Erfenis : wat we kunnen leren van traditionele samenlevingen
Jared Diamond
Jared Diamond (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Het Spectrum, 2005 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 905 DIAM XXL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Het Spectrum, 2005 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 905 DIAM |
31/12/2005
Jared Diamond is een opvoeder. In zijn op het grote publiek gerichte boeken haalt hij met biologische, geografische en ecologische inzichten hoogdravende ideeën over het genie van de mens, in het bijzonder de westerse mens, onderuit. In Ondergang wil hij ons overtuigen milieuproblemen grondig aan te pakken omdat de geschiedenis aantoont dat samenlevingen ten onder kunnen gaan aan een milieucrisis.
Het verval van de beschaving op het Paaseiland vormt het duidelijkste voorbeeld. Tegen het einde van de 16e eeuw hadden de Polynesische inwoners van dat afgelegen eiland alle bomen gekapt, en dat terwijl Paaseiland een rijke boomflora had, met o.m. de grootste palmboom ter wereld. De Paaseilanders gebruikten bomen voor allerlei doeleinden, niet het minst voor het vervoeren en oprichten van hun gigantische beelden ('moai'). De ontbossing veroorzaakte erosie en andere milieuproblemen, wat leidde tot honger en burgeroorlog, met o.m. een beeldenstorm (geen enkele 'moai' bleef overeind) en kannibalisme. Wat overbleef, was een kaal eiland en een miserabele groep mensen, die vervolgens fel leden onder slavenrovers en kolonisatoren. In vergelijking met andere Polynesische eilanden -- Diamond werkt een interessante hypothese uit over de graad van ontbossing in de regio -- hadden de Paaseilanders het ongeluk een ecologisch fragiel eiland gekoloniseerd te hebben, waar de natuur zich niet snel genoeg kon herstellen van de menselijke impact.
In Diamonds verhalen over Paaseiland en andere ineengestorte beschavingen is geen sprake van een simpele oorzaak-gevolg-relatie tussen vernietiging van het milieu en maatschappelijke ondergang, laat staan van een moralistisch kader. Hij zet de complexe interactie tussen mens en milieu helder uiteen. Diamond hanteert een schema van vijf factoren, die al dan niet tezamen optreden. De ecologische factoren, milieuschade door de mens en natuurlijke klimaatverandering, kunnen op zich al een behoorlijk ingewikkelde geschiedenis vormen. Daarnaast spelen factoren als vijandige buren, verlies van bevriende handelspartners en culturele reactie op milieuproblemen, een belangrijke rol. Klimaatverandering in de vorm van een om de twee eeuwen terugkerende droogte speelde bv. een rol in de ondergang van het Mayarijk. De Vikings op Groenland, die van de 11e tot eind 14e eeuw twee fjorden cultiveerden, hadden te kampen met alle vijf factoren: de erosie die ze zelf veroorzaakten, de kleine ijstijd van de 14e eeuw, het verlies van contact met het thuisland en de concurrentie met de vijandige Inuit. Wat de culturele reactie op deze uitdagingen betreft, benadrukt Diamond dat de Vikings weigerden te leren, op het vlak van kledij, jachtmethode en voedselbronnen, van de veel beter aangepaste Inuit. Culturen die zich wel wisten aan te passen, zijn bv. de inwoners van het kleine Polynesische Tikopia, die de voor hen cultureel zo belangrijke maar ecologisch schadelijke varkensteelt banden, en de Japanse Tokugawa heersers, die een massaal herbebossingsprogramma opstartten.
Diamonds favoriete lesmethodes in dit boek zijn analogie en inleving. Paaseiland kun je als een metafoor voor onze huidige geglobaliseerde wereld beschouwen. Zo afgelegen als Paaseiland toen was in de wereld, is onze planeet in het heelal. We zullen dus onszelf moeten redden, en daarbij eerst meer inzicht in ons milieuverstorend gedrag moeten verwerven dan de Paaseilanders. Er zit een opportunistische redenering achter elk voorbeeld van ondergang dat Diamond geeft. Als de lezer het geval van Paaseiland afdoet als dat van een kleine, onwetende gemeenschap op een fragiel eiland, dan gooit Diamond er het voorbeeld van de Maya tegenaan, een rijke cultuur in een vruchtbare streek. Beschouwt men dat geval dan weer als vreemd aan onze superieure westerse samenleving, dan gaat Diamond lang in (drie hoofdstukken!) op de geschiedenis van de Vikingkolonies op Groenland. Inleving wil Diamond verder bereiken met een persoonlijk getint eerste hoofdstuk over landbouw en natuur in Montana, de 'Big Sky State'. Achter het idyllische plaatje van groene valleien en besneeuwde bergtoppen schuilen gigantische milieuproblemen en -kosten. Het opruimen van een oude mijn die de rivieren blijft vervuilen en bezoedelen, kost al gauw enkele miljoenen dollars. In Montana zijn er maar liefst twintigduizend oude mijnen.
Met het opportunistisch kiezen van zijn voorbeelden hoopt Diamond dat zijn redenering op basis van analogie kan slagen, maar het is geen waterdichte bewijsvoering. Het probleem met analogie en inleving is ook dat er goodwill van de lezer nodig is (goede wil moet je trouwens ook opbrengen voor de langdradige en herhalende stijl van Diamonds betoog). Ik vrees dat Diamond hiermee te veel voor de al overtuigde lezer predikt, en de 'optimisten', zij die geloven in de technologische vooruitgang als oplossing voor de ecologische crisis, niet zal bekeren. Misschien worden zij vlugger overtuigd door de gigantische sommen die het verlies en herstel van het milieu kosten.
Uit de geschiedenis van ineengestorte beschavingen puurt Diamond twee cruciale inzichten. Die beschavingen gingen vaak ten onder op het hoogtepunt van hun kunnen, bij maximale exploitatie van de omgeving. Daarom -- opnieuw zijn analogisch redeneren -- zijn het decisieve jaren voor onze aanpak van milieuproblemen: "Veel lezers van dit boek zijn jong genoeg en zullen lang genoeg leven om de uitslag mee te maken". Een tweede punt is dat een ecologische crisis niet het einde hoeft te betekenen van een samenleving als men maar bereid is zijn eigen waarden fundamenteel te herzien. Zo'n drastische beslissing, zoals de Tokugawa namen, durven wij echter vaak niet te nemen. Voor de Australische bodemgesteldheid bv., en ook de economie, zou het beter zijn dat men de schapenteelt staakt, maar zo'n besluit zal men niet vlug nemen omdat het schapen telen zo'n belangijk element vormt van de nationale identiteit.
Met het terecht benadrukken van het belang van waarden in ecologische discussies komt Diamond ten slotte uit op de vraag naar verantwoordelijkheid, en die legt hij, eerder dan bij bedrijven of overheden, bij ons allemaal. Hij kiest dan ook de kant van het consumentenactivisme als effectiefste actievorm om een duurzamere economie te bereiken. [Chris Bulcaen]
Redactie
Sommige culturen uit het verleden gingen ten onder, andere niet. Hoe komt dat? Hoe kunnen we daar lering uit trekken? Deze kernvragen worden door de auteur uitgewerkt aan de hand van vele voorbeelden. Vijf groepen factoren kunnen een rol spelen: milieuschade, klimaatverandering, vijandige buren, bevriende handelspartners, en - cruciaal en actueel - reacties van een cultuur op milieuproblemen: ecocide of de polder? Het boek is ingedeeld in vier delen: I Het moderne Montana; II Verdwenen culturen (onder andere Paaseiland, Maya's en Vikingen); III Hedendaagse samenlevingen (onder andere Rwanda, Haïti, China, Australië); IV Praktische lessen: waarom nemen sommige samenlevingen rampzalige beslissingen - Bedrijfsleven en milieu - De wereld als polder (wat betekent dit alles voor onszelf?). Met kaartjes, een uitgebreide literatuuropgave en een register; de foto's uit de eerste druk zijn nu achterwege gelaten. Boeiend, gedetailleerd, wetenschappelijk, maar ook toegankelijk geschreven werk met overdenk- en discussiestof voor een groot lezerspubliek. Jared Diamond is bioloog en hoogleraar geografie aan de University of California, LA. Hij doet onderzoek op het gebied van de evolutionaire biologie. Voor 'Zwaarden, paarden en ziektekiemen' ontving hij in 1998 de Pulitzer Prize.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.