De kat met de hoed
Dr. Seuss
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Gottmer, © 2005 |
VERDIEPING 2 : BABILLE : EERSTE LEZERS : SEUS |
31/12/2005
Al decennia lang leren Amerikaanse kinderen lezen met de boeken van Dr. Seuss (voluit Theodoor Seuss Geisel, 1904-1991). Van zijn boeken gingen miljoenen exemplaren over de toonbank en ze werden vertaald in meer dan twintig talen. Zijn bekendste boek is ongetwijfeld Cat in the Hat (1957). Daarin rijmde (en tekende) hij met slechts 223 basiswoorden een absurd verhaal over twee kinderen die zich vervelen tot ze bezoek krijgen van de beruchte kat met de hoed die hun hele huis overhoop haalt. Het boek was zo'n succes omdat het leren lezen tot iets prettigs maakte. Het was zonder meer een verademing tussen de oersaaie boekjes voor beginnende lezers in die jaren.
Pas begin jaren '70 verschenen er enkele titels van Dr. Seuss in het Nederlands, maar zonder veel succes. Nu is er dus een nieuwe Nederlandse uitgave van De kat met de hoed komt terug, het vervolg op Dr. Seuss zijn grootste bestseller. Terwijl hun moeder naar de stad is, keert de gekke kat terug. Ze stormt meteen het huis in en duikt met een stuk taart in bad. Het resultaat is een enorme roze vlek op de badkuip. De kat zal dit varkentje wel even wassen, maar door haar toedoen verplaatst de vlek zich van het bad naar de muur en van daar naar vaders schoenen, de mat, het bed enzovoort. Als de kat vervolgens een stel minihelpers uit zijn hoed tovert, is het hek helemaal van de dam...
Uit nieuwsgierigheid haalde ik ook mijn oude uitgave van het boek erbij, in een vertaling van Katja en Kees Stip (1975). De verschillen met de vertaling van Bette Westera zijn op zijn minst verbazingwekkend.
Wie ooit berijmde poëzie probeerde te vertalen, weet dat hij zich meestal veel vrijheden moet permitteren. Als je als vertaler het rijm wil behouden, dan kun je zelden letterlijk vertalen. Beide vertalers proberen het rijmschema te bewaren, maar Bette Westera laat de oorspronkelijke inhoud veel meer los dan Katja en Kees Stip. Haar vertaling klinkt daardoor wel natuurlijker. Overigens verschillen de twee vertaalde fragmenten ook ritmisch. Naast het rijm vormt het metrum een bijzondere uitdaging voor de vertaler van klassieke kinderpoëzie. In de meeste gevallen kiezen de vertalers voor een ander metrum dat natuurlijker klinkt in de doeltaal of laten ze het metrische patroon los voor een soepeler ritme. Beide vertalingen lijken te kiezen voor de eerste weg: Katja en Kees Stip vervangen de anapesten door jamben en Bette Westera door dactylussen. Dat houden ze echter niet lang vol. In het vervolg wisselen de Stips verschillende metrische patronen af, met heel wat afwijkingen. Westera kiest voor een beweeglijker ritme dat dichter ligt bij de spreektaal. Overigens was het ritme ook Dr. Seuss zijn sterkste kant niet. Hoewel hij duidelijk probeert het patroon met anapesten te bewaren, wijkt hij er geregeld van af.
Hoe is Bette Westera nu tewerk gegaan? Welke vertaalstrategie heeft ze gebruikt? Op de eerste plaats heeft ze niet geprobeerd regel per regel te vertalen, laat staan woord voor woord maar concentreerde ze zich op de kern van elke passage, die min of meer overeenkomt met een pagina. Ze bewaart de plot van het verhaal, met de verschillende komische passages, maar ze varieert veel sterker dan de Stips in de details en de formulering. Daarbij laat ze zich niet alleen leiden door de tekst, maar ook door de illustraties. Geregeld verwerkt ze informatie die niet in de originele tekst staat uit de illustratie, zoals in de beginstrofe: de twee kinderen zijn op de tekening sneeuw aan het ruimen. Westera hanteert het rijm vrijer. Ook dit heeft als voordeel een natuurlijker verwoording met minder rijmdwang. Nadeel is wel dat de voorspelbaarheid vermindert, die nu net voor beginnende lezers belangrijk is. Bij een strak rijmschema ga je na enkele strofen de rijmwoorden 'voorspellend' lezen. Westera's vertaling is ook in deze strofe minder metrisch. Als voorlezer word je gedwongen de tekst te vertellen terwijl je de Engelse tekst ook zangerig kunt reciteren. Persoonlijk vind ik dit wel een verlies. Elders in de tekst is Westera expressiever, directer en vaak ook compacter (wat een belangrijk kenmerk is van poëzie). In het volgende fragment vervangt ze de lange monoloog van Sally door een korte, levendige dialoog met een expressieve afwisseling van uitroep, vraag en uitroepend antwoord. Ook de beginvraag is directer. Verder maakt ze haar taal natuurlijker door typische formules uit de spreektaal ('Als dat de ... niet is!', 'wat-ie', 'weet je nog wel', 'Hallo'). Let ook op het expressievere werkwoord 'zuchtte' en de alliteratie op 'w'. Bemerk ten slotte dat Sally 'genaturaliseerd' is tot Saar, wat verder van pas komt voor het rijm.
Maar wie hadden we daar?
'O nee' zuchtte Saar.
'Als dat de Kat met de Hoed niet is!
Wat-ie ook doet, het gaat altijd mis.
Weet je nog wel, de vorige keer?'
'Hallo,' riep de Kat, 'hier ben ik weer!'
Well ...
There we were.
We were working like that
And then who should come up
But the CAT IN THE HAT!
"Oh-oh! Sally said.
"Don't you talk to that cat.
That cat is a bad one,
That cat in the Hat.
He plays lots of bad tricks.
Don't you let him come near.
You know what he did
The last time he was here."
Erg opvallend in Westera's vertaling zijn de klanknabootsingen en klankrijke uitroepen. De volgende zijn gewoon toegevoegd. In de brontekst lacht de kat alleen 'Ho!Ho!': 'De kat nam de jurk en hij lachte: 'Gewoon, van je klipper-de-klap,/ van je zwipper-de-zwap'. Als nonsensikale combinaties bieden dergelijke klankvormen ook een oplossing voor rijmproblemen. Door de vertaling heen lijkt Westera's creativiteit nog toe te nemen, waarbij ze steeds meer klankvormen en neologismen op de lezers loslaat: 'zwabber of bladder/ flapper of trek'; 'ze schepten met hun vlekkenscheppers./ Ze mepten met hun vliegenmeppers./ Zwipper-de-zwap./ Plopper-de-plop./ Klipper-de-klap./ Klopper-de-klop.'
Kun je de vertaling van Bette Westera nog een vertaling noemen of is ze een bewerking? En hoe moet je de kwaliteit van deze vertaling/bewerking beoordelen die zo vrij met de brontekst omspringt, ook al vereist een vertaling van poëzie enige vrijheid van de vertaler? Het antwoord op deze vragen laat ik over aan de lezer. Zelf heb ik in elk geval plezier beleefd aan de tekst van Westera. Ik herkende Dr. Seuss zijn absurde humor, al moet ik toegeven dat ik er zijn stem, met die aparte mix van rijm en ritme, niet meer in hoorde. [Jan Van Coillie]
Felix Meijer
In een serie 'Zelfleesboeken' van de Kat met de Hoed een boek dat gericht is kinderen die een tot twee jaar leesonderwijs achter de rug hebben. Wanneer twee kinderen sneeuw ruimen, komt de Kat met de Hoed weer langs die een bad komt nemen. Hij maakt overal vlekken, die niet meer weg te krijgen zijn. Als hulp haalt hij uit zijn hoed Hoedenpoes A, die uit zijn hoed Hoedenpoes B te voorschijn laat komen. Wanneer ten slotte Hoedenpoes Z verschijnt, verdwijnen de vlekken. Steeds over twee pagina's staat een pentekening, die een karikaturale indruk geeft. De tekeningen zijn gedrukt in drie kleuren (rood, blauw en zwart). De teksten staan in de tekeningen en hebben een eenvoudige rijmvorm, aabbcc, waarbij het aantal en de lengte van de zinnen wisselend zijn. Het is opvallend dat slechts een van de kinderen een naam heeft (Saar), omdat het begin van het verhaal vanuit het ik-perspectief geschreven is. Een aardig verhaal dat goed zelf te lezen is door beginnende lezers vanaf ca. 7 jaar.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.