ik was een weekendmoeder"
Kathy Smith heeft De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze nog niet gelezen, maar ze weet van de opdracht. "Dat is lief", vindt ze. Net als haar moeder heeft ze een huig-r. Dezelfde welsprekendheid, dezelfde mond, dezelfde tandenstructuur.
"Mensen zeggen dat ik fel op mijn moeder lijk, maar ik zie dat niet zo", zegt de dochter. "Dezelfde handen, dat wel."
Er is een periode geweest dat Kristien Kathy alleen in de week-ends zag. In 1987, vier jaar na de dood van Hemmerechts' eerste zoontje en drie jaar na het overlijden van het tweede, ging ze weg van haar man, "en dus ongewild van het dochtertje".
Kristien Hemmerechts: "Knap moeilijk, ja. Weekendmoeder. Mijn stiefkinderen Tom en Laura waren ook een deel van de week bij Herman (de Coninck, red.) en mij, maar niet mijn eigen dochter. Ik haalde Kathy altijd vrijdag na schooltijd op en dan bleef ze tot zondagavond."
"Ik vond het soms wel moeilijk dat zij door de week boterhammen stond te smeren voor Tom en Laura, maar niet voor mij", lacht Kathy nu. "Maar mama en ik zijn vaak met twee op stap geweest, hoor: theatervoorstellingen, musea, films, citytrips. Eén voordeel van de scheiding van mijn ouders is dat ik hen beiden beter heb leren kennen."
Hoe zwaar viel het Kathy om een moeder-successchrijfster te hebben, eentje die vrijelijk over seks, liefde en andere privé-onderwerpen schreef? "Voor mij is ze in de eerste plaats moeder", begint ze met een ommetje. "Nu ja, ik wist wel dat ik haar niet moest storen wanneer ze schreef. Als ze in werkmodus zat, zat ze in werkmodus. Dan maakte ik mijn huiswerk of las. De pauzes deelden we."
"Ik heb me altijd anders gevoeld. En dat ligt lang niet alleen aan het schrijverschap van mijn moeder. Ik was de eerste van de klas wier ouders gingen scheiden. Ik was de enige die moraal volgde. En dan heette ik nog Smith. Het was dus werkelijk een pakket anders-zijn."
"Maar inderdaad: de reacties op mama's boeken waren vaak buitensporig: negatief of positief. En ja, ze stond in ons handboek Nederlands. Ik ben trots op haar, nu, maar (geeft voorzichtig toe) ik vond haar schrijverschap vroeger minder leuk."
"Ik las korte stukken, reisverhalen, Donderdagmiddag, halfvier en Taal zonder mij. Ik vond het een beetje griezelig. Het was alsof ik in haar hoofd rondwandelde. Ik herkende situaties en mensen of stukjes van mensen in haar werk."
"Ik zou me nooit zo kwetsbaar opstellen als mam. Ik zou bepaalde verhalen niet met de hele wereld delen wegens te privé. Mam is heel open geweest, over haar jeugd, over de kindjes - mijn broertjes die zo ontzettend jong zijn gestorven - over oma, opa... Ik stond er vroeger altijd versteld van wat andere mensen allemaal over mij wisten. Ik dacht: ik moet niets meer zeggen. Ze weten toch alles al."
Het nieuwe boek is opgedragen aan Kathy, én gaat over een moeder-schrijfster met een dochter, Jade. Hemmerechts beschrijft een citytrip van de twee naar Dublin.
Kathy: "Euh, wij zijn inderdaad samen naar Dublin geweest. Wij zijn drie dagen gaan Joycen. Alles gedaan, behalve de Martello-toren. Ik wilde nog wel iets van een andere schrijver zien ook. Staat dat in het boek? Ja???"
Kristien: "Ik heb eerst het boek geschreven, en ben dan gaan checken of alles klopte. Jij bent Jade niet, liefje."
"Tja, het is een conflict tussen het openbare en het privé-domein, waar je voortdurend tussen moet schipperen", bekent de successchrijfster. "Een conflict waar ik geen weet van had, toen ik begon met schrijven. Maar het is onvermijdelijk. Elke schrijver heeft iets parasitairs. Hij voedt zich met het leven uit zijn eigen omgeving."
"Ik vertrouw Kat enorm"
Kathy vroeg haar moeder jaren geleden om het niet meer over haar te hebben in interviews. Wat moeder deed. Wat de wereld dus niet weet, is dat Kathy Smith geologe is, specialisatie milieu, aan de universiteit Gent. "Zij maakt weer schoon wat wij bevuilen", zegt de moeder trots. En nog: "Ik vertrouw Kat enorm. Ik kan haar heel veel vertellen. Soms vertel ik haar te veel, denk ik." Kat knikt.
Soms doet Kathy denken aan de ernstige dochter Saffy uit de hilarische Britse reeks Absolutely Fabulous, die haar vrijgevochten (hippie)moeder Eddy op het rechte pad houdt. Kathy grinnikt bij de vergelijking, maar ontkent. Al is het overduidelijk dat de moeder minder 'scrupules' heeft dan de dochter. Zo liet moeder zich ooit naakt afbeelden in het Nieuwe Wereld Tijdschrift, bij een artikel over pornografie. "Ik vind het naakte lichaam niet noodzakelijk een privé-zaak", zegt ze doodnuchter.
De hoofdpersoon-verteller-schrijfster uit De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze nadert net als Hemmerechts de vijftig en verlangt nog een keer naar een kind. "Ja", zegt Hemmerechts scherp, "bijna in de menopauze en dan nog naar een kind verlangen. Is dat zo onbehoorlijk? Die dingen liggen niet zo rationeel. Vrouwen zijn nu eenmaal hormonaal geprogrammeerd om af en toe naar een kind te verlangen. Bij de confrontatie met je vruchtbaarheid, of het verlies daarvan, besef je dat je het moeilijk los kunt laten. In je relatie met je kinderen en je eigen vruchtbaarheid ligt je grootste kwetsbaarheid."
Kristien Hemmerechts: De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze, Atlas, 210p, 19,90 euro.
Stuur een verjaardagswens voor Kristien Hemmerechts naar Gazet van Antwerpen, Postbus 75, 2050 Antwerpen en win een van de 50 exemplaren van Een zuil van zout, haar ijzersterke debuut uit 1987, of een van de 10 van het nagelnieuwe De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze.
Kristien over Kathy
Koosnaampjes: Kat, Katje, Kattebol.
"Kat is een heel lief iemand, iemand die echt haar best doet om vriendelijk te zijn. Ze is intelligent, heel gevoelig, nieuwsgierig. Ze heeft brede interesses. Kat en ik gaan geregeld samen op stap en ze is een heerlijke compagnon. Ze kan soms spectaculair slechtgezind zijn. Ze eet graag koekjes en is wijs."
Kathy over Kristien
Koosnaampjes: mumsy, mam, mamoeschka, mummy.
"Mams is een heel intelligente, heel geïnteresseerde vrouw. Ze is erg bedreven in wat ze doet. Ze werkt veel te hard. Af en toe denk ik: ze moest dringend eens meer gaan genieten. Mam, 1 meter 63, heeft de indruk dat ze veel groter is dan ik. Het scheelt echt niks, maar ze blijft ervan overtuigd (lacht)."
us/ug/25 a
proza
Hemmerechts associeert tegen de sterren op
Sommige mensen hebben geen gevoel voor ritme, anderen hebben verlamde smaakpapillen of ze zijn kleurenblind. Dat is geen ramp, met zo'n klein zintuiglijk gebrek leer je leven. Zelf heb ik lang gedacht dat ik geen gevoel had voor Kristien Hemmerechts. Ik miste het zintuig om haar boeken te smaken, terwijl ik er in alle rationaliteit toch wel wat goeds over kon bedenken. Zo was er de urgentie van haar debuut Een zuil van zout , van Brede heupen , en van haar vroege kortverhalen, met ,,Sprookje'' op kop. Blijkbaar moesten die verhalen geschreven worden, niet tot meerdere eer en glorie van Hemmerechts zelf, maar omdat er nog niemand was opgestaan om aan gelijksoortige ervaringen een stem te geven. Hemmerechts had een missie te vervullen, en een groot deel van pers en publiek erkende daarvan de legitimiteit. Daarbij had ze die koele, analytische blik die haar boeken vol gefrustreerde vrouwenlevens uittilde boven het niveau van een veredeld Margriet -verhaal. En op haar schrijfstijl viel, in alle nuchterheid bekeken, niets aan te merken.
Helaas kan geen enkele objectief vastgestelde schrijverskwaliteit affiniteit afdwingen bij de lezer, en dus bleef ik mij bij elk boek op wezensvreemd terrein wagen. Misschien was het de versteende, passieve, kille en monolietgrijze werkelijkheid van haar eerste romans die de toenadering belette. Misschien was haar correcte stijl toch vooral schraal - alsof de woorden op onvruchtbare grond vielen en nooit de kans kregen om zich aan hun barre omgeving te ontworstelen. Hetzelfde kon je zeggen van de personages. De vrouwen, met al hun nijdige onvervulde verlangens, waren knap uitgetekende zuilen van zout, de mannen waren steriel en van bordkarton. Hun interacties leverden alleen maar meer eenzaamheid op, meer woorden zonder communicatie en meer passieloze erotiek. De gedeconstrueerde en gepolariseerde m/v-wereld van Hemmerechts was mij te koud om erin te wonen.
Exit de beroemde schrijfster dus, en fastforward naar haar recentere boeken. Ja, ik beken, ik heb jarenlang niets van Hemmerechts ter hand genomen. En wat na zo'n vastenperiode opvalt, is het contrast tussen de vroege en de huidige Hemmerechts. Weg de verbetenheid, weg de kille motregen en de literaire grisaille, het is alsof de hemel is uitgeklaard en Kristien zich heeft neergelegd bij de draaglijke lichtheid van haar bestaan. De ironie en de karikatuur, die in de vroege romans onder de zwaartekracht bedolven werden, kunnen zich nu in al hun glorie ontvouwen. Hemmerechts was altijd al een scherpe observator, maar nu is ze het op een ontspannen, bijna argeloze manier. Ze mengt, met gevoel voor het groteske, feiten met verregaande fictie. Ze hikt nog wel tegen de ongerechtigheden van het leven aan, maar bekijkt alles toch vooral met ,,grote verwonderde toeristenogen, zoals ze het in het reisboek ,, V '' schreef. Schrijven is nu in de eerste plaats plezierig, en lezen is dat ook, in het geval van De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze .
Net als in De laatste keer speelt de nieuwe Hemmerechts zich grotendeels af ergens tussen de Cogels-Osylei, de pleintjes van de Antwerpse binnenstad en het oerlelijke station van Berchem. Maar deze keer hangt er geen verpestende stank boven de havenmetropool. Integendeel, anno 2004 is de zomer zwoel, wordt er lustig gekwetterd op de terrasjes en spelen jonge allochtonen op de meest hoffelijke wijze basketbal.
Toch voelt de naamloze vertelster - schrijfster en lerares, net als Hemmerechts - zich bij vlagen suïcidaal. Ze bevindt zich ,,tussen twee mannen en twee romans in, zonder zekerheid of het een dan wel het ander zich ooit nog zal aandienen. Een poging om een roman over diepbeproefde dochterliefde te schrijven is jammerlijk mislukt. Eigenlijk wil de Schrijfster gewoon nog eens zwanger worden, maar de menopauze staat voor de deur te dringen. En als de toekomst het laat afweten, dan maar inspiratie gezocht in het verleden. Een bezoek van haar oude vriend Jimmy voert de Schrijfster terug naar haar jeugdjaren bij de respectabele familie Rooze. Op de vlucht voor haar vulgaire en vloekende moeder was zij bij vriendin Marie Rooze ingetrokken, en bijna verliefd geworden op Do, de zoon des huizes.
In de mahoniehouten bibliotheek van de Roozes, tussen fossielen en vergeelde portretten, hadden zij en Do's maatje Jimmy de gelukkigste uren van hun jeugd gesleten. De Schrijfster had er voor het eerst kans gezien om, net als de dichtende groottante Eliza Rooze, te schrijven en daar waardering voor te oogsten. De Roozes hoopten op papier vereeuwigd te worden. ,,Tenslotte hadden ze met mij een beetje een hofdichter in huis gehaald.
Alleen: er is een familiegeheim dat al tachtig jaar in de vitrinekasten met fossielen en de Rooze-hoofden begraven ligt, en dat is de geschiedenis van de tweeling Victor en Clara Rooze. Als Jimmy - die ook literair bevlogen is - de hele affaire op schrift wil stellen, komt het tot een breuk tussen hem en boezemvriend Do. Do's woeste uitroep ,,schrijvers zijn parasieten! zal ook de Schrijfster een leven lang achtervolgen.
Want ís ze tenslotte geen parasiet? En zou ze niet beter ophouden te sjacheren met andermans herinneringen en persoonlijke verhalen en een ex-schrijfster (m/v) worden, zoals Herman Brusselmans het ooit heeft geprobeerd?
Maar nu, na dertig jaar, komt uitgerekend Do de levens van zijn vroegere vrienden weer binnenvallen met nieuwe en schokkende onthullingen over de langgestorven tweeling. En is híj degene die alles uit de doeken wil doen, als zij en Jimmy een literair handje willen toesteken. Kan de oude vriendschap nog gered worden? En valt er toch nog een nieuwe man, dan wel een nieuwe roman, uit de lucht voor de Schrijfster?
De ware geschiedenis van Victor en Clara en de andere Roozes is, hoewel smeuïg verteld, maar een deel van het verhaal. Tussen de regels door mijmert Hemmerechts bij monde van de Schrijfster over alles wat een pre-menopausale hedendaagse auteur het leven moeilijk maakt. Zoals daar zijn: mannen die niet meer willen neuken en verpletterende eenzaamheid, want niemand zit tenslotte op alwéér een met zweet en tranen bijeengespaarde nieuwe roman te wachten. ,,Ik dacht aan boeren die van de EU een toelage kregen om hun land niet meer te bewerken. Zou ook ik op een dag zo'n toelage krijgen om geen boeken te schrijven?
Of de malaise in het boekwezen en de kortzichtigheid van het lezerspubliek. ,,Als je iemand een dik boek zag lezen, dan wist je zonder te kijken: De Da Vinci Code . Vorige zomer was het Harry Potter. En de zomer daarvoor. Hoe meer boeken er werden gepubliceerd hoe meer iedereen hetzelfde boek wilde lezen.''
Ze fantaseert over een leeszaal vol lezers die gedwongen worden in alle stilte een van haar boeken tot zich te nemen. Wie het boek uitheeft, mag er een hele dag niets over zeggen. ,,Eerst laten bezinken en dan pas kleppen. Misschien een tip voor recensenten?
In ieder geval, met De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze is Kristien Hemmerechts nog niet uitgeschreven. Onder dwang lezers rekruteren zal niet nodig zijn: daarvoor is dit boek te onderhoudend en te vakkundig in elkaar gezet. Net als in ,, V associeert Hemmerechts tegen de sterren op - al wat los en vast zit kan dienen om de roman ,,body te geven. Maar ze verliest nooit de verhaalstructuur uit het oog en alles wordt bevredigend binnen de toegemeten bladzijden afgerond.
De vroege Hemmerechts heeft aan de huidige wel iets verloren: er is niet meer die staalharde intensiteit, er moeten geen grote gevoelens meer gepurgeerd worden. Er hoeft niet meer bij hoogdringendheid iets gezegd te worden.
Of dat een probleem is, moet de lezer maar uitmaken. Voor diegenen die, zoals ik, nooit werkelijk gevloerd werden door zuilen van zout en brede heupen, kan de hernieuwde kennismaking alleen maar meevallen. De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze is geen absoluut noodzakelijk boek, maar het is intelligent entertainment, mét inhoud. Heel wat meer dus dan je van De Da Vinci Code kunt zeggen.
Marc Holthof
te/ep/03 s
(tijd) - Kristien Hemmerechts is vorige week vijftig geworden en publiceert ook een nieuw boek. In 'De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze' is het leven allerminst een feest. Op haar vijftigste is de angst en onzekerheid er nog steeds. 'Het is een vreemd vak, schrijver. Je wordt er niet gelukkiger van.'
Kristien Hemmerechts is in de loop van haar literaire carrière uitgegroeid tot een merknaam. Als je haar naam hoort, weet je perfect wat je kan verwachten. Niet omdat ze altijd hetzelfde boek heeft geschreven met telkens andere personages. Wel omdat Hemmerechts overal op zo'n eenduidige en eenvoudige manier naar voren komt. Zij is de schrijfster met het hart onder de arm.
Kristien Hemmerechts' carrière past perfect in de steeds verder gaande mediatisering van de literatuur. Ze laat het nooit na over zichzelf te vertellen, en haar boeken wandelen ook op een dunne lijn tussen feit en fictie. Ze heeft de inhoud van haar privé-leven hoegenaamd niet verborgen gehouden. Als lezer word je dus gewoon op het spoor gezet van het autobiografisch puzzelen. Onlangs nog vertelde ze aan Jan Leyers dat ze niet wil verdikken en dus 's avonds geen alcohol maar granenkoffie drinkt. Drie keer raden wat het personage in haar nieuwe roman drinkt voor het slapengaan. Veel nieuwe boeken gaan ook gepaard met een interview in Humo, en dat levert dan het persoonlijke metaverhaal voor die nieuwe roman. Wat is er echt in de fictie?
Moeizaam
Omdat Hemmerechts vanaf het begin volwassen boeken schreef, is ze relatief snel beroemd geworden. Haar debuut, de novelle 'Een zuil van zout' uit 1987, is nog altijd een van haar beste boeken en ondertussen dus terecht een moderne klassieker (de verteller in Hemmerechts' nieuwste roman: 'Als je een schrijver wilt leren kennen, dan moet je zijn of haar eerste boek lezen'). Voor haar eerste roman, 'Brede heupen', kreeg ze al meteen de Staatsprijs voor Proza, in 1990. Haar openheid over haar eigen leven had toen ook nog iets fris. Ze had minstens lef. Erg aangrijpend zijn de kortverhalen over de dood van twee van haar kinderen in 'Kerst en andere liefdesverhalen'. Een van haar meest gave romans gaat ook over kinderen, 'De tuin der onschuldigen' uit 1999.
Maar Kristien Hemmerechts heeft ook zwakke boeken gepubliceerd, zoals 'De kinderen van Arthur' en een paar jaar geleden nog 'Donderdagmiddag. Halfvier' en het dagboek 'Een jaar als (g)een ander', waarin het schrijven over zichzelf verwerd tot karikaturaal exhibitionisme. Het verhaal dat ze over zichzelf in de media vertelde, klonk ook steeds meer hetzelfde. Je voelt in haar nieuwste boek in extreme mate haar onzekerheid daarover. Kristien Hemmerechts zoekt moeizaam een plaats in de wereld en bericht daar ongegeneerd over. Het ongeluk dat haar overkwam, heeft ze gegoten in een literaire pasvorm. Een van haar bekendste boeken is zonder twijfel 'Taal zonder mij' over de dood van haar man, de dichter Herman de Coninck.
Vorig jaar verscheen van Kristien Hemmerechts een eerste en onderhoudend reisboek, 'V'. Ook in een verslag over een reis naar het Verre Oosten kon ze zichzelf onmogelijk verstoppen. In haar nieuwe roman is dat meer dan ooit het geval. De hoofdrol gaat naar een schrijfster die ook lesgeeft. Ze verzandt in wat lijkt op het begin van de herfst van haar leven. Ze heeft een dochter die zich langzaam van haar losmaakt, en misschien wel niet helemaal in haar boeken geïnteresseerd is. Eigenlijk wil ze ook helemaal geen boeken meer schrijven, ze wil opnieuw een kind baren.
'De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze' heeft een wel heel losse structuur. Van het ene verhaal gaat het naar een totaal andere gebeurtenis en weer terug. Het lijkt er sterk op dat die vage, dagboekachtige structuur er is gekomen bij gebrek aan beter. De verteller mist de vrolijkheid, de zelfverzekerheid en de inspiratie om een echte verhaallijn tevoorschijn te toveren. Ineens is ze op een lezing van John M. Coetzee en begint ze over zijn ideeën allerlei dingen te bedenken. Dan weer heeft haar dochter iets uitgestoken op zomerkamp, vervolgens gaat het over James Joyce en daarna duikt weer een nieuw stuk op van het dunne raamverhaal dat alles bij elkaar zou moeten houden maar te weinig body heeft.
Ex-schrijver
Een tragische getuige van dat gebrek aan compositorische inspiratie is het verhaal van de verloren roman. De verteller getuigt hoe het met een bepaalde roman niet wilde lukken. Vervolgens besloot ze dan maar, 'naar het voorbeeld van Herman Brusselmans', ex-schrijver te worden en de roman niet af te maken. Er is natuurlijk wel een verschil: het ex-schrijverschap was voor Herman Brusselmans een gimmick waarmee hij vrolijk hele boeken vulde. Voor de verteller is het ex-schrijverschap echter een bron van tragiek en depressiviteit. Bovendien recycleert de verteller die onaffe roman alsnog, door er uitgebreid over te vertellen. In stukken en beetjes voedt ze hem aan de lezer. Alles laat vermoeden dat het boek inderdaad maar beter ongeschreven is gebleven.
De verhaallijn die alles bij elkaar zou moeten houden, had duidelijker kunnen zijn. Alles draait rond de familie Rooze. De schrijfster maakt daarvan geen deel uit. Ze heeft echter wel een stuk van haar kinderjaren in het huis van dat grote gezin doorgebracht. Een lid van die familie Rooze was trouwens een beroemde dichteres, en de schrijfster wordt een beetje aangezien als de draagster van haar erfenis. Een andere vriend van die familie duikt weer in het leven van de schrijfster op. Hij had ooit een stuk geschreven over een incestgeval in de familie. Dat heeft een breuk opgeleverd met een zoon van de Roozes. Nu, meer dan 25 jaar later, komen de twee vrienden weer bij elkaar. Blijkt dat er met dat incestverleden nog iets meer aan de hand was. Met die verhaallijn stuwt Kristien Hemmerechts haar roman tot een eindpunt dat eigenlijk te weinig om het lijf heeft.
'De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze' thematiseert het moeilijke evenwicht tussen het echte leven en de literaire verbeelding. Alleen weet Kristien Hemmerechts daarover niet veel spectaculaire dingen te vertellen. Haar analyses zijn soms banaal, de verteltoon docerend en stijf. Het boek begint met een vage schets van het thematische leidmotief van het boek: schrijvers parasiteren op de werkelijkheid. Dat wordt op die eerste pagina's zo verward en bombastisch - 'ik leefde in de coulissen van de taal' - uitgewerkt dat veel lezers daar al zullen afhaken. Daarna normaliseert de roman tot een gewoon verhaal, maar het hele boek lang blijft het wachten oop een ontknoping die niet komt.
En toch. Het heeft ook iets ontroerends om te zien hoe de verteller haar eigen zwakheden blootlegt. Hoe ze allerlei dingen in haar leven aftast en er niet in slaagt er een verhaal uit te puren. In de roman komt vaak voor hoe 'eerlijkheid' en het afbeelden van menselijke angsten literaire waarden op zich zijn. Hoe eerlijker je bent, hoe beter je boek, zoiets. Naar die eigen normen gemeten is 'De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze' allicht wel een goed boek. Het probeert banaliteit tot literatuur te dramatiseren door die banaliteit te tonen zoals ze is, een soortement nuldramatiek dus. Maar hoeveel ruimte laat zoiets dan voor de vreugde van de verbeelding? En waarom staat er dan weer ergens anders dat de schrijver slechts één taboe kent, 'en dat is slecht schrijven'? Dit is een roman waaruit weinig vreugde straalt. Een boek waarin voortdurend gepraat wordt over 'overleven' en 'zelfbehoud', over nieuw leven dat ontzegd wordt en 'Ik moet dringend assertiever worden'.
Karl van den Broeck
te/ep/07 s
Een quizvraag. Welke Vlaamse dichteres die leefde van 1882 tot 1971 werd als een van de weinigen van haar generatie opgenomen in alle literatuurgeschiedenissen en bloemlezingen? Een tip: in het nieuwste boek van Kristien Hemmerechts, De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze, heet ze Eliza Rooze. Het antwoord? Ze bestaat niet. U hoeft dus niet - zoals de recensenten van Hemmerechts' boek - een dag lang vergeefs te grasduinen in vergeelde naslagwerken of op Google. In De Morgen onthulde Hemmerechts zelf de waarheid.
Wie het boek leest, heeft nochtans sterke vermoedens dat het wel om een historisch personage gaat, omdat Hemmerechts ramen en deuren wijd openzet voor het hier en nu. Vooreerst zijn er de sterke gelijkenissen tussen het naamloze hoofdpersonage en zijzelf. Allebei wonen ze in Berchem, allebei hebben ze een dochter, en zijn ze gescheiden van hun man. Ze schrijven en geven les. Wie Hemmerechts kent uit haar miljoenen interviews en haar dagboek Een jaar als (g)een ander (2003) herkent meteen de parallellen. Ook komen in het boek talloze echt bestaande mensen voor; van Hugo Claus tot Bert Anciaux.
De Marie Rooze met wie de ik-persoon kout op de Dageraadplaats is dus even fictief als haar groottante Eliza. Het verhaal dat de kern van dit boek vormt, is dat bijgevolg ook. Even samenvatten: de ik-persoon ging als kind vaak spelen in het grote ouderlijke huis van Marie. Daar werd ze verliefd op Do, de broer van haar vriendin. In de bibliotheek ontdekte ze haar roeping: schrijven. Maar het is ook daar dat ze het trauma opdoet dat haar schrijverschap zal dwarsbomen. De Roozes verbergen immers een familiegeheim; de relatie tussen de tweeling Victor en Clara. Wanneer Do's speelkameraad Jimmy over die zaak schrijft, komt het tot een breuk. Het verwijt van Do dat schrijvers parasieten zijn, zal het hoofdpersonage blijven achtervolgen. De vraag of ze zomaar de geheimen van haar beste vrienden, of ook de trauma's uit haar eigen leven mag verwerken in een roman, stelt haar voor gewetensproblemen.
Om een antwoord te vinden op deze Ultieme Schrijversvraag, permitteert Hemmerechts zich eindeloze uitweidingen. Daarbij vergeet ze haar roman, laat ze haar personages aan hun lot over en verwaarloost ze haar plotlijn. De ik-persoon verwijst voortdurend naar andere illustere voorgangers die wel rücksichtslos feiten in hun fictie smokkelden. Zo wijst ze erop dat Molly Bloom nooit zou hebben bestaan als James Joyce beschroomd zou zijn geweest om zijn relatie met zijn vrouw Nora te gebruiken voor zijn Ulysses . Ze citeert Gustave Flaubert, Jane Austen en Virginia Woolf alsof ze wil zeggen: als zij het mochten, mag ik het ook.
Zelf heeft de ik-persoon weinig origineels te vertellen over het ultieme schrijversprobleem. 'De werkelijkheid was ongeloofwaardig. En dus kon je de werkelijkheid niet zomaar opschrijven. De werkelijkheid moest aannemelijk worden gemaakt. Daarin lag de taak van de literatuur.' Of nog (en een beetje contradictorisch): 'Voor kennis van het echte was literatuur volstrekt overbodig. Literatuur bestond niet bij gratie van het echte . '
Er zijn ook een aantal persoonlijke zaken die haar van de schrijverij weghouden. Ze zit 'tussen twee mannen in', ze wil dolgraag een kind voor haar biologische klok stilvalt. Dan weer wil ze oma worden of nog eens lekker neuken. En er zijn nog typische midlife-twijfels. Wat heeft ze nog te verwachten van het leven? Is ze nog aantrekkelijk? Waarom lezen haar vrienden haar boeken niet? Is ze echt wel iets waard als schrijfster? Het writer's block is compleet en ze noemt zichzelf dan ook voortdurend ex-schrijfster, een knipoog naar Herman Brusselmans, nog zo'n schrijver die tegenwoordig niet meer weet hoeveel waarheid hij door zijn leugen mag mengen.
Uiteindelijk maakt Hemmerechts het verhaal van de Roozes toch af. Het is Do die redding brengt voor haar hoofdpersonage. De man die jaren voordien alle schrijvers voor parasieten versleet, wil nu zelf het ware verhaal van Clara en Victor op papier zetten en roept de hulp in van de ik-persoon en van Jimmy. De ban is gebroken en het happy end wenkt.
Als lezer vraag je je op het einde af waar al dat gedoe nu voor nodig was. Als een schrijver de vuile was van zijn vrienden wil buiten hangen, dan doet hij maar. Alle lezers zijn min of meer voyeuristisch en alle schrijvers minstens een tikkeltje exhibitionistisch. Daarom vinden ze elkaar. Zolang het maar goeie literatuur oplevert, is daar weinig mis mee.
Gelukkig is Hemmerechts haar hoofdpersonage niet. Zij draait haar hand niet om voor wat realiteit meer of minder. In haar dagboek Een jaar als (g)een ander speelde ze een erg gewiekst spelletje: ze voerde al haar literaire vrienden van de Cogels Osylei ten tonele, liet hun achternamen achterwege, en vertrouwde hun geheimen zonder schroom aan het papier toe. Een splinterbom in het literaire wereldje. Hoe loste Hemmerechts toen het gewetensprobleem op waarmee het hoofdpersonage in haar nieuwe roman worstelt? Ze eindigde haar dagboek met de zin dat alle personages en hun uitspraken verzonnen zijn. Daarmee was de kous af.
In dit boek keert ze het procédé om. Haar personages zijn vaak echt, maar haar vertelster is fictief. Die praat honderduit over schrijver Oscar van den Boogaard, laat een personage zichzelf afrukken boven een exemplaar van De Morgen (zelf leest ze De Standaard ) en ze maakt zich vrolijk over de Vuur -actie van Bert Anciaux. Wanneer ze het heeft over de tanende populariteit van Hugo Claus wordt het zelfs een beetje tricky . Ze maakt voor zichzelf het gebrek aan belangstelling voor haar eigen boeken (lezers zouden subsidie moeten krijgen om boeken te lezen) draaglijk met het besef dat niemand nog weet hoe de eerste zin van Hugo Claus' De Metsiers precies luidt. En zo schuilen er wel meer quizvragen in dit boek.
Nog eentje om het af te leren? Welaan dan! Van wie is de volgende uitspraak? Van de ik-persoon in De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze of van Hemmerechts zelf: 'Het is heel moeilijk om met mensen om te gaan die je werk niet waarderen. Dat is van dezelfde orde als een vriendin die zich bijvoorbeeld bij het Vlaams Belang zou aansluiten.' Het antwoord kon u vorige week lezen in Libelle .
31/12/2005
Met de titel van haar nieuwe roman zet Kristien Hemmerechts haar lezers van meet af aan op het verkeerde been. Met deze 'geschiedenis' keert zij een flinke stap terug in de geschiedenis van de familie Rooze: de tweeling Victor en Clara Rooze werd geboren in 1890. In 1924 kwam Victor om bij een val van de rotsen in Marche-les-Dames. Ging het echt om een ongelukkige val, of zou het ook kunnen dat Victor, die een incestueuze relatie had met zijn tweelingzus, zelfmoord pleegde nadat hij vernomen had dat Clara in verwachting was geraakt? Hoe dan ook, het familiegeheim van de Roozes is altijd bewaard gebleven. Zo nadrukkelijk zelfs, dat de schrijver Jimmy gebrouilleerd raakt met zijn vriend des huizes Do als hij de geschiedenis van de tweeling in een roman ter sprake wil brengen. Do's reactie liegt er niet om: "Alle schrijvers zijn parasieten".
In de roman komt een naamloos blijvende schrijfster aan het woord. Als kind was zij, op de vlucht voor haar bedilzieke en brutale moeder, zowat geadopteerd ten huize Rooze, waar zij vriendschap had gesloten met dochter Marie. Handig, iets te bedacht om echt spontaan over te komen, voert Hemmerechts op dit niveau al het motief van het schrijverschap op: Elisa Rooze, geboren in 1882, is een beroemde dichteres geworden. Wat de ik als kind nog als opdracht is voorgehouden, liegt er niet om: zij moet de rol van Eliza weer opnemen, zij wordt de biografe van de familie. Van hieruit maakt Hemmerechts de sprong naar onze tijd, de warme zomer van 2004 om precies te zijn. Tussen Marie en de vertellende ik is het nog net niet tot een breuk gekomen: Marie leest de boeken van haar vriendin niet meer. Zelf zit de schrijfster met een huizenhoog probleem: de roman waaraan zij werkt en die grotendeels over de relatie met haar eigen dochter zou moeten gaan, raakt maar niet af. Als Jimmy na zovele jaren weer in haar leven verschijnt en haar meedeelt dat zijn vroegere vriend Bo nu wel de geschiedenis van de tweeling naar buiten wil brengen, weet de schrijfster zich voor de alles bepalende vraag gesteld: in hoeverre kan en mag een auteur de werkelijkheid in zijn tekst binnensmokkelen?
Zowat het grootste deel van de roman gaat over die ene vraag. Hemmerechts wringt zich in allerlei bochten om haar ideeën ter zake in te kleuren. Neem Eliza Rooze: waar die binnen die 19e-, begin 20e-eeuwse familie tot een boeiende figuur had kunnen uitgroeien (de positie van de vrouw, een schrijvende vrouw dan nog), wordt ze hier helemaal in de vergeethoek gedrumd. Je hebt het gevoel dat zij alleen belangrijk was om via haar schrijvers als James Joyce en Virginia Woolf, beiden ook geboren in 1882, op te kunnen voeren doorheen 'hun' literaire theorieën. En het kan niet op: ook Coetzee's alter ego Elisabeth Costello is erbij, net als Claus en zelfs Lampo. Enkele keren citeert Hemmerechts een zin van Oscar Van den Boogaard: "Het is niet omdat iets voorbij is, dat het niet heeft bestaan." Een mooi motief voor wat een mooie roman had kunnen worden. [Jooris Van Hulle]
Annemiek Buijs
Roman van de Vlaamse auteur Hemmerechts [1955] over een bekende schrijfster die worstelt met haar professie en haar leven. Centraal staat de vraag of zij haar gezinsleden en haar vrienden al of niet mag gebruiken in haar werk. Dat geldt ook over het grote taboe dat in de familie van haar vriendin Marie Rooze speelt. Mag de schrijfster het verhaal over de incestueuze tweeling Victor en Clara Rooze die een relatie met elkaar hadden in de jaren dertig van de twintigste eeuw 'gebruiken' in een boek? Anders dan de titel doet vermoeden is de geschiedenis over Victor en Clara Rooze en hun bij adoptieouders opgegroeide nakomeling slechts achtergrond bij bespiegelingen over parasitair schrijverschap, het leven, andere auteurs en de relatie van de auteur met haar dochter en vrienden. Sommige lezers zullen deze postmoderne en literaire elementen minder waarderen of zelfs bedrogen uitkomen. Toch is dit goed geschreven verhaal vol pakkende beelden een van de betere romans van veelschrijfster Hemmerechts die dit jaar vijftig wordt. Voor een breed hoger opgeleid publiek. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.